Likopen to rozpuszczalny w tłuszczach barwnik roślinny z fitochemicznej grupy karotenoidów, który zawdzięcza swoją nazwę pomidorom (Lycopersicum esculentum), z których został po raz pierwszy wyizolowany przez badaczy w 1903 roku. Natomiast karotenoidy to ogólnie niezwykle ważne zdrowotnie, aktywne biologicznie składniki pokarmowe.
![likopen pomidory]()
- Likopen – karotenoid szczególny
- Likopen w pożywieniu
- Pomidor króluje
- Jak się wchłania, gdzie dociera?
- Jakie pomidory lepsze… świeże czy przetworzone?
- Najlepszy suplement
- Jeden z najsilniejszych antyoksydantów
- W walce ze stanem zapalnym
- Likopen ku zdrowotności…
- Młodość z cząsteczki likopenu
- Zdrowie i samopoczucie
Likopen – karotenoid szczególny
Do tej pory zidentyfikowano w przyrodzie ponad 750 karotenoidów, z których ok. 50 pojawia się w diecie człowieka. Likopen lokuje się w grupie 6 karotenoidów występujących najczęściej w produktach spożywczych. No i właśnie ta szóstka (α-karoten, β-karoten, β-kryptoksantyna, luteina, zeaksantyna i likopen) tworzy ponad 95% puli całkowitej zawartości karotenoidów w ludzkiej krwi.
Niemniej to właśnie likopen, spośród wszystkich naturalnie występujących w ludzkiej surowicy karotenoidów, posiada zdolność osiągania najwyższego stężenia we krwi i wszystkich tkankach naszego organizmu.
Likopen w pożywieniu
![likopen pożywienie]()
Najobfitszym dietetycznym źródłem likopenu pozostają rozmaite przetwory pomidorowe, ale pewne jego ilości można znaleźć też w niektórych owocach. Jego zawartość w produktach spożywczych kształtuje się w sposób następujący:
Tabela
Produkt |
Zawartość likopenu (mg/100 g) |
Koncentrat pomidorowy |
maks. do 150 mg |
Świeże pomidory |
maks. do 20 mg |
Ketchup |
maks. do 13.5 mg |
Arbuz |
maks. do 7.2 mg |
Sok i sos pomidorowy |
maks. do 6.2 mg |
Gujawa |
maks. do 5.5 mg |
Morela |
maks. do 5.3 mg |
Papaja |
maks. do 5.3 mg |
Pomidory gotowane |
maks. do 3.7 mg |
Różowy grejpfrut |
maks. do 3.4 mg |
Niewielkie ilości (poniżej 1 mg/100 g) |
Marchew, dynia, bataty, owoce dzikiej róży |
Pomidor króluje
Ponieważ wszystkie produkty pomidorowe zawierają wysokie stężenia likopenu, są one jednocześnie najważniejszym źródłem tego karotenoidu dla ludzi, stanowiąc ponad 85% wszystkich jego źródeł dietetycznych. Jednak stężenie likopenu w świeżych pomidorach wykazuje dużą zmienność, w zależności od warunków środowiskowych, gatunku i stopnia dojrzałości, ale średnio wynosi od 5 do 10 mg na 100 g. Jeżeli mikrobiom gleby podłoża hodowlanego sadzonek zawiera odpowiednie mikroorganizmy, zawartość likopenu może wzrastać w pomidorach o dodatkowe 36%.
W przypadku odmian pomidorów o ciemnoczerwonej barwie stwierdzano 15-20 mg zawartości likopenu w 100 g świeżych owoców, podczas gdy gatunki żółte są znacznie uboższe w likopen, z zawartością zaledwie ok. 0.5 mg na 100 g. Co jednak zaskakujące, pomidory pomarańczowe, zawierające znacznie mniej likopenu od czerwonych, paradoksalnie wyżej podnosiły w badaniach stężenie tego barwnika w tkankach docelowych.
Jak się wchłania, gdzie dociera?
