Bluszczyk kurdybanek - właściwości, działanie

Bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea L.) to roślina z rodziny jasnotowatych, znana od wieków w ziołolecznictwie ludowym i ceniona przez botaników. Choć często uznawana za chwast, od niedawna przyciąga uwagę badaczy ze względu na bogaty skład chemiczny, wyrazisty aromat i różnorodne zastosowania. Rośnie powszechnie w strefie umiarkowanej i wykazuje właściwości, które mogą być przydatne w przemyśle spożywczym i zielarskim, choć nadal są one słabo przebadane.

1. Wygląd i występowanie bluszczyku kurdybanka
2. Właściwości bluszczyku kurdybanka
3. Zastosowania bluszczyku kurdybanka
4. Działanie bluszczyku kurdybanka
5. Profil bezpieczeństwa

Wygląd i występowanie bluszczyku kurdybanka

Bluszczyk kurdybanek to wieloletnia roślina zielna, wykazująca zdolność do rozrastania się za pomocą nadziemnych rozłogów, dzięki czemu często tworzy zwarte kobierce roślinne. Wyróżnia się czworokątną, lekko owłosioną łodygą, osiągającą zwykle kilkadziesiąt centymetrów długości, która ukorzenia się w węzłach.

Liście są nerkowato-sercowate, o karbowanym brzegu, osadzone naprzeciwlegle na krótkich ogonkach, a ich powierzchnia pokryta jest drobnymi włoskami, często z widocznymi gruczołkami olejkowymi.

Kwiaty zebrane są po 2–3 sztuki w kątach liści, mają barwę fioletowoniebieską do fioletowoczerwonej. Kielich kwiatowy rurkowaty, dwuwargowy, z charakterystycznymi żyłkami, przyciąga owady zapylające.

Naturalne siedliska

Naturalnym siedliskiem bluszczyku są wilgotne łąki, przydroża czy obrzeża lasów liściastych. Występuje powszechnie w całej Europie, również w Azji Zachodniej i Północnej, a jako gatunek introdukowany zadomowił się także w Ameryce Północnej. Ze względu na zdolność szybkiego rozprzestrzeniania się, bywa postrzegany jako roślina inwazyjna poza swoim rodzimym zasięgiem.

Właściwości bluszczyku kurdybanka

Roślina charakteryzuje się silnym, intensywnym zapachem o wyraźnie balsamiczno-ziołowym profilu, który wynika z obecności związków lotnych, głównie olejków eterycznych. Smak określany jest jako gorzkawy, lekko korzenny i cierpki, z wyczuwalną nutą chłodzącą, co przypisuje się związkom monoterpenowym, takim jak menton (poniekąd przypominający mentol).

Analiza składu

Analizy fizykochemiczne wskazują na obecność licznych związków fenolowych w bluszczyku kurdybanku, w tym kwasu rozmarynowego, kwasu p-kumarowego, kwasu kawowego oraz flawonoidów, takich jak apigenina czy luteolina. W profilu chemicznym wykryto również taniny, saponiny triterpenowe oraz sole mineralne, głównie potasowe i wapniowe.

Olejek eteryczny

Frakcja olejku eterycznego, choć występująca w niewielkim stężeniu (poniżej 1%), zawiera związki o potencjale aromatycznym i konserwującym, jak 1,8-cyneol, α-pinen, β-kariofilen i humulen. Dzięki temu bluszczyk wykazuje intensywną aktywność sensoryczną. Jako surowiec roślinny wykazuje dobrą rozpuszczalność substancji czynnych w wodzie i etanolu, co sprzyja jego wykorzystaniu w postaci naparów, odwarów, nalewek, czy maceratów.

Zastosowania bluszczyku kurdybanka

W tradycyjnych kulinariach bluszczyk kurdybanek wykorzystywany był przede wszystkim jako przyprawa i aromatyczny dodatek do potraw, szczególnie w kuchni wiejskiej i ziołowej Europy Środkowej. Świeże liście, o intensywnym zapachu i korzennym smaku, dodawano do zup, farszów, past serowych, potraw jajecznych i dań mącznych, zwłaszcza pierogów i naleśników.

Dawna "pietruszka"

Zioło to odgrywało rolę podobną do współczesnej pietruszki czy kolendry, jednak z bardziej wyrazistym profilem sensorycznym. W niektórych regionach Europy, zwłaszcza na terenach niemieckojęzycznych, stosowano je do aromatyzowania piwa, zwłaszcza przed rozpowszechnieniem chmielu, stąd jego historyczna nazwa „piwne ziele” (Alehoof).

