Rozmaryn - właściwości, działanie i zastosowanie

Rozmaryn (Rosmarinus officinalis L.) jest rośliną należącą do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Pochodzi z obszaru basenu Morza Śródziemnego, gdzie od stuleci jest wykorzystywany zarówno ze względu na swe walory aromatyczne, jak i właściwości użytkowe. Obecnie rozmaryn uprawiany jest praktycznie na całym świecie, szczególnie w regionach o umiarkowanym i ciepłym klimacie, stanowiąc ważny surowiec wykorzystywany w głównie przemyśle spożywczym, jednak również w kosmetycznym.

1. Wygląd i występowanie rozmarynu
2. Właściwości rozmarynu
3. Stabilność rozmarynu
4. Zastosowania kulinarne rozmarynu
5. Działanie rozmarynu

Wygląd i występowanie rozmarynu

Rozmaryn jest wieloletnią rośliną wiecznie zieloną, która przybiera formę krzewu osiągającego wysokość od kilkudziesięciu centymetrów do nawet dwóch metrów, w zależności od warunków klimatycznych i uprawowych. Jego pędy są zdrewniałe u podstawy, sztywne i proste, wzniesione lub lekko rozpostarte na boki, pokryte gęsto drobnymi, wąskimi liśćmi o igiełkowatym lub lancetowatym kształcie.

Wygląd

Liście rozmarynu mają ciemnozieloną barwę na wierzchniej stronie oraz srebrzystoszarą na spodniej, co wynika z obecności włosków kutnerowych chroniących roślinę przed utratą wody oraz intensywnym promieniowaniem słonecznym. Kwiaty rozmarynu są drobne, najczęściej o barwie błękitnej, choć spotykane są również formy o kwiatach białych lub lekko fioletowych. Cenione są ich walory dekoracyjne. 

Występowanie 

Naturalnym siedliskiem rozmarynu są suche, dobrze nasłonecznione i skaliste zbocza rejonów śródziemnomorskich, gdzie roślina ta rośnie na glebach przepuszczalnych, ubogich w składniki pokarmowe, tolerując zasolenie oraz okresowe niedobory wody. Dzięki swojej dużej odporności rozmaryn może przetrwać długie okresy suszy i silne nasłonecznienie, co czyni go gatunkiem przystosowanym do trudnych warunków siedliskowych.

Właściwości rozmarynu

Rozmaryn wyróżnia się intensywnym, żywicznym i lekko kamforowym aromatem, któremu często towarzyszą nuty cytrusowe oraz subtelnie gorzkawe i ostre akcenty smakowe. Za unikalne cechy sensoryczne rozmarynu odpowiada złożony profil substancji lotnych obecnych w jego liściach i kwiatach. Wśród najważniejszych substancji bioaktywnych obecnych w rozmarynie wymienia się przede wszystkim olejek eteryczny bogaty w terpeny, takie jak 1,8-cyneol (eukaliptol), α-pinen, borneol, kamfen, kamfora oraz limonen.

Ponadto rozmaryn zawiera cenne kwasy fenolowe, spośród których szczególne znaczenie przypisuje się kwasowi rozmarynowemu, kwasowi kawowemu oraz kwasowi karnozolowemu. Substancje te mają silne właściwości antyoksydacyjne, zabezpieczające roślinę przed działaniem czynników środowiskowych.

Stabilność rozmarynu

Rozmaryn cechuje się stabilnością związków bioaktywnych podczas przetwarzania, przechowywania i suszenia, co sprawia, że znajduje szerokie zastosowanie zarówno jako przyprawa suszona, jak i świeża. Istotnym parametrem jakościowym jest także zawartość wilgoci w surowcu suszonym, który powinien być przechowywany w odpowiednich warunkach, by zachować swoje właściwości sensoryczne i chemiczne na pożądanym poziomie przez dłuższy czas.

Zastosowania kulinarne rozmarynu

W kulinariach stosowany jest zarówno świeży, jak i suszony rozmaryn. Zastosowania kulinarne rozmarynu wynikają głównie z jego intensywnego, charakterystycznego aromatu i specyficznych walorów smakowych. Szczególnie popularny jest w kuchniach regionów śródziemnomorskich, gdzie stanowi nieodłączny składnik wielu tradycyjnych potraw, zwłaszcza mięsnych i warzywnych. Świeże gałązki często wykorzystywane są podczas pieczenia, czy grillowania, jako element aromatyzujący dym, a także do smażenia z masłem.