Likopen pochodzący z pożywienia wchłaniany jest z przewodu pokarmowego w przedziale od 10 do 30%. Ponieważ jest to barwnik rozpuszczalny w tłuszczach, jest przyswajany drogą charakterystyczną dla wszystkich związków lipofilnych (tłuszczolubnych), takich jak przykładowo witaminy A, D, E i K, czyli za pośrednictwem powstających w jelitach miceli lipidowych, transportowanych przez układ limfatyczny do wątroby. A następnie jest dystrybuowany z wątroby do tkanek docelowych przez osocze krwi, transportujące go za pomocą lipoprotein, zajmujących się również transportem cholesterolu.
Najwyższe stężenia likopenu w ludzkim organizmie stwierdzane są w jądrach, prostacie, nadnerczach i wątrobie. Do prawidłowego wchłaniania likopenu niezbędna jest więc obecność odpowiedniej ilości tłuszczu w pożywieniu, z którego – pod wpływem kwasów żółciowych – powstają w jelitach micele.
Jakie pomidory lepsze… świeże czy przetworzone?
![likopen sok pomidorowy]()
W badaniach wykazano, że likopen przyswaja się lepiej z przetworzonych, niż świeżych pomidorów. Kiedy przykładowo w jednym z badań jedna grupa ochotników spożyła pastę a druga sałatkę pomidorową, w pierwszej grupie poziom likopenu podniósł się w osoczu krwi dwa razy wyżej, niż w drugiej. Chodzi tutaj o to, że w świeżych pomidorach likopen jest silnie związany z makrocząsteczkami struktury komórkowej, co powoduje, że jego biodostępność jest jedynie niewielka.
Biodostępność likopenu wzrasta dopiero po obróbce pomidorów, czyli w efekcie ich rozdrobnienia i gotowania, które to zabiegi prowadzą do rozbicia kompleksów wiążących likopen z makrocząsteczkami. Obróbka termiczna ma jeszcze tę zaletę w kontekście biodostępności likopenu, że przekształca jego trudno przyswajalną formę trans, w której występuje w świeżych pomidorach, w łatwo przyswajalną formę cis, najpowszechniej występującą w ludzkim organizmie.
Najlepszy suplement
Co ciekawe, najlepiej przyswajalny okazał się likopen pochodzący z suplementów diety, który w badaniach podnosił trzykrotnie wyżej jego stężenie we krwi ochotników, niż podawany w postaci gotowanych na parze pomidorów.
Zdaniem autorów analizy tych badań, odkrycia te mają szczególne znaczenie dla osób starszych i tzw. pacjentów wielochorobowych, u których procesy wchłaniania są zwykle poważnie zaburzone. I jak sugerują ci naukowcy, przyjmowanie likopenu w formie suplementów diety zapewnia takim osobom wygodniejszy sposób korzystania z jego potencjalnych właściwości zdrowotnych, niż spożywanie żywności bogatej w likopen.
Jeden z najsilniejszych antyoksydantów
Fachowa literatura prezentuje likopen jako jeden z najsilniejszych, znanych nauce antyoksydantów pokarmowych, eliminujących szkodliwe wolne rodniki tlenowe oraz inne reaktywne formy tlenu. W swojej aktywności przeciwrodnikowej likopen okazuje się dwukrotnie silniejszym antyoksydantem od beta karotenu (prowitaminy A), dziesięć razy silniejszym od alfa tokoferolu (witaminy E) i dwadzieścia pięć razy silniejszym od glutationu – głównego drobnocząsteczkowego składnika komórkowej bariery antyoksydacyjnej, produkowanego przez ludzki organizm.
W badaniach zaobserwowano, że likopen był najsilniejszym przeciwutleniaczem z panelu badawczego, obejmującego: likopen, gamma tokoferol, astaksantynę, kantaksantynę, alfa karoten, beta karoten, biksynę, zeaksantynę, luteinę, alfa tokoferol, kryptoksantynę, krocynę, glutation i kwas liponowy.
W walce ze stanem zapalnym
A ponieważ stres oksydacyjny leży u podstaw reakcji zapalnej, dlatego antyoksydacyjna aktywność likopenu wiąże się z jego aktywnością przeciwzapalną. A ponieważ stres oksydacyjny i stan zapalny leżą u podstaw większości chorób przewlekłych, dlatego antyoksydacyjna i przeciwzapalna aktywność likopenu odpowiadają w pierwszej kolejności za jego szerokie właściwości prozdrowotne.
