Kapsaicyna – co to jest? Jak działa? Właściwości i zastosowanie

Kapsaicyna należy do najważniejszych związków bioaktywnych w pikantnych papryczkach. Kojarzy się z ostrym, palącym smakiem, który wykorzystywany jest w kulinariach, jednak ma również wiele innych zastosowań. Niektóre osoby mogą znać kapsaicynę jeszcze z działania wspierającego odchudzanie czy walkę z bólem. Współczesne badania naukowe potwierdzają to, na co wskazywały historyczne przesłanki anegdotyczne, a mechanizmy działania są coraz lepiej znane.

1. Charakterystyka kapsaicyny
2. W kuchniach świata
3. Kapsaicyna a odchudzanie
4. Brunatna tkanka tłuszczowa 
5. Kapsaicyna a nadciśnienie i miażdżyca
6. Potencjalne korzyści zdrowotne
7. Zamiast soli
8. Kapsaicyna a przewód pokarmowy
9. Kapsaicyna a nowotwory

Charakterystyka kapsaicyny

Kapsaicyna to związek chemiczny należący do grupy alkaloidów, który jest odpowiedzialny za charakterystyczne uczucie ostrości i pieczenia, które odczuwa się po spożyciu ostrych papryk. Jest to główny składnik aktywny wielu gatunków papryk chili, takich jak jalapeno, habanero, cayenne, a także papryki rocznej (Capsicum annuum), która jest jednym z najbardziej znanych źródeł kapsaicyny. Kapsaicyna występuje głównie w owocach papryk, szczególnie w ich nasionach i błonach wewnętrznych. Każda papryka zawierająca kapsaicynę jest używana zarówno w świeżej, jak i suszonej formie, często w postaci proszku lub sosów chili.

W kuchniach świata

W kuchniach świata, szczególnie w kuchni meksykańskiej, indyjskiej, tajskiej czy wietnamskiej, kapsaicyna jest integralnym elementem smakowym, który podkreśla i wzbogaca smak potraw. Ostre papryki są często używane do przygotowania pikantnych sosów, takich jak sriracha, czy tabasco. W niektórych kulturach suszone papryki są mielone na proszek i dodawane do potraw nie tylko dla smaku, ale także jako naturalny konserwant.

Ponadto kapsaicyna jest wykorzystywana do produkcji olejów smakowych, które dodają pikanterii sałatkom, makaronowi, czy pizzy. Warto również wspomnieć o zastosowaniu kapsaicyny w kuchni w formie macerowanych ostrych papryk w occie, które służą jako pikantne dodatki do różnych dań, w tym fast-foodu.

Najostrzejsze papryczki, które są źródłami kapsaicyny

Kapsaicyna a odchudzanie

Liczne badania, zarówno na modelach zwierzęcych, jak i z udziałem ludzi, sugerują, że kapsaicyna może wpływać na regulację masy ciała poprzez różnorodne mechanizmy biologiczne. Kluczowym elementem jej działania jest aktywacja receptora TRPV1 (kanału waniloidowego bramkowanego napięciem typu 1), co prowadzi do szeregu reakcji, takich jak zwiększenie aktywności brunatnej tkanki tłuszczowej, czyli procesu tzw. „brązowienia” białej tkanki tłuszczowej oraz zmniejszenie tworzenia nowych komórek tłuszczowych.

Brunatna tkanka tłuszczowa 

Brunatna tkanka tłuszczowa jest aktywna metabolicznie, w warunkach ciągłego nadmiaru kalorii ulega przemianie w tkankę, której później trudniej jest się „pozbyć”. Zauważono, że dzięki temu, a także aktywacji innych receptorów, jak PPAR (receptor aktywowany proliferatorami peroksysomów), czy hamowaniu apetytu i pobudzaniu termogenezy, suplementacja kapsaicyną przyczyniać się może do mniejszego przyrostu masy ciała lub nawet jej redukcji, a także do obniżenia poziomu BMI, masy ciała oraz obwodu talii u osób otyłych lub z nadwagą.

Kapsaicyna a nadciśnienie i miażdżyca

Kapsaicyna wykazuje potencjalne działanie ochronne w kontekście chorób związanych z otyłością. W badaniach na modelach zwierzęcych zaobserwowano, że aktywacja receptora TRPV1 przez kapsaicynę może prowadzić do obniżenia ciśnienia krwi, co jest związane z wywołaniem tzw. odruchu Bezolda-Jarischa. Co więcej, regularne spożywanie kapsaicyny w diecie może przyczyniać się do redukcji ryzyka nadciśnienia, jak wskazują wyniki dużych badań epidemiologicznych.

Potencjalne korzyści zdrowotne

Mechanizm działania kapsaicyny na regulację ciśnienia krwi jest jednak złożony i nie do końca poznany, może obejmować również bezpośrednie działanie na komórki śródbłonka i mięśni gładkich naczyń krwionośnych. Warto zauważyć, że w niektórych badaniach zaobserwowano korzystny wpływ kapsaicyny na wytrzymałość mięśniową.

W odniesieniu do zespołu metabolicznego, który zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, kapsaicyna wykazała zdolność do obniżania poziomu całkowitego cholesterolu oraz cholesterolu LDL, co jest istotne w prewencji miażdżycy i innych powikłań związanych z zaburzeniami lipidowymi. Badania kliniczne wykazały, że suplementacja kapsaicyną może prowadzić do znaczącej redukcji tych wskaźników lipidowych u pacjentów z zespołem metabolicznym, chociaż jej wpływ na poziom trójglicerydów i cholesterolu HDL był mniej wyraźny i zależał od płci oraz czasu trwania interwencji.

