Niektóre substancje odżywcze dostarczane są do organizmu w porcjach, które swą masą nie przekraczają 0,1 g, a czasami nawet 0,1 mg, czyli 0,0001 g. Dla osób słabiej widzących porcje tej wielkości są wręcz niezauważalne gołym okiem. Mimo niewielkich, spożywanych na co dzień, ilości mikroelementy kontrolują stan zdrowia całego organizmu i wpływają na liczne przemiany biochemiczne i fizjologiczne. Nawet osoby o dużej masie ciała i wysokim poziomie aktywności fizycznej skorzystają z tych mikro-porcji.
Funkcje selenu w organizmie
Selen jest pół-metalem, który wykazuje szereg właściwości bioaktywnych. Odkryty został w 1817 roku i pierwotnie uważany był za czynnik szkodliwy dla zdrowia, jednak po 140 latach został uznany za substancję odżywczą niezbędną dla organizmu człowieka. Już wtedy zasygnalizowano istotną rolę selenu w kształtowaniu odporności na przeróżne choroby.
Przede wszystkim zwraca się uwagę na jego działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, które przekłada się na funkcje odpornościowe, a także na działanie regulacyjne w obrębie metabolizmu hormonów tarczycy, przez co bierze udział w prawidłowym wytwarzaniu energii. Pierwiastek ten funkcje swoje spełnia pod postaciami ponad 20 różnych selenoprotein, czyli cząsteczek złożonych z selenu i aminokwasów. Od okresu dojrzewania do końca życia człowiek potrzebuje średnio 55 µg selenu dziennie, niezależnie od płci. Do 60 i 70 µg zwiększa się zapotrzebowanie u kobiet w ciąży i karmiących piersią.
Działanie zdrowotne selenu
W meta-analizach, czyli szczegółowych przeglądach publikacji naukowych z danego zagadnienia, zaobserwowano wiele zdrowotnych właściwości selenu. Może on nie tylko być czynnikiem prewencyjnym, ale również wspierać terapie. Powiązano również niedobory selenu z ryzykiem wystąpienia chorób zagrażających życiu i obniżających jego jakość.
Przy regularnej, zbyt niskiej podaży selenu zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia chorób wątroby (zapalenie wątroby, zwłóknienie, nowotwory), skóry (trądzik, łuszczyca, atopowe zapalenie skóry), osłabienia odporności (zapadalność na infekcje), chorób autoimmunologicznych (choroby układowe tkanki łącznej, Hashimoto), chorób serca (miażdżyca, choroba Keshan), czy obniżenia płodności oraz cukrzycy typu 2.
Selen w pokarmie
Zawartość selenu w konkretnych produktach spożywczych ulega dużym wahaniom. Jest ona bowiem zależna od stężenia tego pierwiastka w lokalnych wodach i ziemiach. Inne mogą być ilości selenu w takich samych produktach spożywczych, jednak pozyskiwanych z terenów o innym ukształtowaniu powierzchni, innym pH gleb, czy częstotliwością i intensywnością opadów deszczu.
Najczęściej niedobory selenu obserwuje się na terenach Chin. Dużą rolę w kształtowaniu dostępności selenu w glebach ma skażenie mikrobiologiczne oraz chemiczne, gdyż za „aktywację” tego pierwiastka odpowiadają cenne mikroorganizmy użyźniające glebę. Chociaż najbogatszym produktem świata, jeśli chodzi o zawartość selenu, są orzechy brazylijskie, to głównymi źródłami w codziennej diecie są produkty odzwierzęce.
W kilku sztukach orzechów obecne jest nawet 1000% dziennego zapotrzebowania na selen, jednak nie jest to pokarm, po który sięga się w środkowej Europie na co dzień. Niespełna 200% realizacji zapotrzebowania zapewnić może porcja tuńczyka, prawie 100% porcja sardynek czy wieprzowiny, a jeszcze trochę mniej selenu jest w wołowinie, drobiu, owocach morza, czy jajkach i nabiale. Na niedobory jednak poza osobami z kiepsko zbilansowaną dietą, czy zamieszkujące regiony ubogie w selen, narażeni są pacjenci medyczni poddawani dializom, czy zmagający się z wirusem niedoboru odporności, czyli HIV.
Selen w suplementach
W preparatach regulujących stan odżywienia selenem pierwiastek ten występuje pod postacią selenometioniny. Jest to jedna z najlepiej przyswajalnych oraz najpowszechniej występujących w pokarmie form chemicznych selenu. Połączenie z aminokwasem metioniną zapewnia nie tylko wysoki poziom biodostępności, ale również wpływa na spektrum funkcji biologicznych w organizmie.
Inną, cenną dla organizmu formą jest selenocysteina, czyli połączenie z innym aminokwasem siarkowym. Selen w formie „czystego” pierwiastka nie wykazuje aktywności w obrębie komórek i tkanek. Przeważnie w suplementach spotkać można około 100 - 200 µg selenu, czyli nawet do 4 razy więcej od średniego, dziennego zapotrzebowania organizmu. Jedna porcja takiego preparatu pozwala zatem zaspokoić potrzeby dużo efektywniej niż doskonała większość produktów spożywczych.
