Czy maślan sodu jest dobry na jelita? Jak działa maślan sodu?

Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, znane również jako SCFAs (short-chain fatty acids), są produkowane w jelitach ludzkich przez bakterie jelitowe w wyniku fermentacji niektórych niestrawionych resztek pokarmowych. Głównym źródłem produkcji SCFAs są frakcje błonnika pokarmowego, takie jak celuloza oraz pektyny, czy hydrolizowana guma guar, które nie zostają strawione przez enzymy człowieka w jelicie cienkim.

Trzy najczęściej omawiane SCFAs to maślan, octan oraz propionian. Pierwszy z nich popularny jest ze względu na możliwość dostarczenia go do organizmu poprzez suplementy diety.

1. Powstawania SCFAs
2. Przykładowe SCFAs
3. Funkcje SCFAs na przykładzie maślanu
4. Czy warto stosować maślan?
5. Suplementacja maślanem
6. Ostatnie badania naukowe
7. Dieta i styl życia, a maślan

Powstawania SCFAs

Kiedy niestrawione resztki błonnika i inne związki organiczne docierają do jelita grubego, bakterie jelitowe rozpoczynają proces fermentacji. W wyniku fermentacji powstają różne związki, w tym gazy (np. dwutlenku węgla, wodór, metan), czy nieco bardziej złożone w budowie, krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe.

Kwasy tłuszczowe składają się z połączonych ze sobą na różne sposoby atomów węgla. Nazwa "krótkołańcuchowe" w przypadku SCFAs wynika z faktu, że składają się z nie większej liczby atomów, niż 6. Dla porównania, kwasy wielonienasycone omega-3, które są zaliczane do długołańcuchowych, EPA (kwas eikozapentaenowy) oraz DHA (dokozaheksaenowy), składają się z odpowiednio 20 i 22 atomów węgla.

Przykładowe SCFAs

SCFAs wchłaniają się przez nabłonek jelitowy, skąd dystrybuowane są do krwioobiegu i innych tkanek. Trafiają między innymi do wątroby, gdzie mogą być przekształcane w inne związki, takie jak glukoza, czy złożone tłuszcze, a także do tkanki nerwowej, czy komórek odpornościowych, gdzie służyć mogą jako źródło energii. Octan jest najobficiej produkowanym krótkołańcuchowym kwasem tłuszczowym. Maślan z kolei pełni szczególnie ważną funkcję w utrzymaniu lub regulacji stanu zdrowia jelit, co przekłada się na wiele innych funkcji zdrowotnych.

Funkcje SCFAs na przykładzie maślanu

Energia dla komórek nabłonka

Pierwszym, kluczowym aspektem działania maślanu jest jego rola jako głównego źródła energii dla komórek nabłonka jelitowego. Szczególnie ważne jest to w przypadku regeneracji uszkodzonych komórek nabłonka jelitowego, które odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu integralności i prawidłowego działania bariery jelitowej.

Zwalczanie stanów zapalnych

Kolejna istotna funkcja to wspomaganie zwalczania stanów zapalnych w organizmie. To właśnie działanie maślanu sodu przyczynia się do łagodzenia objawów, takich jak ból brzucha czy biegunka, a także obniżony nastrój. Aktywność przeciwzapalna maślanu ważna jest również z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego oraz podatności na różne choroby.

Regulacja równowagi mikrobioty jelitowej

Nie sposób również nie wspomnieć o zdolności maślanu do regulacji równowagi w obrębie mikrobioty jelitowej. Odpowiedni poziom maślanu ułatwia kolonizację wielu bakteriom o znanym, korzystnym wpływie na zdrowie człowieka, a jednocześnie pogarsza warunki dla mikroorganizmów o potencjale patogennym i uniemożliwia ich przedostawanie się do krwioobiegu.

Wsparcie rozwoju dobrych bakterii

Maślan znany jest z promowania rozwoju bakterii, takich jak bakterie kwasu mlekowego (Lactobacillus) i bifidobakterie (Bifidobacterium), które są probiotykami.

Czy warto stosować maślan?

Dzięki wszystkim tym funkcjom maślan wspierać może organizm w prewencji oraz terapii wielu różnych schorzeń, nie tylko związanych z przewodem pokarmowym. Związek ten bada się w kontekście chorób nowotworowych, zespołu metabolicznego (otyłość, cukrzyca, miażdżyca, nadciśnienie), a nawet problemów o podłożu neuro-psychiatrycznym.

