Kozłek lekarski (waleriana) - działanie, właściwości

Waleriana, znana też pod nazwą kozłka lekarskiego, jest dobrze rozpoznawalna wśród osób znających się na tradycyjnym zielarstwie. Cenione jest jej wyraźnie odczuwalne działanie wobec układu nerwowego, które może przynieść ulgę w wielu trudnych życiowych sytuacjach. O skuteczności działania kozłka świadczy między innymi fakt, że w dużych, standaryzowanych dawkach może występować pod postacią leku.

1. Charakterystyka kozłka
2. Działanie kozłka
3. Efekty stosowania kozłka - co pokazują badania naukowe?
4. Suplementacja kozłkiem lekarskim
5. Współdziałanie z innymi ziołami

Charakterystyka kozłka

Kozłek lekarski jest wieloletnią rośliną zielną, która osiąga do 1,5 metra wysokości, a jej liście są naprzeciwległe i pierzaste.

Kwiaty kozłka

Kwiaty kozłka lekarskiego są drobne, mają barwę białą lub lekko różową i są zebrane w kwiatostany w formie baldachu. Kwitnienie z reguły następuje od czerwca do września. Kwiaty, oprócz swojego estetycznego aspektu, przyciągają również wiele gatunków owadów, co sprawia, że kozłek lekarski może pełnić ważną rolę w ekosystemie ogrodu.

Korzeń kozłka

Korzeń kozłka lekarskiego jest silnie rozwinięty i spichrzowy, co oznacza, że gromadzi substancje odżywcze niezbędne dla przetrwania rośliny. W medycynie ludowej i fitoterapii to właśnie suszone korzenie i kłącza są wykorzystywane do przygotowywania naparów, ekstraktów, czy innych preparatów.

Działanie kozłka

Substancje bioaktywne zawarte w korzeniu waleriany mają specyficzne działanie w obrębie układu nerwowego. Chodzi tutaj głównie o system przewodnictwa nerwowego, który zwany jest GABA-ergicznym, ponieważ jest związany z prostym neuroprzekaźnikiem, kwasem gamma-aminomasłowym (GABA).

Czym jest GABA?

Jest to neuroprzekaźnik aminokwasowy, który często opisywany jest jako jeden z dwóch podstawowych (obok glicyny) neuroprzekaźników o działaniu hamującym pobudliwość połączeń nerwowych. Działa w sposób przeciwstawny do innego aminokwasowego neuroprzekaźnika, który jest opisywany jako pobudzający. Mowa tutaj o kwasie glutaminowym, który zwiększa wydajność przesyłania sygnałów nerwowych.

Równowaga i balans 

Równowaga pomiędzy aktywnością GABA i kwasu glutaminowego wpływa na wiele procesów neurologicznych, w tym nastrój, percepcję bólu oraz ogólną aktywność neuronalną. Badania wykazały, że zaburzenia w równowadze GABA/glutaminian mogą prowadzić do różnych schorzeń neurologicznych, w tym schizofrenii, zaburzeń lękowych, epilepsji i chorób neurodegeneracyjnych. Na przykład, w schizofrenii i niektórych zaburzeniach nastroju obserwuje się zmniejszone poziomy GABA w mózgu, co może przyczyniać się do nadmiernej aktywności neuronalnej i objawów tych zaburzeń.

Ogólna charakterystyka kozłka lekarskiego

Efekty stosowania kozłka - co pokazują badania naukowe?

Sen

Przegląd badań z meta-analizą ujawnił możliwe korzyści w poprawie jakości snu (10 badań z 1,065 uczestnikami) oraz w łagodzeniu lęku (8 badań, 535 uczestników) za pośrednictwem działania kozłka. Stwierdzono, że korzystanie z całego korzenia może przynosić lepsze rezultaty, niż ekstrakty z innych części rośliny, szczególnie gdy używa się go razem z innymi odpowiednio dobranymi ziołami.

ADHD

Dodatkowo systematyczny przegląd prac naukowych dotyczących ziołowych terapii ADHD (braku uwagi z nadpobudliwością ruchową), opierający się na wynikach 7 kontrolowanych badań z udziałem dzieci i młodzieży, wskazał na możliwą skuteczność i bezpieczeństwo waleriany w łagodzeniu symptomów ADHD. Co ważne, przyjmowanie waleriany nie spowodowało poważnych skutków ubocznych u osób w przedziale wiekowym 7-80 lat.