Aromat i smak

Rozmaryn stosowany jest również w produkcji aromatycznych oliw smakowych, czy octów ziołowych. Jego świeże lub suszone igiełkowate liście wykorzystywane są jako przyprawa do mięs takich jak jagnięcina, wołowina, wieprzowina czy drób, a także ryb i owoców morza. Suszone liście, z kolei, są łatwiejsze w przechowywaniu oraz dozowaniu, pozwalając na precyzyjne doprawianie różnorodnych potraw.

Wypieki i inne 

Wypieki chlebowe i ciastka z dodatkiem rozmarynu stanowią interesującą alternatywę dla tradycyjnych wersji słodkich i wytrawnych, wzbogacając je o specyficzny, unikatowy akcent smakowy. Rozmaryn często łączy się z innymi ziołami, jak tymianek, szałwia, oregano, bazylia i pietruszka, współtworząc klasyczne mieszanki przyprawowe takie jak zioła prowansalskie.

Ogólna charakterystyka rozmarynu

Działanie rozmarynu

Rozmaryn jest rośliną, której właściwości zdrowotne wynikają przede wszystkim z obecności licznych substancji bioaktywnych, spośród których najlepiej przebadane są kwas kawowy oraz jego pochodna – kwas rozmarynowy.

Prewencja 

Związki te wykazują istotną aktywność przeciwutleniającą, dzięki której przypisuje się im potencjalne zastosowanie w prewencji oraz terapii wielu stanów chorobowych, w tym chorób nowotworowych, uszkodzeń wątroby oraz schorzeń o podłożu zapalnym.

Wpływ na organizm

Ponadto zauważono, że stosowanie preparatów na bazie rozmarynu może przyczyniać się do redukcji procesów peroksydacji lipidów w różnych sytuacjach klinicznych, co wskazuje na ochronny wpływ tej rośliny na komórki organizmu. Chociaż badania dotyczące zastosowania rozmarynu w warunkach klinicznych u ludzi są obecnie niewystarczające pod względem metodologicznym i jakościowym, istnieją doniesienia wskazujące na jego korzystny wpływ na stan psychiczny w kontekście aromaterapii, a nawet na łagodzenie objawów łysienia.

Zaburzenia poznawcze

Istotnym obszarem zainteresowania badaczy jest również potencjalny wpływ rozmarynu na funkcje poznawcze, szczególnie w kontekście łagodnych zaburzeń poznawczych oraz choroby Alzheimera. Zgodnie z wynikami licznych analiz przeprowadzonych na zwierzętach, ekstrakty z rozmarynu mogą korzystnie wpływać na pamięć i procesy uczenia się zarówno u osobników zdrowych, jak i z zaburzeniami poznawczymi.

Analizy wyników różnych eksperymentów wskazują na pozytywne efekty rozmarynu niezależnie od gatunku zwierząt, rodzaju stosowanego ekstraktu, czasu trwania terapii, czy rodzaju pamięci. Warto jednak dodać, że różnorodność opracowanych dotychczas badań była duża, przez co do ich interpretacji należy podchodzić z ostrożnością.

Źródła:

• Hussain SM, Syeda AF, Alshammari M, Alnasser S, Alenzi ND, Alanazi ST, Nandakumar K. Cognition enhancing effect of rosemary (Rosmarinus officinalis L.) in lab animal studies: a systematic review and meta-analysis. Braz J Med Biol Res. 2022 Feb 9;55:e11593. doi: 10.1590/1414-431X2021e11593. PMID: 35170682; PMCID: PMC8851910.
• Ulbricht C, Abrams TR, Brigham A, Ceurvels J, Clubb J, Curtiss W, Kirkwood CD, Giese N, Hoehn K, Iovin R, Isaac R, Rusie E, Serrano JM, Varghese M, Weissner W, Windsor RC. An evidence-based systematic review of rosemary (Rosmarinus officinalis) by the Natural Standard Research Collaboration. J Diet Suppl. 2010 Dec;7(4):351-413. doi: 10.3109/19390211.2010.525049. PMID: 22432564.
• Hasani-Ranjbar S, Larijani B, Abdollahi M. A systematic review of the potential herbal sources of future drugs effective in oxidant-related diseases. Inflamm Allergy Drug Targets. 2009 Mar;8(1):2-10. doi: 10.2174/187152809787582561. PMID: 19275687.