Suplementacja diety selenem może wesprzeć terapię wielu schorzeń
Głównie zwraca się uwagę na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy typu Hashimoto, ale również lekkie zaburzenia kognitywne i chorobę Alzheimera, choroby sercowo-naczyniowe, insulinooporność. Pod wpływem suplementacji selenem zaobserwowano również niższą zapadalność na sepsę u niemowląt urodzonych przedwcześnie, czy zmniejszenie ryzyka komplikacji infekcyjnych po groźnych urazach. Efekty suplementacji w pewien sposób poprawić można łącząc selen na przykład z ashwagandhą (w chorobach tarczycy), cynamonem (w cukrzycy), czy kwasami omega-3 (w chorobach sercowo-naczyniowych.
Źródła:
- Lin Y, He F, Lian S, Xie B, Liu T, He J, Liu C. Selenium Status in Patients with Chronic Liver Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2022 Feb 23;14(5):952. doi: 10.3390/nu14050952. PMID: 35267927; PMCID: PMC8912406.
- Lv J, Ai P, Lei S, Zhou F, Chen S, Zhang Y. Selenium levels and skin diseases: systematic review and meta-analysis. J Trace Elem Med Biol. 2020 Dec;62:126548. doi: 10.1016/j.jtemb.2020.126548. Epub 2020 May 20. PMID: 32497930.
- Fakhrolmobasheri M, Mazaheri-Tehrani S, Kieliszek M, Zeinalian M, Abbasi M, Karimi F, Mozafari AM. COVID-19 and Selenium Deficiency: a Systematic Review. Biol Trace Elem Res. 2022 Sep;200(9):3945-3956. doi: 10.1007/s12011-021-02997-4. Epub 2021 Nov 5. PMID: 34739678; PMCID: PMC8569840.
- Sahebari M, Rezaieyazdi Z, Khodashahi M. Selenium and Autoimmune Diseases: A Review Article. Curr Rheumatol Rev. 2019;15(2):123-134. doi: 10.2174/1573397114666181016112342. PMID: 30324883.
- Kohler LN, Foote J, Kelley CP, Florea A, Shelly C, Chow HS, Hsu P, Batai K, Ellis N, Saboda K, Lance P, Jacobs ET. Selenium and Type 2 Diabetes: Systematic Review. Nutrients. 2018 Dec 5;10(12):1924. doi: 10.3390/nu10121924. PMID: 30563119; PMCID: PMC6316380.
- Toulis KA, Anastasilakis AD, Tzellos TG, Goulis DG, Kouvelas D. Selenium supplementation in the treatment of Hashimoto's thyroiditis: a systematic review and a meta-analysis. Thyroid. 2010 Oct;20(10):1163-73. doi: 10.1089/thy.2009.0351. PMID: 20883174.
- Pereira ME, Souza JV, Galiciolli MEA, Sare F, Vieira GS, Kruk IL, Oliveira CS. Effects of Selenium Supplementation in Patients with Mild Cognitive Impairment or Alzheimer's Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2022 Aug 5;14(15):3205. doi: 10.3390/nu14153205. PMID: 35956381; PMCID: PMC9370215.
- Jenkins DJA, Kitts D, Giovannucci EL, Sahye-Pudaruth S, Paquette M, Blanco Mejia S, Patel D, Kavanagh M, Tsirakis T, Kendall CWC, Pichika SC, Sievenpiper JL. Selenium, antioxidants, cardiovascular disease, and all-cause mortality: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr. 2020 Dec 10;112(6):1642-1652. doi: 10.1093/ajcn/nqaa245. PMID: 33053149; PMCID: PMC7727482.
- 9. Ouyang J, Cai Y, Song Y, Gao Z, Bai R, Wang A. Potential Benefits of Selenium Supplementation in Reducing Insulin Resistance in Patients with Cardiometabolic Diseases: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2022 Nov 21;14(22):4933. doi: 10.3390/nu14224933. PMID: 36432623; PMCID: PMC9693215.
- Mojadadi A, Au A, Salah W, Witting P, Ahmad G. Role for Selenium in Metabolic Homeostasis and Human Reproduction. Nutrients. 2021 Sep 18;13(9):3256. doi: 10.3390/nu13093256. PMID: 34579133; PMCID: PMC8469766.
- Darlow BA, Austin NC. Selenium supplementation to prevent short-term morbidity in preterm neonates. Cochrane Database Syst Rev. 2003;2003(4):CD003312. doi: 10.1002/14651858.CD003312. PMID: 14583967; PMCID: PMC8713350.
- Huang JF, Hsu CP, Ouyang CH, Cheng CT, Wang CC, Liao CH, Wu YT, Hsieh CH. The Impact of Selenium Supplementation on Trauma Patients-Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2022 Jan 14;14(2):342. doi: 10.3390/nu14020342. PMID: 35057521; PMCID: PMC8780440.