Likopen – źródła dietetyczne, właściwości zdrowotne

Likopen to rozpuszczalny w tłuszczach barwnik roślinny z fitochemicznej grupy karotenoidów, który zawdzięcza swoją nazwę pomidorom (Lycopersicum esculentum), z których został po raz pierwszy wyizolowany przez badaczy w 1903 roku. Natomiast karotenoidy to ogólnie niezwykle ważne zdrowotnie, aktywne biologicznie składniki pokarmowe. 

1. Likopen – karotenoid szczególny
2. Likopen w pożywieniu
3. Pomidor króluje
4. Jak się wchłania, gdzie dociera?
5. Jakie pomidory lepsze… świeże czy przetworzone?
6. Najlepszy suplement
7. Jeden z najsilniejszych antyoksydantów 
8. W walce ze stanem zapalnym            
9. Likopen ku zdrowotności…
10. Młodość z cząsteczki likopenu
11. Zdrowie i samopoczucie

Likopen – karotenoid szczególny

Do tej pory zidentyfikowano w przyrodzie ponad 750 karotenoidów, z których ok. 50 pojawia się w diecie człowieka. Likopen lokuje się w grupie 6 karotenoidów występujących najczęściej w produktach spożywczych. No i właśnie ta szóstka (α-karoten, β-karoten, β-kryptoksantyna, luteina, zeaksantyna i likopen) tworzy ponad 95% puli całkowitej zawartości karotenoidów w ludzkiej krwi.

Niemniej to właśnie likopen, spośród wszystkich naturalnie występujących w ludzkiej surowicy karotenoidów, posiada zdolność osiągania najwyższego stężenia we krwi i wszystkich tkankach naszego organizmu.

Likopen w pożywieniu

Najobfitszym dietetycznym źródłem likopenu pozostają rozmaite przetwory pomidorowe, ale pewne jego ilości można znaleźć też w niektórych owocach. Jego zawartość w produktach spożywczych kształtuje się w sposób następujący:

Tabela 

Pomidor króluje

Ponieważ wszystkie produkty pomidorowe zawierają wysokie stężenia likopenu, są one jednocześnie najważniejszym źródłem tego karotenoidu dla ludzi, stanowiąc ponad 85% wszystkich jego źródeł dietetycznych. Jednak stężenie likopenu w świeżych pomidorach wykazuje dużą zmienność, w zależności od warunków środowiskowych, gatunku i stopnia dojrzałości, ale średnio wynosi od 5 do 10 mg na 100 g. Jeżeli mikrobiom gleby podłoża hodowlanego sadzonek zawiera odpowiednie mikroorganizmy, zawartość likopenu może wzrastać w pomidorach o dodatkowe 36%.

W przypadku odmian pomidorów o ciemnoczerwonej barwie stwierdzano 15-20 mg zawartości likopenu w 100 g świeżych owoców, podczas gdy gatunki żółte są znacznie uboższe w likopen, z zawartością zaledwie ok. 0.5 mg na 100 g. Co jednak zaskakujące, pomidory pomarańczowe, zawierające znacznie mniej likopenu od czerwonych, paradoksalnie wyżej podnosiły w badaniach stężenie tego barwnika w tkankach docelowych.

Jak się wchłania, gdzie dociera?

Likopen pochodzący z pożywienia wchłaniany jest z przewodu pokarmowego w przedziale od 10 do 30%. Ponieważ jest to barwnik rozpuszczalny w tłuszczach, jest przyswajany drogą charakterystyczną dla wszystkich związków lipofilnych (tłuszczolubnych), takich jak przykładowo witaminy A, D, E i K, czyli za pośrednictwem powstających w jelitach miceli lipidowych, transportowanych przez układ limfatyczny do wątroby. A następnie jest dystrybuowany z wątroby do tkanek docelowych przez osocze krwi, transportujące go za pomocą lipoprotein, zajmujących się również transportem cholesterolu.

