Skrzyp polny – właściwości, zastosowanie, działanie

Skrzyp polny (Equisetum arvense), roślina wieloletnia z rodziny skrzypowatych (Equisetaceae), jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych przedstawicieli tej rodziny. Posiada niezwykle długą historię, sięgającą okresu karbonu, co czyni go jedną z najstarszych roślin naczyniowych na Ziemi. Roślina ta jest szeroko rozpowszechniona na całej półkuli północnej, szczególnie w klimatach umiarkowanych, gdzie często rośnie na wilgotnych łąkach, przydrożach, polach uprawnych oraz w ogrodach.

1. Charakterystyka skrzypu polnego
2. Zastosowanie skrzypu polnego
3. Działanie wzmacniające skrzypu
4. Działanie moczopędne skrzypu
5. Działanie przeciwdrobnoustrojowe skrzypu

Charakterystyka skrzypu polnego

Skrzyp polny, zwany też końskim ogonem czy jodełką, charakteryzuje się cienkimi, segmentowymi łodygami, które osiągają wysokość od 20 do 60 cm. Łodygi są szorstkie w dotyku i mają zgrubienia. Liście skrzypu są zredukowane i mają formę drobnych, łuskowatych wyrostków zebranych w okółkach wokół węzłów łodygi. Skrzyp wytwarza dwa rodzaje pędów: wiosenne pędy zarodnionośne, które są nierozgałęzione i zakończone kłosami zarodnionośnymi, oraz letnie pędy płonne, które są rozgałęzione i pełnią funkcję fotosyntetyczną (produkują energię przy użyciu światła).

Jako że skrzyp jest jedną z najstarszych roślin na Ziemi, intensywnie bada się jego zestaw genów oraz sposoby na przetrwanie. Jego występowanie jest na tyle szerokie, że zidentyfikowano około 40 gatunków skrzypów. Różnorodność gatunków jest jednym z pośrednich dowodów na rozdzielenie się kontynentów kilkaset milionów lat temu.

Szacunkowa zawartość krzemu w przykładowych źródłach

Zastosowanie skrzypu polnego

Skrzyp polny (Equisetum arvense) ma długą historię stosowania, sięgającą czasów starożytnych. Już w epoce neolitu ludzie wykorzystywali jego unikalne właściwości.

Czasy starożytne 

W starożytnej Grecji i Rzymie roślina ta była ceniona za wyraźny wpływ na organizm. Dioskurydes, grecki lekarz i botanik, w swoim dziele "De Materia Medica" opisywał skrzyp jako środek zatrzymujący krwawienia i leczący rany, a Pliniusz Starszy zalecał go na problemy z nerkami i układem moczowym. W tradycyjnej fitoterapii chińskiej stosowano go jako środek wzmacniający nerki oraz poprawiający zdrowie kości i włosów.

Naukowe uznanie 

W XIX wieku dzięki rozwojowi chemii analitycznej skrzyp polny zyskał naukowe uznanie, ponieważ wykryto w nim wysoką zawartość krzemionki (SiO2), czyli dwutlenku krzemu. Jest to drugi najobficiej występujący pierwiastek w skorupie ziemskiej.

Czasy współczesne

Współcześnie skrzyp polny pozostaje ważnym surowcem zielarskim, szeroko stosowanym nie tylko w fitoterapii czy kosmetologii, ale również nowoczesnych technologiach i w rolnictwie. Rolnictwo to szczególna branża z punktu widzenia skrzypu polnego, bowiem ekstrahowany może być z niego krzem, który stanowi element ścian komórkowych w roślin, wpływając na ich odporność na uszkodzenia.

Co ważne, skrzyp do zastosowania w nawożeniu wystarczy zagotować i wymieszać z sodą oczyszczoną, co kilkadziesiąt krotnie zwiększyć może przyswajanie krzemu przez tkanki roślinne. Dodatkowo krzem w glebie tworzy specyficzne żelowe struktury, które sprzyjają utrzymaniu wilgotności.