Likopen ku zdrowotności…
![kobieta sałatka z pomidorami]()
W badaniach klinicznych z udziałem ludzi potwierdzono następujące właściwości prozdrowotne likopenu:
- działanie przeciwnowotworowe, szczególnie w odniesieniu do raka piersi i prostaty
- działanie ochronne w odniesieniu do serca i układu krążenia
- działanie przeciwcukrzycowe
- wpływ na poprawę jakości nasienia i wspomaganie płodności
- działanie ochronne względem wątroby
- działanie odchudzające, skutkujące spadkiem ogólnej masy ciała, poprawą indeksu masy ciała oraz zmniejszeniem obwodu talii i poziomu cholesterolu całkowitego, przy wzroście poziomu frakcji dobrego cholesterolu HDL
- działanie ochronne względem nerek
- działanie ochronne względem tkanki płucnej
- działanie neuroprotekcyjne, skutkujące obniżeniem ryzyka rozwoju chorób neurodegeneracyjnych i poprawą funkcji poznawczych
- działanie wspomagające prawidłowy stan dziąseł
- działanie wspomagające prawidłowy stan jelit
- działanie ochronne względem skóry
- działanie ochronne względem tkanki kostnej
Młodość z cząsteczki likopenu
Ponieważ stres oksydacyjny, minimalizowany przez likopen, leży również u podstaw procesów starzenia się organizmu, dlatego składnik ten badano też pod kątem jego potencjalnych właściwości odmładzających. W tym kontekście autorzy niedawno opublikowanej metaanalizy badań naukowych dokonali przeglądu mechanizmów leżących u podstaw potencjalnie przeciwstarzeniowych właściwości likopenu, a analiza ta doprowadziła ich do kilku ciekawych wniosków…
Otóż liczne badania wykazują, że likopen ma znacząco korzystny wpływ na biomarkery starości, zapobiega procesowi starzenia się organizmu i minimalizuje nasilenie chorób przewlekłych, związanych z podeszłym wiekiem.
Likopen może być potencjalnym środkiem farmaceutycznym, wskazywanym do leczenia związanych z wiekiem problemów zdrowotnych, ponieważ może opóźniać proces starzenia się organizmu poprzez obniżenie biomarkerów starości i działając jako mimetyk restrykcji kalorycznych, który zapobiega zaburzeniom metabolicznym i rozwojowi wielu chorób przewlekłych.
Funkcjonalne działanie likopenu przeciwko związanym z wiekiem problemom zdrowotnym może przyczyniać się do zdrowego starzenia się ludzi i wydłużenia czasu ich życia. Ponieważ wysoka aktywność biologiczna likopenu może pomóc w walce ze starzeniem się organizmu i związanymi z tym procesem problemami zdrowotnymi, należałoby uzupełniać ten składnik pokarmowy w optymalnych dawkach, by wymiernie podnosić jego poziom w surowicy krwi.
Zdrowie i samopoczucie
Z kolei inną metaanalizę badań naukowych, skupioną wokół ogólnych właściwości prozdrowotnych likopenu, jej autorzy zakończyli mniej więcej takimi wnioskami:
Obszerne badania przeprowadzone nad likopenem podkreślają jego wyjątkowy potencjał w promowaniu ogólnego zdrowia i dobrego samopoczucia. Jego zróżnicowane spektrum korzyści zdrowotnych powoduje, że jest on silnie aktywnym biologicznie, naturalnym składnikiem pokarmowym, który może przyczynić się do promowania zdrowia jako środek profilaktyczny lub terapeutyczny przeciwko wielu przewlekłym chorobom.
Aby jednak w pełni wykorzystać jego potencjał i zwiększyć jego użyteczność w promocji zdrowia, kluczowe jest prowadzenie dalszych badań mających na celu kompletne wyjaśnienie korzystnych zdrowotnie mechanizmów metabolicznych, leżących u podstaw biologicznej aktywności likopenu.
Autor: Sławomir Ambroziak
Źródła:
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11179732/
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3742263/
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10563689/
Zawarte treści mają charakter wyłącznie edukacyjny i informacyjny. Starannie dbamy o ich merytoryczną poprawność. Niemniej jednak, nie mają one na celu zastępować indywidualnej porady u specjalisty, dostosowanej do konkretnej sytuacji czytelnika.