Jodek potasu - działanie i dawkowanie

Historia odkrycia jodu sięga roku 1811, kiedy to Bernard Courtois, francuski chemik, natknął się na ten pierwiastek podczas przetwarzania popiołów wodorostów morskich. W trakcie eksperymentów zauważył on fioletowe opary, które skraplały się formując lśniące kryształy jodu. Nazwa „jod” wywodzi się od greckiego słowa „iodes”, co oznacza „fioletowy”, nawiązując do charakterystycznego koloru jego oparów. To przypadkowe odkrycie otworzyło drogę do dalszych badań i zastosowań tego pierwiastka.

1. Właściwości jodu jako pierwiastka
2. Działanie jodu w organizmie
3. Skutki niedoboru jodu
4. Źródła jodu
5. Zapotrzebowanie na jod
6. Zaburzenia metabolizmu jodu
7. Suplementacja jodem

Właściwości jodu jako pierwiastka

Pod względem właściwości fizyko-chemicznych jod jest niemetalem i należy do grupy halogenów w układzie okresowym. Jest to pierwiastek o wyjątkowych właściwościach, mający charakterystyczne fioletowe opary i będący stałym ciałem w temperaturze pokojowej. Jego słaba rozpuszczalność w wodzie kontrastuje z dobrą rozpuszczalnością w rozpuszczalnikach organicznych, takich jak etanol. Te właściwości sprawiają, że jod znajduje zastosowanie w różnych dziedzinach, od medycyny po przemysł chemiczny.

Działanie jodu w organizmie

Praca tarczycy

Jod jest kluczowym elementem w produkcji hormonów tarczycy, takich jak tyroksyna (T4) i trijodotyronina (T3). Tarczyca to organ umiejscowiony w przedniej części szyi jest głównym miejscem wykorzystania jodu w organizmie. Hormony te regulują kluczowe procesy metaboliczne, w tym przemianę materii, co ma bezpośredni wpływ na produkcję ciepła czy przetwarzanie składników odżywczych oraz ogólną pobudliwość.

Dzieciństwo i dojrzewanie 

W okresie dzieciństwa i młodzieńczym odpowiedni poziom hormonów tarczycy jest niezbędny do prawidłowego rozwoju mózgu i układu nerwowego. Hormony tarczycy mają również znaczący wpływ na ogólny wzrost ciała. Regulują one procesy związane z syntezą białek, a także wpływają na rozwój kości i mięśni. Dzięki temu odgrywają istotną rolę w zapewnieniu prawidłowego wzrostu i rozwoju fizycznego, szczególnie w okresie dojrzewania.

Skutki niedoboru jodu

Niedobór jodu w diecie może prowadzić do szeregu poważnych problemów zdrowotnych. Głównym skutkiem niedoboru są wole tarczycy, widoczne jako wybrzuszenie na szyi. Tarczyca powiększa się w odpowiedzi na próbę kompensacji zaburzonej produkcji hormonów. Z czasem dochodzi do niedoczynności tarczycy i licznych zaburzeń metabolicznych, których przejawem są problemy z koncentracją, motywacją i stabilizacją nastroju, osłabienie mięśni, pogorszenie jakości włosów, skóry i paznokci, czy problemy z regulacją temperatury ciała.

Konsekwencje u dzieci i niemowląt

U dzieci i niemowląt niedobór jodu może mieć szczególnie poważne konsekwencje, prowadząc do zaburzeń rozwojowych, takich jak kretynizm. Kretynizm charakteryzuje się opóźnieniem rozwoju umysłowego i fizycznego, a w skrajnych przypadkach może prowadzić do poważnego upośledzenia umysłowego i karłowatości.

Źródła jodu

Jod jest pierwiastkiem, który naturalnie występuje w środowisku, zwłaszcza w wodach morskich i glebach przybrzeżnych, co sprawia, że jego obecność w diecie ludzkiej jest często zależna od konsumpcji produktów pochodzenia morskiego. Wśród pokarmów morskich najbogatszymi źródłami jodu są ryby, owoce morza oraz wodorosty. Te produkty zawierają jod w naturalnie wysokich stężeniach.

