Kozieradka - właściwości, działanie

Kozieradka (Trigonella foenum-graecum) to roślina strączkowa, należąca do rodziny roślin bobowatych, nazywanych dawniej roślinami motylkowymi. Kozieradka uprawiana jest powszechnie w wielu częściach Afryki, Europy i Azji jako lek rodzimych systemów medycyny ludowej, przyprawa, pokarm dla ludzi i pasza dla zwierząt.

1. Co zawiera kozieradka?
2. Jak działa kozieradka?
3. Kozieradka jako antyoksydant
4. Kozieradka w walce z cukrzycą
5. Kozieradka przeciwko otyłości
6. Kozieradka na silniejsze i większe mięśnie 
7. Pod rękę z kreatyną
8. Suplement obowiązkowy?

Co zawiera kozieradka?

Poza typowymi składnikami odżywczymi, takimi jak białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy i minerały, w nasionach kozieradki zidentyfikowano ok. 175 związków aktywnych biologicznie, takich jak steroidy, terpenoidy, fenolokwasy, flawonoidy, alkaloidy oraz specyficzne formy błonnika pokarmowego.

Jak działa kozieradka?

Szerokie spektrum systematycznych przeglądów danych naukowych pokazuje, że kozieradka poprawia w pierwszej kolejności gospodarkę cukrową i lipidową ludzkiego organizmu. Ponadto z danych pochodzących z licznych badań naukowych wiadomo, że kozieradka wykazuje aktywność antyoksydacyjną, przeciwnowotworową, ochronną względem przewodu pokarmowego, przeciwzapalną, przeciwdrobnoustrojową, immunologiczną, odchudzającą oraz hepatoprotekcyjną, czyli ochronną względem wątroby.

Co więcej, w niektórych badaniach wykazano, że kozieradka poprawia funkcje poznawcze, łagodzi objawy choroby Parkinsona oraz posiada właściwości przeciwlękowe, przeciwdepresyjne i neuroprotekcyjne, czyli ochronne względem układu nerwowego. W przeprowadzonych dotąd badaniach pojawiły się też dowody wskazujące na hormonalną aktywność składników aktywnych kozieradki, objawiającą się wspomaganiem produkcji mleka u kobiet w okresie laktacji, poprawą zdolności seksualnych w przypadku męskiej impotencji oraz wspomaganiem adaptacji wysiłkowej osób aktywnych fizycznie i sportowców.

Kilku kierunkom działania kozieradki, najlepiej potwierdzonym przez współczesną naukę, warto przyjrzeć się nieco bardziej szczegółowo…

Kozieradka jako antyoksydant

Pojęcie „stresu oksydacyjnego” odnosi się do stanu charakteryzującego się brakiem równowagi pomiędzy ilością utleniaczy i przeciwutleniaczy w organizmie człowieka, co może prowadzić do rozwoju rozmaitych dolegliwości chorobowych. Stres oksydacyjny odgrywa przykładowo zasadniczą rolę w patogenezie cukrzycy i raka oraz powikłań zdrowotnych, związanych z tymi chorobami.

W badaniach dowiedziono, że suplementacja nasion kozieradki wykazuje wysoki potencjał przeciwutleniający poprzez regulację aktywności enzymów antyoksydacyjnych oraz podnoszenie poziomu takich drobnocząsteczkowych antyoksydantów, jak polifenole i witamina C. Nasiona kozieradki zawierają bowiem znaczną ilość flawonoidów i innych związków fenolowych, odpowiadających za naturalne, antyoksydacyjne właściwości tej przyprawy.

To właśnie obserwowana wcześniej powszechnie korelacja pomiędzy właściwościami przeciwutleniającymi a korzyściami zdrowotnymi produktów naturalnych skłoniła naukowców do badań nad aktywnością antyoksydacyjną nasion kozieradki. Badania te wykazały, że spożywanie nasion kozieradki może potencjalnie łagodzić nadmierną peroksydację lipidów i modulować poziom wewnętrznych molekuł antyoksydacyjnych w układzie krążenia.

Kozieradka w walce z cukrzycą

Kozieradka od dawna cieszyła się sławą środka przeciwcukrzycowego, skutecznego zarówno u osób cierpiących na cukrzycę typu 1, jak też typu 2. W badaniach opublikowanych w 1986 r. dowiedziono, że dojrzałe ziele kozieradki, błonnik kozieradki oraz pełne i odtłuszczone nasiona kozieradki wykazują zdolność skutecznego obniżania poziomu cukru we krwi i wzmacniania odpowiedzi insulinowej u osób chorych na cukrzycę. Kolejne badania wykazały, że błonnik pokarmowy kozieradki opóźnia opróżnianie żołądka i hamuje uwalnianie peptydów hamujących aktywność hormonów insulinotropowych, obniżających poziom cukru we krwi.

Nasiona kozieradki zawierają dużą ilość galaktomannanu – specyficznej formy rozpuszczalnego błonnika pokarmowego, diosgeninę, trygonelinę, 4-hydroksyizoleucynę, glikozydy flawonowe oraz inne składniki aktywne biologicznie, które wykazują aktywność przeciwcukrzycową, poprawiając odpowiedź insulinową ludzkiego organizmu. Zastosowanie wywaru z nasion kozieradki w badaniach naukowych wykazało potencjał w poprawie kontroli cukrzycy, zmniejszając cukromocz i ogólnie łagodząc ciężar przebiegu tej choroby.

