Czym jest niedowaga i jak zwiększyć masę ciała?

Niedowaga jest stanem, w którym masa ciała danej osoby jest zbyt niska w stosunku do przyjętych norm fizjologicznych, co może wiązać się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Zjawisko to nie zawsze wynika z nieprawidłowego żywienia, gdyż może mieć podłoże genetyczne, metaboliczne lub chorobowe. W diagnostyce niedowagi kluczowe znaczenie ma ocena wskaźnika masy ciała (BMI), mimo że wskaźnik ten nie jest doskonałym narzędziem, zwłaszcza w kontekście oceny składu ciała i stanu odżywienia.

1. Niedowaga w BMI
2. Etiologia niedowagi
3. Konsekwencje przewlekłej niedowagi
4. Dieta i suplementy w niedowadze

Niedowaga w BMI

Klasyfikacja niedowagi opiera się na wskaźniku BMI (Body Mass Index), który oblicza się jako stosunek masy ciała w kilogramach do kwadratu wysokości w metrach. Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), niedowaga definiowana jest jako BMI poniżej 18,5 kg/m². Wyróżnia się niedowagę lekką (BMI 17,0–18,4 kg/m²), umiarkowaną (16,0–16,9 kg/m²) oraz ciężką (<16,0 kg/m²).

Warto jednak wiedzieć, że BMI nie uwzględnia różnic w składzie ciała. Na przykład u osób o wysokiej masie mięśniowej wskaźnik może sugerować nadwagę mimo prawidłowego poziomu tkanki tłuszczowej. W kontekście niedowagi problemem jest również brak precyzyjnej oceny rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. 

Przykładowe przyczyny problemów z niedowagą

Etiologia niedowagi

Przyczyny niedowagi są zróżnicowane i obejmują zarówno czynniki endogenne (wewnętrzne), jak i egzogenne (zewnętrzne).

Czynniki wewnętrzne

Wśród czynników endogennych wyróżnia się zaburzenia metaboliczne, nadczynność tarczycy, choroby autoimmunologiczne, zaburzenia wchłaniania (np. celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna), a także schorzenia nowotworowe prowadzące do kacheksji. Zaburzenia psychiczne, takie jak anoreksja nervosa, depresja, czy przewlekły stres, również mogą skutkować znacznym spadkiem masy ciała poprzez zaburzenia łaknienia.

Czynniki zewnętrzne

Czynniki egzogenne to przede wszystkim niedobory żywieniowe wynikające z nieodpowiedniej podaży kalorii i składników odżywczych, długotrwała głodówka lub nieodpowiednio zbilansowana dieta. Intensywna aktywność fizyczna, zwłaszcza w połączeniu z deficytem kalorycznym, także może prowadzić do nadmiernej utraty masy ciała. W grupie ryzyka niedowagi znajdują się też osoby starsze, u których osłabienie apetytu jest często związane z naturalnym procesem starzenia się, oraz dzieci i młodzież w okresie wzrostu, gdy zapotrzebowanie na składniki odżywcze jest szczególnie wysokie.

Konsekwencje przewlekłej niedowagi

Dzieci i młodzież

W populacji dzieci i młodzieży niedowaga może prowadzić do zahamowania wzrostu, opóźnionego dojrzewania płciowego oraz obniżonej odporności organizmu.

Dorośli

U dorosłych skutkiem niedowagi jest zwiększona podatność na infekcje, chroniczne zmęczenie, osłabienie mięśni oraz spadek wydolności fizycznej.

Kobiety

Kobiety z niedowagą mogą doświadczać zaburzeń miesiączkowania, zmniejszonej płodności i osteoporozy w późniejszym wieku.

Seniorzy

U osób starszych ryzyko związane z niedowagą jest szczególnie wysokie, bowiem zwiększa się ryzyko sarkopenii (zaniku mięśni), upadków, złamań osteoporotycznych i problemów z regeneracją organizmu po chorobach.

Ponadto przewlekły niedobór energii i składników odżywczych może prowadzić do niedokrwistości, hipotonii (niskiego ciśnienia krwi) oraz problemów neurologicznych, takich jak upośledzenie koncentracji i pamięci. 

Dieta i suplementy w niedowadze

Aby zwiększyć masę ciała kluczowe jest stosowanie diety wysokokalorycznej, czyli dostarczającej o 500-1000 kcal więcej, niż zapotrzebowanie. Powinna opierać się na gęsto odżywczych produktach, takich jak pełnoziarniste zboża, orzechy, nasiona, oleje roślinne, awokado, tłuste ryby, jaja i dobrej jakości mięso. Zalecana podaż białka to co najmniej 1,2–1,5 g/kg masy ciała, co sprzyja regeneracji mięśni i zapobiega katabolizmowi.

Produkty fermentowane i probiotyki mogą wspierać mikrobiom, szczególnie u osób z zaburzeniami wchłaniania. W niektórych przypadkach konieczna jest suplementacja witamin z grupy B, witaminy D, wapnia, kwasów omega-3 oraz odżywek białkowych lub gainerów. Przy ciężkiej niedowadze, zwłaszcza wynikającej z chorób przewlekłych, niezbędna jest konsultacja ze specjalistą w celu indywidualnego doboru strategii żywieniowej i ewentualnej farmakoterapii.

Źródła:

• Golubnitschaja O, Liskova A, Koklesova L, Samec M, Biringer K, Büsselberg D, Podbielska H, Kunin AA, Evsevyeva ME, Shapira N, Paul F, Erb C, Dietrich DE, Felbel D, Karabatsiakis A, Bubnov R, Polivka J, Polivka J Jr, Birkenbihl C, Fröhlich H, Hofmann-Apitius M, Kubatka P. Caution, "normal" BMI: health risks associated with potentially masked individual underweight-EPMA Position Paper 2021. EPMA J. 2021 Aug 17;12(3):243-264. doi: 10.1007/s13167-021-00251-4. PMID: 34422142; PMCID: PMC8368050.
• Zierle-Ghosh A, Jan A. Physiology, Body Mass Index. [Updated 2023 Nov 5]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK535456/
• Nuttall FQ. Body Mass Index: Obesity, BMI, and Health: A Critical Review. Nutr Today. 2015 May;50(3):117-128. doi: 10.1097/NT.0000000000000092. Epub 2015 Apr 7. PMID: 27340299; PMCID: PMC4890841.