Suplementacja maślanem

Maślan sodu, to połączenie kwasu masłowego z sodem, które ma na celu zwiększyć efektywność wchłaniania omawianego związku. Stosuje się go na przykład w przeciwdziałaniu żołądkowo-jelitowym skutkom stresu psychicznego, przeciążenia fizycznego, czy sięgania po używki. Terapeutycznie maślan wykorzystany może być na przykład w raku jelita grubego, syndromie jelita drażliwego, czy chorobie Leśniowskiego-Crohn’a, jednak zawsze pod nadzorem lekarza.

Zalecana dawka

Suplementy diety często zawierają substancję aktywną zamkniętą w mikrokapsułkach, co pozwala na jej dotarcie do miejsca docelowego, czyli jelit. Zalecane dawki oscylują wokół 300 mg maślanu sodu dziennie, jednak w przypadku różnych chorób i stosowania leków, dokładne dawkowanie należy dostosować po konsultacji ze specjalistą.

Ostatnie badania naukowe

Maślan w profilaktyce nowotworów jelita grubego

W publikacji z końcówki 2022 roku opisano meta-analizę i przegląd badań dotyczących poziomów SCFAs u osób z rakiem jelita grubego. Naukowcy na podstawie 17 projektów badawczych podsumowali ryzyko wystąpienia tego typu nowotworu w zależności od zawartości maślanu, octanu oraz propionianu w kale. Około 70% publikacji wskazało na istotną statystycznie, odwrotną proporcję pomiędzy poziomami SCFAs, a występowaniem tej śmiertelnie niebezpiecznej choroby. Badanie poziomu tych metabolitów może być zatem jednym z narzędzi do diagnostyki i prewencji.

Maślan podczas chemioterapii

Potwierdził to również przegląd z innego czasopisma naukowego i innej grupy naukowców, z października 2022, w którym stwierdzono, że nie tylko maślan chroni przed rakiem jelita grubego, ale również pomocny może być w trakcie jego terapii, gdyż chronić może śluzówkę przewodu pokarmowego przed skutkami chemioterapii.

Maślan - otyłość i nadciśnienie

Jeśli chodzi o pojedyncze eksperymenty, to w grudniu 2022 roku zasygnalizowano potencjał maślanu sodu w terapii dziecięcej otyłości, natomiast w lipcu tego samego roku opisano rolę w kontroli ciśnienia tętniczego.

Maślan i cukrzyca

W przeglądzie z lipca 2021 roku naukowcy podjęli się opisania badań związanych z maślanem sodu oraz prewencją i terapią cukrzycy typu 2, opublikowanych do marca 2020. Wskazali między innymi na to, że działanie przeciwzapalne może chronić przed skutkami choroby oraz niektórych leków. Potrzeba jednak więcej badań w tym kierunku, aby potwierdzić skuteczność w regulowaniu metabolizmu węglowodanów.

Dieta i styl życia, a maślan

Istnieje kilka sposobów, poprzez które odpowiednia dieta i styl życia mogą wpłynąć na poprawę działania maślanu sodu i jego korzystny wpływ na organizm. Poza odpowiednią dietą może to być stosowanie probiotyków, czy aktywność fizyczna.

Kompozycja diety, a maślan

Dieta bogata w błonnik pokarmowy to podstawa, kiedy mowa jest o optymalizacji poziomu maślanu w jelitach. Błonnik pokarmowy występuje głównie w warzywach, owocach, orzechach, nasionach i pełnoziarnistych produktach zbożowych. Uwzględnianie w każdym z codziennych posiłków różnorodnych produktów bogatych w błonnik, takich jak brokuły, marchewki, maliny, jabłka, soczewica czy płatki owsiane oraz len mielony, może wspomóc produkcję maślanu, jednak pamiętać należy, że nadmiar błonnika może wywołać efekty odwrotne do zamierzonych.

Nawodnienie

Z prewencją skutków nadmiaru błonnika związane jest dbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu. Picie wystarczającej ilości wody jest kluczowe dla rozpuszczania substancji odżywczych oraz fermentacji błonnika przez bakterie jelitowe, które swoją drogą ułatwiają również wchłanianie elektrolitów, takich jak potas, magnez czy wapń. Nawodnienie pozwala też na utrzymanie prawidłowego rytmu wypróżnień, a co za tym idzie, pozbywanie się potencjalnie szkodliwych patogenów i toksyn z organizmu.