Suplementacja kozłkiem lekarskim

Kozłek lekarski jest stosowany głównie ze względu na swoje właściwości uspokajające i wspomagające sen. Wskazania do jego stosowania obejmują stany zwiększonego napięcia nerwowego, stres, trudności z zasypianiem oraz łagodne formy niepokoju. Roślina ta znajduje zastosowanie zarówno wśród dorosłych, jak i u starszych dzieci, choć w przypadku najmłodszych konieczna jest szczególna ostrożność i konsultacja z lekarzem.

Dawki kozłka lekarskiego mogą się różnić w zależności od formy preparatu i jego stężenia. Dla kapsułek najczęściej rekomendowana dawka to od 300 do 600 mg ekstraktu przyjmowana na około godzinę przed snem, co ma na celu ułatwienie relaksacji i poprawę jakości snu.

Kozłek lekarski - rekomendowanie dawkowanie

W ciągu dnia, w celu złagodzenia napięcia nerwowego, stosuje się mniejsze dawki, rozdzielone na kilka porcji. Ważne jest, aby zawsze przestrzegać zaleceń producenta oraz konsultować się z lekarzem lub farmaceutą w celu ustalenia odpowiedniej dawki.

Kozłek lekarski można stosować zarówno okazjonalnie, w sytuacjach zwiększonego stresu, jak i regularnie, w celu wsparcia w łagodzeniu chronicznego napięcia nerwowego. Jednak przy długotrwałym stosowaniu zaleca się robienie przerw, aby uniknąć potencjalnej tolerancji na składniki aktywne rośliny. Osoby, które przyjmują inne leki uspokajające, leczą się na choroby serca, są w ciąży lub karmią piersią, powinny szczególnie uważać na stosowanie kozłka lekarskiego i zawsze skonsultować to z lekarzem.

Współdziałanie z innymi ziołami

Ashwagandha (Withania somnifera) i melisa (Melissa officinalis) są znanymi ziołami wspierającymi układ nerwowy, które mogą wspomagać działanie kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis) w regulacji równowagi GABA w mózgu. Wszystkie te zioła mają właściwości uspokajające, co czyni je korzystnymi w łagodzeniu stresu, poprawie jakości snu i wsparciu ogólnego stanu zdrowia psychicznego.

Ashwagandha, znana również jako "indyjski żeń-szeń", jest stosowany jako ajurwedyjski adaptogen. Oznacza to, że może pomagać organizmowi zaadaptować się do stresu, zarówno psychicznego, jak i fizycznego. Poprzez modulację poziomu kortyzolu, może przyczyniać się do redukcji stresu i lęku, wspierając jednocześnie zdolność organizmu do regeneracji i odpoczynku.

Ashwagandha - rekomendowanie dawkowanie

Zalecane dawkowanie ashwagandhy może się wahać, ale często zaczyna się od 300 do 500 mg ekstraktu korzenia dwa razy dziennie. Kozłek, w porównaniu do ashwaghandy, może działać już po jednym zastosowaniu, natomiast żeń-szeń indyjski najlepiej działa po kilku tygodniach.

Melisa - rekomendowanie dawkowanie

Melisa może być nieco lepsza niż ashwaghanda, w kontekście stosowania w ciągu dnia. Jest szczególnie polecana osobom zmagającym się z nerwowością oraz napięciem, które zaburzają koncentrację uwagi. Może ona wpływać też na acetylocholinę, neuroprzekaźnik związany z pamięcią i pracą mięśni. Dawkowanie melisy zazwyczaj mieści się w granicach nieprzekraczających 500 mg ekstraktu lub 2-3 herbat.

Źródła

• Savage, K., Firth, J., Stough, C., & Sarris, J. (2018). GABA-modulating phytomedicines for anxiety: A systematic review of preclinical and clinical evidence. Phytotherapy research : PTR, 32(1), 3–18. https://doi.org/10.1002/ptr.5940
• Shinjyo, N., Waddell, G., & Green, J. (2020). Valerian Root in Treating Sleep Problems and Associated Disorders-A Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of evidence-based integrative medicine, 25, 2515690X20967323. https://doi.org/10.1177/2515690X20967323
• Dutta, T., Anand, U., Mitra, S. S., Ghorai, M., Jha, N. K., Shaikh, N. K., Shekhawat, M. S., Pandey, D. K., Proćków, J., & Dey, A. (2022). Phytotherapy for Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD): A Systematic Review and Meta-analysis. Frontiers in pharmacology, 13, 827411. https://doi.org/10.3389/fphar.2022.827411