Najwyższe stężenia likopenu w ludzkim organizmie stwierdzane są w jądrach, prostacie, nadnerczach i wątrobie. Do prawidłowego wchłaniania likopenu niezbędna jest więc obecność odpowiedniej ilości tłuszczu w pożywieniu, z którego – pod wpływem kwasów żółciowych – powstają w jelitach micele.

Jakie pomidory lepsze… świeże czy przetworzone?

W badaniach wykazano, że likopen przyswaja się lepiej z przetworzonych, niż świeżych pomidorów. Kiedy przykładowo w jednym z badań jedna grupa ochotników spożyła pastę a druga sałatkę pomidorową, w pierwszej grupie poziom likopenu podniósł się w osoczu krwi dwa razy wyżej, niż w drugiej. Chodzi tutaj o to, że w świeżych pomidorach likopen jest silnie związany z makrocząsteczkami struktury komórkowej, co powoduje, że jego biodostępność jest jedynie niewielka.

Biodostępność likopenu wzrasta dopiero po obróbce pomidorów, czyli w efekcie ich rozdrobnienia i gotowania, które to zabiegi prowadzą do rozbicia kompleksów wiążących likopen z makrocząsteczkami. Obróbka termiczna ma jeszcze tę zaletę w kontekście biodostępności likopenu, że przekształca jego trudno przyswajalną formę trans, w której występuje w świeżych pomidorach, w łatwo przyswajalną formę cis, najpowszechniej występującą w ludzkim organizmie.

Najlepszy suplement

Co ciekawe, najlepiej przyswajalny okazał się likopen pochodzący z suplementów diety, który w badaniach podnosił trzykrotnie wyżej jego stężenie we krwi ochotników, niż podawany w postaci gotowanych na parze pomidorów.

Zdaniem autorów analizy tych badań, odkrycia te mają szczególne znaczenie dla osób starszych i tzw. pacjentów wielochorobowych, u których procesy wchłaniania są zwykle poważnie zaburzone. I jak sugerują ci naukowcy, przyjmowanie likopenu w formie suplementów diety zapewnia takim osobom wygodniejszy sposób korzystania z jego potencjalnych właściwości zdrowotnych, niż spożywanie żywności bogatej w likopen.

Jeden z najsilniejszych antyoksydantów 

Fachowa literatura prezentuje likopen jako jeden z najsilniejszych, znanych nauce antyoksydantów pokarmowych, eliminujących szkodliwe wolne rodniki tlenowe oraz inne reaktywne formy tlenu. W swojej aktywności przeciwrodnikowej likopen okazuje się dwukrotnie silniejszym antyoksydantem od beta karotenu (prowitaminy A), dziesięć razy silniejszym od alfa tokoferolu (witaminy E) i dwadzieścia pięć razy silniejszym od glutationu – głównego drobnocząsteczkowego składnika komórkowej bariery antyoksydacyjnej, produkowanego przez ludzki organizm.

W badaniach zaobserwowano, że likopen był najsilniejszym przeciwutleniaczem z panelu badawczego, obejmującego: likopen, gamma tokoferol, astaksantynę, kantaksantynę, alfa karoten, beta karoten, biksynę, zeaksantynę, luteinę, alfa tokoferol, kryptoksantynę, krocynę, glutation i kwas liponowy.

W walce ze stanem zapalnym            

A ponieważ stres oksydacyjny leży u podstaw reakcji zapalnej, dlatego antyoksydacyjna aktywność likopenu wiąże się z jego aktywnością przeciwzapalną. A ponieważ stres oksydacyjny i stan zapalny leżą u podstaw większości chorób przewlekłych, dlatego antyoksydacyjna i przeciwzapalna aktywność likopenu odpowiadają w pierwszej kolejności za jego szerokie właściwości prozdrowotne.