Kozieradka przeciwko otyłości

W badaniach zaobserwowano, że błonnik pokarmowy nasion kozieradki, czyli galaktomannan, wykazuje wysoką aktywność jako środek przeciwdziałający rozwojowi otyłości. Efekt ten przypisywany jest zdolności galaktomannanu do tworzenia w jelitach żelu utrudniającego przyswajanie cukrów i tłuszczów.

Wodny ekstrakt z nasion kozieradki wykazywał w badaniach skuteczność w ograniczaniu wzrostu poziomu trójglicerydów krwi, gromadzenia tłuszczu zapasowego w tkance tłuszczowej, przyrostu wagi i wskaźnika masy ciała oraz wzrostu poziomu cukru i insuliny we krwi, w warunkach doświadczalnego żywienia zwierząt laboratoryjnych wysokoenergetycznymi dietami wysokotłuszczowymi.

Inne badanie udowodniło, że nowo zidentyfikowany, naturalnie występujący w nasionach kozieradki związek, zaszyfrowany pod symbolem INDUS810, skutecznie hamuje związany z karmieniem wysokokaloryczną dietą wysokotłuszczową przyrost masy ciała, rozwój tkanki tłuszczowej i stłuszczenia wątroby, obniżając jednocześnie poziom tzw. frakcji złego cholesterolu LDL w surowicy krwi.

W dalszych badaniach uzyskano dowody naukowe, wskazujące na to, że błonnik kozieradki znacząco zmniejsza apetyt, szczególnie u osób otyłych, flawonoidy kozieradki obniżają poziom cholesterolu i że suplementacja diety kozieradką promuje redukcję wagi oraz wpływa pozytywnie na regulację ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu, szczególnie u osób  z podwyższonym jego poziomem.

Kozieradka na silniejsze i większe mięśnie 

Jednakże kozieradka cieszy się pośród osób aktywnych fizycznie nie tylko sławą środka ułatwiającego redukcję tkanki tłuszczowej, ale również wspomagającego rozwój masy i siły mięśni. Tym bardziej że właśnie taką jej aktywność potwierdzono kilkoma badaniami naukowymi.

Jak wynika m.in. z tych badań, kozieradka podnosi w ludzkim organizmie poziom jednego z najważniejszych dla kształtowania masy i siły mięśni hormonów – testosteronu. Jednocześnie obecne w nasionach kozieradki steroidy roślinne z grupy furostanoli, z uwagi na podobieństwo strukturalne, działają na mięśnie podobnie do leków pochodnych testosteronu z grupy steroidów anaboliczno-androgennych.

Przykładowo w jednym z badań naukowcy albo podawali przez 8 tyg. trenującym siłowo atletom 500 mg ekstraktu z kozieradki, albo nieaktywne placebo. Po zakończeniu próby odnotowali w grupie kozieradki, w porównaniu z grupą placebo, wyraźny postęp wyników w bojach siłowych oraz przyrost masy mięśniowej, przy jednoczesnej redukcji poziomu tkanki tłuszczowej. W porównaniu z grupą placebo, grupa kozieradki poprawiła rezultaty w wyciskaniu na ławce poziomej średnio o 5, zaś w przyroście masy mięśniowej o prawie 4 kilogramy.

Pod rękę z kreatyną

Autorzy innej pracy badawczej podzielili trenujących siłowo atletów na 3 grupy. Pierwsza grupa otrzymywała codziennie 70 g dekstrozy jako placebo, druga 70 g dekstrozy plus 5 g kreatyny, natomiast trzecia 70 g dekstrozy plus 3.5 g kreatyny plus 900 mg ekstraktu z kozieradki.

Miesiąc takiej suplementacji poskutkował w grupie placebo wzrostem masy mięśniowej o 0,2, w grupie kreatynowej o 1,3, zaś w grupie z dodatkiem kozieradki o 1,6 kilograma. Jednocześnie w pierwszej grupie poziom tkanki tłuszczowej wzrósł o 0,1, zaś w drugiej i trzeciej spadł odpowiednio o 0,5 i 0,6%. Bardzo wymowne okazały się również efekty w postaci zmiany szczytowej mocy mięśni atletów: podczas gdy w grupie placebo i kreatyny siła mięśniowa zawodników wzrosła odpowiednio tylko o 18,8 i 12,2, to w grupie kozieradki aż o 57 watów.

W badaniu mającym na celu potwierdzenie współpracy kozieradki z kreatyną naukowcy dodawali zamiennie do podłoża hodowanych poza organizmem komórek mięśniowych kreatynę, kreatynę z ekstraktem kozieradki, kreatynę z insuliną oraz kreatynę z insuliną i kozieradką. Pozwoliło im to ustalić, że kozieradka poprawia przyswajalność kreatyny w obecności insuliny, zwiększając w znacznym stopniu stężenie kreatyny w komórkach mięśniowych, jak również udowodnić, że kreatyna w połączeniu z insuliną i kozieradką znacznie silniej pobudza szlaki sygnalizacyjne, rozbudowujące mięśnie, niż sama kreatyna i kreatyna połączona z insuliną.

Suplement obowiązkowy?

Wygląda więc na to, że ekstrakt z kozieradki to skuteczny suplement dla osób aktywnych fizycznie i sportowców wyczynowych, uprawiających dyscypliny siłowe i sylwetkowe. Dla tych z nich, którzy korzystają na co dzień z suplementów kreatyny, to ekstrakt z kozieradki – jakby to można powiedzieć – element diety niejako obowiązkowy.

Sławomir Ambroziak

Źródła: 

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10054907/
• https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/fsn3.3959