Działanie wzmacniające skrzypu

Budulec tkanek

Skrzyp polny, mimo że jest stosowany przez ludzi od wieków, nie był intensywnie badany w obszernych badaniach klinicznych, w warunkach kontrolowanych. Większość jego cennych właściwości przypisuje się wysokiej zawartości krzemu, który jest ważnym budulcem tkanek nie tylko w roślinach, ale również w organizmach zwierzęcych. Ze względu na to, że krzem jest elementem kości oraz tkanek miękkich, jak skóra, skrzyp polny badany był m.in. pod kątem wpływu na ryzyko osteoporozy i złamań oraz proces gojenia ran.

Gojenie ran

W badaniach na szczurach, zarówno zdrowych, jak i z cukrzycą, maść z 5% i 10% ekstraktu ze skrzypu polnego znacząco przyspieszała gojenie ran, zwiększając wskaźnik zamknięcia rany do prawie 100% po 14 dniach. Ponadto ekstrakt ze skrzypu polnego podawany doustnie wykazał właściwości stymulujące syntezę kolagenu, co dodatkowo przyczyniać się może do skuteczniejszego leczenia ran skórnych, w tym u diabetyków.

Zdrowie kości

W kontekście zdrowia kości, badania na szczurach wykazały, że suplementacja skrzypem polnym przyczynia się do zwiększenia gęstości mineralnej kości (BMD) oraz poprawy struktury kości, szczególnie w przypadku osteoporozy. W jednym z badań, szczury spożywające ekstrakt ze skrzypu polnego wykazywały znaczący wzrost gęstości kości szczęki w porównaniu do grupy kontrolnej. Skrzyp polny w połączeniu z tradycyjnymi suplementami, takimi jak wapń i witamina D, również wykazał skuteczność w poprawie grubości korowej kości i szerokości beleczek, porównywalną z lekami stosowanymi w leczeniu osteoporozy, takimi jak raloksyfen.

Działanie moczopędne skrzypu

W tradycyjnym zielarstwie wiele właściwości prozdrowotnych przypisywano środkom, które ułatwiają wydalanie niestrawionych lub niewchłoniętych czy szkodliwych substancji. Badania nad wpływem skrzypu polnego na wydalanie moczu wykazały jego skuteczność jako środka moczopędnego.

Skuteczny jak leki diuretyczne?

W badaniu z udziałem 36 zdrowych mężczyzn ekstrakt ze skrzypu polnego (900 mg/dzień) wykazał silniejszy efekt diuretyczny, niż placebo i porównywalny z lekiem diuretycznym, bez znaczących zmian w poziomach elektrolitów i oraz bez istotnych skutków ubocznych.

W nadciśnieniu

Ponadto, w badaniu z udziałem 58 pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, stosowanie skrzypu polnego nie tylko było związane z redukcją ciśnienia krwi, ale zaobserwowano też, że nie powodował on znaczących różnic w wynikach biochemicznych, czy działania toksycznego, co sugeruje bezpieczeństwo i dobrą tolerancję jako środka moczopędnego.

Działanie przeciwdrobnoustrojowe skrzypu

Skrzyp polny w badaniach laboratoryjnych wykazał silne właściwości przeciwdrobnoustrojowe dzięki unikalnym składnikom chemicznym i zdolności do odkładania krzemionki. Badania wykazały, że olejek eteryczny ze skrzypu zawiera związki, takie jak tymol, które skutecznie zwalczają bakterie (np. Staphylococcus aureus, Escherichia coli) i grzyby (np. Candida albicans). Dodatkowo, rośliny skrzypu uprawiane w warunkach bogatych w krzem akumulują krzemionkę w swoich tkankach, co tworzy dodatkową barierę ochronną przed patogenami grzybiczymi.

Źródła:

• Ozay, Y., Ozyurt, S., Guzel, S., Cimbiz, A., Olgun, E. G., & Cayci, M. K. (2010). Effects of Equisetum arvense Ointment on Dermal Wound Healing in Rats . Wounds : a compendium of clinical research and practice, 22(10), 261–267.
• Ozay, Y., Kasim Cayci, M., Guzel-Ozay, S., Cimbiz, A., Gurlek-Olgun, E., & Sabri Ozyurt, M. (2013). Effects of Equisetum arvense Ointment on Diabetic Wound Healing in Rats. Wounds : a compendium of clinical research and practice, 25(9), 234–241.
• Aguayo-Morales, H., Sierra-Rivera, C. A., Claudio-Rizo, J. A., & Cobos-Puc, L. E. (2023). Horsetail (Equisetum hyemale) Extract Accelerates Wound Healing in Diabetic Rats by Modulating IL-10 and MCP-1 Release and Collagen Synthesis. Pharmaceuticals (Basel, Switzerland), 16(4), 514. https://doi.org/10.3390/ph16040514
• Jeong, S. Y., Yu, H. S., Ra, M. J., Jung, S. M., Yu, J. N., Kim, J. C., & Kim, K. H. (2023). Phytochemical Investigation of Equisetum arvense and Evaluation of Their Anti-Inflammatory Potential in TNFα/INFγ-Stimulated Keratinocytes. Pharmaceuticals (Basel, Switzerland), 16(10), 1478. https://doi.org/10.3390/ph16101478
• Arbabzadegan, N., Moghadamnia, A. A., Kazemi, S., Nozari, F., Moudi, E., & Haghanifar, S. (2019). Effect of equisetum arvense extract on bone mineral density in Wistar rats via digital radiography. Caspian journal of internal medicine, 10(2), 176–182. https://doi.org/10.22088/cjim.10.2.176
• Salvadori, L., Paiella, M., Castiglioni, B., Belladonna, M. L., Manenti, T., Ercolani, C., Cornioli, L., Clemente, N., Scircoli, A., Sardella, R., Tensi, L., Astolfi, A., Barreca, M. L., Chiappalupi, S., Gentili, G., Bosetti, M., Sorci, G., Filigheddu, N., & Riuzzi, F. (2024). Equisetum arvense standardized dried extract hinders age-related osteosarcopenia. Biomedicine & pharmacotherapy = Biomedecine & pharmacotherapie, 174, 116517. https://doi.org/10.1016/j.biopha.2024.116517
• Bessa Pereira, C., Gomes, P. S., Costa-Rodrigues, J., Almeida Palmas, R., Vieira, L., Ferraz, M. P., Lopes, M. A., & Fernandes, M. H. (2012). Equisetum arvense hydromethanolic extracts in bone tissue regeneration: in vitro osteoblastic modulation and antibacterial activity. Cell proliferation, 45(4), 386–396. https://doi.org/10.1111/j.1365-2184.2012.00826.x
• Kotwal, S. D., & Badole, S. R. (2016). Anabolic therapy with Equisetum arvense along with bone mineralising nutrients in ovariectomized rat model of osteoporosis. Indian journal of pharmacology, 48(3), 312–315. https://doi.org/10.4103/0253-7613.182880
• Carneiro, D. M., Freire, R. C., Honório, T. C., Zoghaib, I., Cardoso, F. F., Tresvenzol, L. M., de Paula, J. R., Sousa, A. L., Jardim, P. C., & da Cunha, L. C. (2014). Randomized, Double-Blind Clinical Trial to Assess the Acute Diuretic Effect of Equisetum arvense (Field Horsetail) in Healthy Volunteers. Evidence-based complementary and alternative medicine : eCAM, 2014, 760683. https://doi.org/10.1155/2014/760683
• Carneiro, D. M., Jardim, T. V., Araújo, Y. C. L., Arantes, A. C., de Sousa, A. C., Barroso, W. K. S., Sousa, A. L. L., Cruz, A. C., da Cunha, L. C., & Jardim, P. C. B. V. (2022). Antihypertensive effect of Equisetum arvense L.: a double-blind, randomized efficacy and safety clinical trial. Phytomedicine : international journal of phytotherapy and phytopharmacology, 99, 153955. https://doi.org/10.1016/j.phymed.2022.153955
• Radulović, N., Stojanović, G., & Palić, R. (2006). Composition and antimicrobial activity of Equisetum arvense L. essential oil. Phytotherapy research : PTR, 20(1), 85–88. https://doi.org/10.1002/ptr.1815
• Guerriero, G., Law, C., Stokes, I., Moore, K. L., & Exley, C. (2018). Rough and tough. How does silicic acid protect horsetail from fungal infection?. Journal of trace elements in medicine and biology : organ of the Society for Minerals and Trace Elements (GMS), 47, 45–52. https://doi.org/10.1016/j.jtemb.2018.01.015