Likopen ku zdrowotności…

W badaniach klinicznych z udziałem ludzi potwierdzono następujące właściwości prozdrowotne likopenu:

• działanie przeciwnowotworowe, szczególnie w odniesieniu do raka piersi i prostaty
• działanie ochronne w odniesieniu do serca i układu krążenia
• działanie przeciwcukrzycowe
• wpływ na poprawę jakości nasienia i wspomaganie płodności
• działanie ochronne względem wątroby
• działanie odchudzające, skutkujące spadkiem ogólnej masy ciała, poprawą indeksu masy ciała oraz zmniejszeniem obwodu talii i poziomu cholesterolu całkowitego, przy wzroście poziomu frakcji dobrego cholesterolu HDL
• działanie ochronne względem nerek
• działanie ochronne względem tkanki płucnej
• działanie neuroprotekcyjne, skutkujące obniżeniem ryzyka rozwoju chorób neurodegeneracyjnych i poprawą funkcji poznawczych
• działanie wspomagające prawidłowy stan dziąseł
• działanie wspomagające prawidłowy stan jelit
• działanie ochronne względem skóry
• działanie ochronne względem tkanki kostnej

Młodość z cząsteczki likopenu

Ponieważ stres oksydacyjny, minimalizowany przez likopen, leży również u podstaw procesów starzenia się organizmu, dlatego składnik ten badano też pod kątem jego potencjalnych właściwości odmładzających. W tym kontekście autorzy niedawno opublikowanej metaanalizy badań naukowych dokonali przeglądu mechanizmów leżących u podstaw potencjalnie przeciwstarzeniowych właściwości likopenu, a analiza ta doprowadziła ich do kilku ciekawych wniosków…

Otóż liczne badania wykazują, że likopen ma znacząco korzystny wpływ na biomarkery starości, zapobiega procesowi starzenia się organizmu i minimalizuje nasilenie chorób przewlekłych, związanych z podeszłym wiekiem.

Likopen może być potencjalnym środkiem farmaceutycznym, wskazywanym do leczenia związanych z wiekiem problemów zdrowotnych, ponieważ może opóźniać proces starzenia się organizmu poprzez obniżenie biomarkerów starości i działając jako mimetyk restrykcji kalorycznych, który zapobiega zaburzeniom metabolicznym i rozwojowi wielu chorób przewlekłych.

Funkcjonalne działanie likopenu przeciwko związanym z wiekiem problemom zdrowotnym może przyczyniać się do zdrowego starzenia się ludzi i wydłużenia czasu ich życia. Ponieważ wysoka aktywność biologiczna likopenu może pomóc w walce ze starzeniem się organizmu i związanymi z tym procesem problemami zdrowotnymi, należałoby uzupełniać ten składnik pokarmowy w optymalnych dawkach, by wymiernie podnosić jego poziom w surowicy krwi.

Zdrowie i samopoczucie

Z kolei inną metaanalizę badań naukowych, skupioną wokół ogólnych właściwości prozdrowotnych likopenu, jej autorzy zakończyli mniej więcej takimi wnioskami:

Obszerne badania przeprowadzone nad likopenem podkreślają jego wyjątkowy potencjał w promowaniu ogólnego zdrowia i dobrego samopoczucia. Jego zróżnicowane spektrum korzyści zdrowotnych powoduje, że ​​jest on silnie aktywnym biologicznie, naturalnym składnikiem pokarmowym, który może przyczynić się do promowania zdrowia jako środek profilaktyczny lub terapeutyczny przeciwko wielu przewlekłym chorobom.

Aby jednak w pełni wykorzystać jego potencjał i zwiększyć jego użyteczność w promocji zdrowia, kluczowe jest prowadzenie dalszych badań mających na celu kompletne wyjaśnienie korzystnych zdrowotnie mechanizmów metabolicznych, leżących u podstaw biologicznej aktywności likopenu.

Autor: Sławomir Ambroziak

Źródła:           

• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11179732/
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3742263/
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10563689/