Sól jodowana, będąca zwykłą solą kuchenną wzbogaconą jodem, jest innym ważnym źródłem tego pierwiastka. Sól jodowana została wprowadzona jako środek zapobiegający niedoborom jodu, zwłaszcza w rejonach, gdzie naturalne źródła jodu są ograniczone.

Produkty mleczne i jaja również mogą być źródłem jodu, choć ich zawartość w tym pierwiastku jest zmienna i zależy od diety zwierząt. Krowy karmione paszami bogatymi w jod produkuje mleko, które jest dobrym źródłem tego składnika. Podobnie, jaja od kur, które otrzymują paszę wzbogaconą w jod, mogą przyczyniać się do zwiększenia spożycia tego pierwiastka.

Jod w żywności

Tabela: Źródła jodu z szacunkową zawartością. Wartości te mogą różnić się w zależności od pochodzenia produktu.

Zapotrzebowanie na jod

Zapotrzebowanie na jod znacząco różni się w zależności od wieku, płci i stanu fizjologicznego danej osoby. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca dzienną dawkę około 150 µg dla dorosłych, ale to zapotrzebowanie rośnie w przypadku kobiet w ciąży i karmiących piersią. W tych przypadkach, zapotrzebowanie może wzrosnąć do około 200-250 µg na dzień. Monitorowanie i dostosowanie spożycia jodu do indywidualnych potrzeb jest kluczowe dla zachowania dobrego zdrowia.

Zaburzenia metabolizmu jodu

Diety eliminacyjne

Diety eliminacyjne, takie jak weganizm czy dieta typu zachodniego oparta o produkty o wysokim stopniu przetworzenia, również mogą prowadzić do niedoborów jodu, jeśli nie są odpowiednio zbilansowane przez specjalistę. Osoby stosujące te diety często eliminują z jadłospisu produkty bogate w jod, takie jak ryby czy owoce morza, co może skutkować niedostatecznym spożyciem tego pierwiastka, jeżeli nie zostanie to zrekompensowane poprzez inne źródła lub suplementację.

Interakcje pokarmowe

Innym problemem mogą być interakcje z innymi składnikami diety. Niektóre substancje, znane jako goitrogeny, które znajdują się w niektórych warzywach (np. w kapustnych), mogą utrudniać wykorzystanie jodu przez organizm. Goitrogeny mogą hamować wchłanianie jodu, co w rezultacie może prowadzić do niedoborów, nawet jeśli spożycie jodu jest wystarczające. Produkty, takie jak brokuł czy kapusta, wymagają przez to obróbki termicznej bez przykrycia, aby związki antyodżywcze mogły wyparować. Soli kuchennej należy używać po obróbce termicznej.

Suplementacja jodem

Jod jest często stosowany w formie suplementów, szczególnie w obszarach, gdzie jego naturalne źródła są ograniczone. Suplementacja jodem może być kluczowa w zapobieganiu niedoborom i utrzymaniu prawidłowej funkcji tarczycy. Jod pod postacią jodku potasu badany był m.in. w kontekście leczenia chorób infekcyjnych i zapalnych skóry.

Zalecane dawki

Zalecane dawki suplementów zazwyczaj mieszczą się w zakresie zbliżonym do dziennego zapotrzebowania. Jodek potasu (KI) jest formą suplementacji jodem, która jest często wybierana ze względu na wysoką stabilność i biodostępność. Czysty jod jest silnie reaktywny i może być szkodliwy, szczególnie dla tarczycy. 

Źródła:

Costa RO, Macedo PM, Carvalhal A, Bernardes-Engemann AR. Use of potassium iodide in dermatology: updates on an old drug. An Bras Dermatol. 2013 May-Jun;88(3):396-402. doi: 10.1590/abd1806-4841.20132377. PMID: 23793210; PMCID: PMC3754371.