Układ nerwowy to bardzo złożona maszyneria, która pozwala organizmowi sprawnie odpowiadać na zmieniające się warunki otoczenia i podejmować odpowiednie reakcje. Bardzo ważną jego częścią jest system receptorów, które odpowiadają za odbiór bodźców zarówno ze „środka” organizmu, jak i z zewnątrz.
Przeciążany wzrok
Obok słuchu i węchu, ale również percepcji ucisku, temperatury, ciśnienia atmosferycznego, czy kontaktu z substancjami drażniącymi, bardzo ważnym zmysłem jest wzrok. Niestety w czasach intensywnego rozwoju technologii komputerowej oczy ulegają „bombardowaniu” nienaturalnymi źródłami światła, często od samego świtu, często na zmierzchu nie kończąc. Nie bez znaczenia jest to dla długoterminowej kondycji tego jakże ważnego zmysłu.
Czynniki ryzyka chorób oczu i zaburzeń wzroku
Zaniedbania higieny stylu życia
Tak jak to bywa w przypadku większości chorób i zaburzeń pracy różnych narządów, tak również wiele problemów z oczami i wzrokiem wynika z zaniedbań higieny stylu życia. Poważnym zagrożeniem, które rozwinęło się na wielką skalę w ostatnich dekadach, jest nadmierna ekspozycja oczu na działanie promieni świetlnych emitowanych przez popularne urządzenia, takie jak komputery, smartfony i tablety, czy telewizory.
Ekrany urządzeń
Wpatrując się długimi godzinami w ekrany, podświadomie ogranicza się częstotliwość mrugania niezbędnego do utrzymania nawilżenia oraz ochrony przed uszkodzeniami, a poza tym oczy zaczynają dostosowywać się do widzenia krótkodystansowego, co skończyć się może utratą ostrości widzenia obiektów czy tekstów z daleka. Ponadto istnieją tendencje do korzystania z wymienionych urządzeń długo po zachodzie Słońca, co prowadzi do zaburzenia rytmu okołodobowego wydzielania hormonów związanych zarówno ze snem, jak i mobilizacją sił. Istnieją pewne przesłanki, że nadmierna ekspozycja oczu na działanie sztucznych promieni świetlnych zwiększać może nawet ryzyko wystąpienia nowotworów oczu.
Używki i oraz kiepska dieta
Kolejnymi ważnymi czynnikami, które z czasem zniszczyć mogą oczy i wzrok, są używki, takie jak papierosy oraz alkohol, czy niedoborowa dieta bogata w cukry i przetworzone tłuszcze, a także niedobór snu.
Wady wrodzone i związane z wiekiem
Nie wszystkie zaburzenia wzroku i choroby oczu wynikają z podejmowanych przez człowieka wyborów. Zaburzeniami, które niekoniecznie są niebezpieczne, ale mogą w pewien sposób ograniczać jakość życia czy skuteczność w rozwoju, są m.in. wady wzroku, takie jak astygmatyzm (nieostrość widzenia), czy daltonizm (ślepota barw).
Co więcej, dla wielu osób nieuchronna jest degeneracja plamki żółtej związana z wiekiem, która może doprowadzić do utraty wzroku, jeśli nie podejmie się pewnych interwencji. Czasami można również doznać infekcji (głównie bakteryjnych), a także rozwinąć się może alergia (np. sezonowa związana z pyleniem roślin), czego efektem może być zapalenie spojówek lub powiek. Nie można też zapominać o pewnych wadach wrodzonych, związanych z nieprawidłowościami w genomie, do których zalicza się np. dystrofię siatkówki we wrodzonej amaurozie Lebera, a także przyspieszoną degenerację wzroku w chorobach Marfana oraz Huntingtona.
Skład diety a wzrok i oczy
Witamina A
Najbardziej znanym w kontekście kształtowania zdrowia oczu i wzroku składnikiem odżywczym jest witamina A. Nazwa tej witaminy opisuje dwie kategorie związków, retinolu i jego pochodnych oraz karotenu i jego pochodnych. Retinol charakterystyczny jest dla produktów spożywczych odzwierzęcych, natomiast karoten dla roślinnych. Pochodne retinolu przyswajane są lepiej niż karotenu, a ich najlepszymi źródłami są podroby (głównie wątróbki). Najbardziej charakterystycznym źródłem karotenoidów są marchewki.
Luteina i zeaksantyna
Poza samą zawartością witaminy A oraz przyswajalnością liczą się też pewne właściwości bioaktywne konkretnych związków. Źródła roślinne zawierają np. cenne luteinę i zeaksantynę, natomiast zwierzęce astaksantynę. Luteinę zawiera szpinak oraz jarmuż, zeaksantynę brokuły i brukselka, natomiast astaksantynę krewetki i łosoś. Potencjał tych związków w kierunku ochrony komórek w obrębie oczu i powiązanych z nim struktur układu nerwowego jest dobrze poznany i na tyle duży, że często sięga się po nie w zarówno prewencji, jak i w terapii degeneracji wzroku pod postacią suplementacji.
A co z cukrem?
Poza składnikami diety, które powinny pojawiać się w jadłospisach „dla oczu”, warto zwrócić uwagę na składniki, których należy unikać. Jednym najbardziej znanych jest cukier, który spożywany w nadmiarze może zaburzyć gospodarkę glukozowo-insulinową, a jednym z najbardziej uciążliwych powikłań cukrzycy jest retinopatia, czyli degeneracja siatkówki.
Suplementacja w trosce o oczy
Silne właściwości antyoksydacyjne różnych form witaminy A sprawiają, że są one głównymi obiektami zainteresowań w kontekście troski o oczy. Istnieją jeszcze jednak inne elementy diety, których poziomy w pokarmie powinny być kontrolowane, jeśli chce się dbać o wzrok. Najczęściej wymienia się tutaj witaminę C, cynk oraz kwasy omega-3 (eikozapentaenowy, EPA; dokozaehsaenowy, DHA).
Podkreśla to istotność dobrze zbilansowanej oraz zróżnicowanej diety. W przypadku zaburzeń wzroku związanych z zespołem metabolicznym (otyłością, cukrzycą, nadciśnieniem, miażdżycą) warto rozważyć dołączenie produktów usprawniających regulację poziomu cukru we krwi, takich jak chrom.
Źródła:
- Golebiowski B, Long J, Harrison K, Lee A, Chidi-Egboka N, Asper L. Smartphone Use and Effects on Tear Film, Blinking and Binocular Vision. Curr Eye Res. 2020 Apr;45(4):428-434. doi: 10.1080/02713683.2019.1663542. Epub 2019 Oct 7. PMID: 31573824.
- Singh M, Tyagi SC. Genes and genetics in eye diseases: a genomic medicine approach for investigating hereditary and inflammatory ocular disorders. Int J Ophthalmol. 2018;11(1):117-134. Published 2018 Jan 18. doi:10.18240/ijo.2018.01.20
- Eisenhauer B, Natoli S, Liew G, Flood VM. Lutein and Zeaxanthin-Food Sources, Bioavailability and Dietary Variety in Age-Related Macular Degeneration Protection. Nutrients. 2017 Feb 9;9(2):120. doi: 10.3390/nu9020120. PMID: 28208784; PMCID: PMC5331551.