Zapalenie jelit - przyczyny, objawy, profilaktyka

Zapalenia jelit to grupa schorzeń zapalnych przewodu pokarmowego, charakteryzujących się zróżnicowanym przebiegiem. Objawy mogą być łagodne, ale również poważnie zagrażające życiu. Dotykają zarówno dzieci, jak i dorosłych, a ich wieloczynnikowe przyczyny obejmują czynniki genetyczne, środowiskowe i immunologiczne. Wzrost liczby przypadków w ostatnich dekadach wiąże się ze zmianami stylu życia, diety i ekspozycją na niektóre substancje chemiczne.

Charakterystyka zapaleń jelit

Lekarska klasyfikacja zapaleń jelit obejmuje szereg schorzeń, które różnią się przyczynami, przebiegiem oraz objawami klinicznymi. Do najczęściej występujących należą nieswoiste zapalenia jelit (IBD – Inflammatory Bowel Diseases), takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Choroba Leśniowskiego-Crohna

Choroba Leśniowskiego-Crohna może obejmować dowolny odcinek przewodu pokarmowego, choć najczęściej zajmuje końcowy odcinek jelita cienkiego i początek jelita grubego. Charakteryzuje się przerywanymi obszarami zapalenia, sięgającymi przez całą grubość ściany jelita, co może prowadzić do powstawania przetok i ropni.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego dotyczy wyłącznie błony śluzowej jelita grubego, obejmując najczęściej odbytnicę i kolejne odcinki jelita w sposób ciągły. Obie choroby mają charakter przewlekły, z okresami zaostrzeń i remisji, i wymagają długotrwałego leczenia.

Profilaktyka zapalenia jelit

Diagnostyka

Diagnostyka zapaleń jelit to złożony proces wymagający interdyscyplinarnego podejścia i precyzyjnych narzędzi. Kluczowy jest wywiad lekarski, w którym analizuje się objawy, takie jak biegunka, bóle brzucha, utrata masy ciała czy krew w stolcu, oraz historię chorób w rodzinie. Badania laboratoryjne oceniają stan zapalny i funkcjonowanie organizmu, uwzględniając wskaźniki, takie jak CRP, OB, hemoglobina, ferrytyna i kalprotektyna w kale, która jest czułym markerem zapalenia jelit. W diagnostyce kluczową rolę odgrywają badania obrazowe.

Kolonoskopia, endoskopia kapsułkowa, tomografia i rezonans

Kolonoskopia pozwala na ocenę jelit i pobranie wycinków do histopatologii, endoskopia kapsułkowa umożliwia zobrazowanie jelita cienkiego, a tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny z enterografią wykrywają powikłania, takie jak przetoki czy ropnie.

Ultrasonografia i biopsja

Ultrasonografia wspiera ocenę grubości ściany jelita i obecności płynu w jamie brzusznej. Biopsja błony śluzowej jelita jest kluczowa w identyfikacji zmian mikroskopowych, takich jak nacieki limfocytarne, granulomy w chorobie Leśniowskiego-Crohna, czy kryptowe ropnie we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, oraz w różnicowaniu z nowotworami, czy infekcjami, co zapewnia precyzję diagnostyczną.

Klasyfikacja chorób zapalnych jelit (ICD, International Classification of Diseases)

Przyczyny zapaleń jelit

Czynniki genetyczne

Zapalenia jelit mogą wynikać ze wzajemnego oddziaływania czynników genetycznych oraz środowiskowych. Predyspozycje genetyczne, takie jak mutacje w genach NOD2, IL23R, czy ATG16L1, zwiększają podatność na rozwój choroby Leśniowskiego-Crohna, jednak same geny nie są wystarczającym wyjaśnieniem.

Zaburzenia mikrobioty jelitowej

Kluczową rolę odgrywają zaburzenia mikrobioty jelitowej, gdzie spadek liczby pożytecznych bakterii i przewaga patogenów mogą prowadzić do zaostrzenia procesów zapalnych. Dieta bogata w tłuszcze nasycone i cukry proste, a jednocześnie uboga w błonnik, osłabia barierę jelitową, co sprzyja przewlekłemu zapaleniu.

Czynniki środowiskowe

Negatywny wpływ mają również czynniki środowiskowe, takie jak palenie papierosów, częste stosowanie antybiotyków oraz chroniczny stres, które nie tylko naruszają równowagę układu odpornościowego, ale także zwiększają podatność na rozwój choroby.

Objawy i konsekwencje zapaleń jelit

Objawy wpływające na jakość życia

Zapalenia jelit objawiają się przewlekłymi biegunkami, bólami brzucha, utratą masy ciała oraz obecnością krwi w stolcu, co znacząco obniża komfort życia. Brak leczenia tych schorzeń prowadzi do licznych, często nieodwracalnych powikłań. Przewlekły stan zapalny uszkadza ścianę jelit, powodując powstawanie przetok, zwężeń, ropni, a w skrajnych przypadkach perforacji, która wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.

Ryzyko nowotworów i inne

Długotrwałe zapalenie zwiększa ryzyko nowotworów, zwłaszcza raka jelita grubego, szczególnie u pacjentów z długoletnim wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Nieleczone choroby prowadzą także do niedożywienia, anemii i osłabienia odporności, zwiększając podatność na infekcje. Wiele osób doświadcza również objawów psychicznych, takich jak stany lękowe i depresyjne, co dodatkowo pogarsza jakość życia.

Terapia zapaleń jelit

Leczenie zapaleń jelit obejmuje terapie konwencjonalne i alternatywne. Farmakoterapia opiera się na lekach przeciwzapalnych, takich jak aminosalicylany i kortykosteroidy, stosowanych w celu kontrolowania objawów i hamowania procesu zapalnego. W cięższych przypadkach wykorzystuje się immunosupresanty oraz nowoczesne leki biologiczne.

W przypadku powikłań, takich jak przetoki czy zwężenia, konieczna jest interwencja chirurgiczna. Coraz większe znaczenie zyskują terapie wspomagające, takie jak suplementacja probiotyków i prebiotyków, które wspierają odbudowę mikrobioty jelitowej.

Dieta eliminacyjna, oparta na wykluczeniu pokarmów zaostrzających objawy, a także rezygnacja ze słodyczy, słonych przekąsek, alkoholu i papierosów, również może przynosić ulgę pacjentom. W niektórych przypadkach stosuje się także techniki redukcji stresu, takie jak joga, gdyż ruch korzystnie wpływa na zdrowie jelit.

Źródła

• Alayo, Q. A., Fenster, M., Altayar, O., Glassner, K. L., Llano, E., Clark-Snustad, K., Patel, A., Kwapisz, L., Yarur, A. J., Cohen, B. L., Ciorba, M. A., Thomas, D., Lee, S. D., Loftus, E. V., Jr, Fudman, D. I., Abraham, B. P., Colombel, J. F., & Deepak, P. (2022). Systematic Review With Meta-analysis: Safety and Effectiveness of Combining Biologics and Small Molecules in Inflammatory Bowel Disease. Crohn's & colitis 360, 4(1), otac002. https://doi.org/10.1093/crocol/otac002
• Estevinho, M. M., Yuan, Y., Rodríguez-Lago, I., Sousa-Pimenta, M., Dias, C. C., Barreiro-de Acosta, M., Jairath, V., & Magro, F. (2024). Efficacy and safety of probiotics in IBD: An overview of systematic reviews and updated meta-analysis of randomized controlled trials. United European gastroenterology journal, 12(7), 960–981. https://doi.org/10.1002/ueg2.12636