Zamiast soli

Działanie kapsaicyny na zdrowie układu sercowo-naczyniowego może być również pośrednie, na przykład poprzez zmniejszenie spożycia soli, co jest związane z lepszym smakiem potraw przy użyciu pikantnych przypraw.

Kapsaicyna a przewód pokarmowy

Dzięki szerokiemu spektrum działań kapsaicyna przyczynić się może do poprawy funkcjonowania przewodu pokarmowego. Jej działanie obejmuje łagodzenie objawów niestrawności, co jest związane z ograniczaniem wrażliwości włókien nerwowych odpowiedzialnych za przewodzenie sygnałów bólowych oraz termicznych. To z kolei może prowadzić do zmniejszenia dyskomfortu związanego z funkcjonalnymi zaburzeniami trawienia, takimi jak dyspepsja czynnościowa (niestrawność).

Ponadto kapsaicyna może regulować działanie niektórych neuroprzekaźników, które uczestniczą w regulacji wydzielania kwasu żołądkowego, chroniąc błonę śluzową przed nadmiernym podrażnieniem. Wykazuje też potencjał antyoksydacyjny oraz przeciwzapalny. W licznych eksperymentach zaobserwowano też, że kapsaicyna może odgrywać rolę również w poprawie funkcji połykania, zwłaszcza u osób starszych i pacjentów po udarach. Działanie to występuje dzięki wpływowi omawianej substancji na odruchy mięśniowe w przełyku.

Kapsaicyna a nowotwory

Badania przedkliniczne, czyli te przeprowadzane na zwierzętach i komórkach, oraz badania kliniczne z udziałem ludzi, pokazują, że kapsaicyna może powstrzymywać wzrost komórek nowotworowych i powodować ich zaprogramowaną śmierć, zwaną apoptozą. Działa ona na różne sposoby, na przykład zakłóca działanie mitochondriów w tkance nowotworowej (struktur w komórkach odpowiedzialnych za produkcję energii), oraz aktywuje kaspazy, czyli enzymy, które pomagają w procesie apoptozy.

Kapsaicyna wpływa także na kluczowe szlaki biochemiczne w komórkach, które są związane z rozwojem nowotworów, takie jak szlaki PI3K/AKT, NF-κB oraz kanały TRPV. Dzięki temu może ona hamować tworzenie nowych naczyń krwionośnych, które dostarczają składników odżywczych guzom (proces zwany angiogenezą), zmniejszać stan zapalny sprzyjający rozprzestrzenianiu się nowotworu oraz zatrzymywać cykl podziałów komórek nowotworowych.

Źródła:

• Liu, T., Wan, Y., Meng, Y., Zhou, Q., Li, B., Chen, Y., & Wang, L. (2023). Capsaicin: A Novel Approach to the Treatment of Functional Dyspepsia. Molecular nutrition & food research, 67(9), e2200793. https://doi.org/10.1002/mnfr.202200793
• Yang, C. W., Chen, R. D., Feng, M. T., Zhang, M. Z., Liu, W., Liu, X. C., & Wang, D. C. (2022). The therapeutic effect of capsaicin on oropharyngeal dysphagia: A systematic review and meta-analysis. Frontiers in aging neuroscience, 14, 931016. https://doi.org/10.3389/fnagi.2022.931016
• Ávila, D. L., Nunes, N. A. M., Almeida, P. H. R. F., Gomes, J. A. S., Rosa, C. O. B., & Alvarez-Leite, J. I. (2021). Signaling Targets Related to Antiobesity Effects of Capsaicin: A Scoping Review. Advances in nutrition (Bethesda, Md.), 12(6), 2232–2243. https://doi.org/10.1093/advances/nmab064
• Zhang, W., Zhang, Q., Wang, L., Zhou, Q., Wang, P., Qing, Y., & Sun, C. (2023). The effects of capsaicin intake on weight loss among overweight and obese subjects: a systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. The British journal of nutrition, 130(9), 1645–1656. https://doi.org/10.1017/S0007114523000697
• Szallasi A. (2023). The Vanilloid (Capsaicin) Receptor TRPV1 in Blood Pressure Regulation: A Novel Therapeutic Target in Hypertension?. International journal of molecular sciences, 24(10), 8769. https://doi.org/10.3390/ijms24108769
• Jiang, Z., Qu, H., Lin, G., Shi, D., Chen, K., & Gao, Z. (2022). Lipid-Lowering Efficacy of the Capsaicin in Patients With Metabolic Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Frontiers in nutrition, 9, 812294. https://doi.org/10.3389/fnut.2022.812294
• Radhakrishna, G. K., Ammunje, D. N., Kunjiappan, S., Ravi, K., Vellingiri, S., Ramesh, S. H., Almeida, S. D., Sireesha, G., Ramesh, S., Al-Qahtani, S., Chidamabaram, K., Theivendren, P., & Pavadai, P. (2024). A Comprehensive Review of Capsaicin and Its Role in Cancer Prevention and Treatment. Drug research, 74(5), 195–207. https://doi.org/10.1055/a-2309-5581
• Grgic, J., Memon, A. R., Chen, S., Ramirez-Campillo, R., Barreto, G., Haugen, M. E., & Schoenfeld, B. J. (2022). Effects of Capsaicin and Capsiate on Endurance Performance: A Meta-Analysis. Nutrients, 14(21), 4531. https://doi.org/10.3390/nu14214531
• Mondal, A., Banerjee, S., Terang, W., Bishayee, A., Zhang, J., Ren, L., da Silva, M. N., & Bishayee, A. (2024). Capsaicin: A chili pepper bioactive phytocompound with a potential role in suppressing cancer development and progression. Phytotherapy research : PTR, 38(3), 1191–1223. https://doi.org/10.1002/ptr.8107