Alternatywna przyprawa

Współcześnie zainteresowanie bluszczykiem w gastronomii wzrasta, szczególnie w nurcie diety dzikiej (wild food) i fermentacji. Jako roślina o wyrazistym aromacie, stanowi ciekawą alternatywę dla klasycznych przypraw. Wykorzystywany jest między innymi do tworzenia pesto, a także do fermentacji mlecznej jako dodatek do kiszonek z warzyw korzeniowych, co wpływa na złożoność smaku i profil mikrobiologiczny. W kuchni nowoczesnej bywa używany jako składnik dekoracyjny, bowiem barwy jego kwiatów doskonale kontrastują z większością konwencjonalnych produktów spożywczych.

Ogólna charakterystyka bluszczyku kurdybanka

Działanie bluszczyku kurdybanka

Bluszczyk kurdybanek był przedmiotem licznych badań in vitro i in vivo, które pozwoliły zidentyfikować szereg potencjalnych właściwości biologicznych, jednak większość z tych doniesień ma charakter wstępny i oparta jest głównie na modelach zwierzęcych lub komórkowych, co znacznie ogranicza możliwość ich bezpośredniego przełożenia na zastosowanie u ludzi.

Właściwość ekstraktów

Ekstrakty z tej rośliny wykazują silne właściwości przeciwutleniające, co wiąże się z obecnością związków takich jak kwas rozmarynowy, apigenina czy luteolina. W badaniach laboratoryjnych na komórkach (in vitro) zaobserwowano, że ekstrakty te mogą ograniczać produkcję substancji odpowiedzialnych za stany zapalne, jak TNF-α i IL-6, a także hamować działanie enzymów sprzyjających zapaleniom.

Ochrona nerek, wątroby oraz inne zastosowania

W doświadczeniach na zwierzętach wykazano, że wyciągi z bluszczyku mogą chronić wątrobę i nerki przed uszkodzeniami spowodowanymi stresem oksydacyjnym. Stwierdzono też działanie przeciwdrobnoustrojowe, zwłaszcza wobec niektórych bakterii i grzybów. Inne eksperymenty laboratoryjne pokazały, że bluszczyk może działać rozkurczowo na mięśnie gładkie, a także wykazywać aktywność przeciwnowotworową wobec komórek raka jelita i czerniaka, prowadząc do ich obumierania i zahamowania wzrostu.

Pojawiły się również doniesienia o możliwym działaniu ochronnym na układ nerwowy oraz łagodzącym objawy lęku, co przypisuje się wpływowi niektórych składników na układ nerwowy.

Profil bezpieczeństwa

Badania toksyczności nie wykazały poważnych działań ubocznych przy umiarkowanym stosowaniu ekstraktu, choć wciąż brakuje danych na temat jego bezpieczeństwa przy dłuższym użyciu. Mimo obiecujących wyników uzyskanych w badaniach na komórkach i zwierzętach nadal brakuje dobrze zaprojektowanych badań klinicznych z udziałem ludzi, które mogłyby potwierdzić skuteczność i bezpieczeństwo stosowania bluszczyku kurdybanka w praktyce terapeutycznej.

Źródła:

• Šeremet D, Durgo K, Kosanović J, et al. Studying the Functional Potential of Ground Ivy (Glechoma hederacea L.) Extract Using an In Vitro Methodology. Int J Mol Sci. 2023;24(23):16975. Published 2023 Nov 30. doi:10.3390/ijms242316975
• Šeremet D, Jokić S, Aladić K, et al. Comprehensive Study of Traditional Plant Ground Ivy (Glechoma hederacea L.) Grown in Croatia in Terms of Nutritional and Bioactive Composition. Foods. 2022;11(5):658. Published 2022 Feb 23. doi:10.3390/foods11050658
• Sławińska N, Kluska M, Moniuszko-Szajwaj B, Stochmal A, Woźniak K, Olas B. New Aspect of Composition and Biological Properties of Glechoma hederacea L. Herb: Detailed Phytochemical Analysis and Evaluation of Antioxidant, Anticoagulant Activity and Toxicity in Selected Human Cells and Plasma In Vitro. Nutrients. 2023;15(7):1671. Published 2023 Mar 29. doi:10.3390/nu15071671
• Chou ST, Lin TH, Peng HY, Chao WW. Phytochemical profile of hot water extract of Glechoma hederacea and its antioxidant, and anti-inflammatory activities. Life Sci. 2019;231:116519. doi:10.1016/j.lfs.2019.05.075