Produkty wysokoprzetworzone

Unikanie zbyt wysokiego poziomu spożycia tłuszczów przetworzonych i cukrów to kolejny kluczowy element dbania o zdrowie jelit. Dieta bogata w szkodliwe tłuszcze, takie jak te znajdujące się w smażonych potrawach, czy słonych i słodkich przekąskach, ma negatywny wpływ na mikrobiotę jelitową, a jednocześnie na poziom maślanu.

Podobnie może działać nadmiar cukrów prostych z różnego rodzaju słodkich napojów (nie tylko gazowanych), czy cukierków. Tutaj warto nadmienić, że sięganie po fast-food i przekąski prowadzi do otyłości i problemów metabolicznych nie tylko ze względu na kaloryczność, ale również przez stany zapalne, które sprzyjają insulinooporności, miażdżycy czy zaburzeniom bólowym i autoimmunologicznym.

Aktywność fizyczna

Regularna, indywidualnie dopasowana aktywność fizyczna to kolejny czynnik, który może wpłynąć na mikrobiotę i produkcję maślanu oraz zdrowie jelit. Związek ten wykorzystują zarówno komórki nerwowe i odpornościowe, jak i mięśniowe. Badania sugerują, że aktywność fizyczna może wpływać na mikroflorę jelitową, sprzyjając rozwojowi korzystnych bakterii.

Ponadto aktywność fizyczna zwiększa przepływ krwi w jelitach, co wspomaga regularność wypróżnień i procesy metaboliczne. Pozytywne efekty aktywności zatracone mogą być jednak przy regularnym trenowaniu z intensywnością przekraczającą możliwości regeneracji organizmu.

Probiotyki

Kolejnym aspektem wartym rozważenia w kontekście dbania o poziom SCFAs w jelitach jest włączenie do diety probiotyków. Probiotyki to korzystne dla zdrowia gospodarza (człowieka) mikroorganizmy, które nabyć można również pod postacią suplementów diety zapewniających skuteczną kolonizację. Wśród niezliczonych szczepów probiotycznych istnieją takie, które szczególnie wspierają produkcję maślanu w jelitach.

Pierwszym z takich szczepów jest Lactobacillus acidophilus. Jest to jeden z najbardziej znanych i dobrze zbadanych probiotyków. Jego obecność w jelitach przyczynia się do produkcji mleczanu oraz maślanu w trakcie fermentacji błonnika pokarmowego. Z rodziny Lactobacillus efektywnymi producentami maślanu są również L. plantarum, czy L. casei. Probiotykami wytwarzającymi cenne SCFAs są również niektóre szczepy z rodzin Bifidobacterium (np. lactis), czy Streptococcus (np. thermophilus).

Źródła:

• Alvandi, E., Wong, W. K. M., Joglekar, M. V., Spring, K. J., & Hardikar, A. A. (2022). Short-chain fatty acid concentrations in the incidence and risk-stratification of colorectal cancer: a systematic review and meta-analysis. BMC medicine, 20(1), 323. https://doi.org/10.1186/s12916-022-02529-4
• Kaźmierczak-Siedlecka, K., Marano, L., Merola, E., Roviello, F., & Połom, K. (2022). Sodium butyrate in both prevention and supportive treatment of colorectal cancer. Frontiers in cellular and infection microbiology, 12, 1023806. https://doi.org/10.3389/fcimb.2022.1023806
• Coppola, S., Nocerino, R., Paparo, L., Bedogni, G., Calignano, A., Di Scala, C., de Giovanni di Santa Severina, A. F., De Filippis, F., Ercolini, D., & Berni Canani, R. (2022). Therapeutic Effects of Butyrate on Pediatric Obesity: A Randomized Clinical Trial. JAMA network open, 5(12), e2244912. https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2022.44912
• Tilves, C., Yeh, H. C., Maruthur, N., Juraschek, S. P., Miller, E., White, K., Appel, L. J., & Mueller, N. T. (2022). Increases in Circulating and Fecal Butyrate are Associated With Reduced Blood Pressure and Hypertension: Results From the SPIRIT Trial. Journal of the American Heart Association, 11(13), e024763. https://doi.org/10.1161/JAHA.121.024763
• Stachowska, E., Wiśniewska, M., Dzieżyc, A., & Bohatyrewicz, A. (2021). Could the use of butyric acid have a positive effect on microbiota and treatment of type 2 diabetes?. European review for medical and pharmacological sciences, 25(13), 4570–4578. https://doi.org/10.26355/eurrev_202107_26250