Serotonina (hormon szczęścia) - co to jest? Rola w organizmie

Serotonina, czyli inaczej – bardziej fachowo – 5-hydroksytryptamina (5-HT), jest neuroprzekaźnikiem i hormonem, syntetyzowanym głównie w mózgu, jelitach i mięśniach. Nazywana bywa potocznie „hormonem szczęścia”, z uwagi na swój specyficzny udział w regulacji nastroju. Jednakże, oprócz roli neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym, serotonina pełni jeszcze szereg innych licznych funkcji w regulacji procesów życiowych, przebiegających w naszym organizmie.

1. Jak działa?
2. Gdy jej brakuje…
3. Aby jej nie zabrakło
4. Problemy niedoboru tryptofanu
5. Problemy transportowe 
6. Jak temu zaradzić?

Jak działa?

Chociaż działając w ośrodkowym układzie nerwowym, serotonina jest powszechnie znana ze swojego pozytywnego wpływu na nastrój, niemniej odgrywa również ważną rolę w procesach uczenia się i zapamiętywania oraz regulacji takich stanów psychicznych, jak gniew, strach, apetyt, stres, uzależnienie, satysfakcja seksualna, sen i percepcja bólu. Reguluje również stan napięcia naczyń krwionośnych mózgu oraz centralną kontrolę procesów oddechowych. Serotonina jest przy tym prekursorem melatoniny – podstawowego regulatora rytmu snu i czuwania.

• Działając w narządzie wzroku, serotonina aktywuje włókna mięśniowe ciała rzęskowego, co powoduje rozszerzenie źrenic i reguluje ciśnienie śródgałkowe.
• Oddziałując na układ krążenia, serotonina zwiększa kurczliwość mięśnia sercowego, rozszerza naczynia krwionośne i reguluje krzepliwość krwi.
• W układzie oddechowym serotonina wpływa na centralny napęd oddechowy, opór naczyniowy płuc i przebudowę płucnych naczyń krwionośnych.
• Działając w układzie pokarmowym, serotonina przyspiesza opróżnianie żołądka oraz zwiększa motorykę jelit, wydzielanie jelitowe i napięcie jelita grubego.
• W układzie moczowo-płciowym serotonina reguluje oddawanie moczu, pobudliwość naczyń krwionośnych macicy, napięcie mięśni macicy, dojrzewanie oocytów i wzwód prącia.
• Natomiast w układzie hormonalnym i jego akcji metabolicznej, serotonina reguluje trzustkowe wydzielanie insuliny oraz stymuluje wychwyt glukozy przez tkankę mięśniową, a także proces produkcji i gromadzenia tłuszczu w wątrobie i tkance tłuszczowej.
• Działając w tkance mięśniowej, wspomaga przyrost masy mięśniowej, potęgując gromadzenie białek i zwiększając rozmiary włókien mięśniowych, zwiększając liczbę mięśniowych komórek macierzystych, poprawiając unaczynienie mięśni oraz aktywując procesy ich powysiłkowej regeneracji.

Gdy jej brakuje…

Jak już wiemy, serotonina należy do grupy neuroprzekaźników, czyli substancji chemicznych, które umożliwiają przesyłanie sygnałów pomiędzy komórkami nerwowymi (neuronami) i pomiędzy neuronami a komórkami mięśniowymi lub gruczołowymi. Efektywność działania serotoniny zależy więc od odpowiedniego jej stężenia i aktywności w synapsach – wyspecjalizowanych połączeniach pomiędzy neuronami lub pomiędzy neuronami a komórkami mięśniowymi i gruczołowymi, w których dochodzi do przekazywania informacji nerwowych.

Dlatego zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy uważa się, że obniżone stężenie synaptyczne lub nieskuteczna aktywność synaptyczna serotoniny jest kluczową przyczyną patogenezy zaburzeń lękowo-depresyjnych oraz innych podobnych zaburzeń psychicznych. W związku z tym leczenie mające na celu zwiększenie stężenia serotoniny w synapsach lub maksymalizację potencjału jej synaptycznej aktywności zostało uznane za pierwszą linię farmakoterapii prowadzonej w celu poprawy objawów klinicznych u pacjentów cierpiących na tego typu zaburzenia psychiczne.

A w leczeniu zaburzeń lękowo-depresyjnych wykorzystywane są najczęściej środki z czterech grup leków psychotropowych – trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TCA), Inhibitory monoaminooksydazy (IMAO), Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) i selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI).

Aby jej nie zabrakło

Aby nie dopuścić do rozwoju problemów psychicznych, a także utrzymać na co dzień dobry nastrój, za który odpowiada serotonina, każdy z nas powinien dbać na co dzień o sprawny przebieg procesu jej syntezy w komórkach naszego organizmu. Sprawny przebieg tego procesu jest też szczególnie istotny dla sportowców, z uwagi na kluczową rolę serotoniny w regeneracji i rozbudowie mięśni. A sprawność jego przebiegu ma duży związek z naszą codzienną dietą…

Ponieważ proces syntezy serotoniny jest katalizowany przez odpowiednie enzymy przy współudziale dwóch ważnych witamin – pirydoksyny (witaminy B6) i kwasu foliowego (witaminy B9), dlatego musimy pamiętać, aby w naszej codziennej diecie nigdy nie zabrakło duetu tych aktywnych biologicznie składników pokarmowych. W naszej codziennej diecie nie powinno brakować również witaminy D3, jak bowiem ustalono w badaniach naukowych, witamina ta z jednej strony pobudza syntezę serotoniny, z drugiej zaś działa podobnie do leków z grupy SSRI i IMAO, podnosząc poziom serotoniny w mózgu i utrzymując odpowiednio wysokie jej pozakomórkowe stężenie w płynie mózgowo-rdzeniowym.   

Jednak najważniejszym w tym kontekście składnikiem pokarmowym pozostaje tryptofan – aminokwas białkowy, przekształcany przez nasze komórki, przy pomocy odpowiednich enzymów, w serotoninę.

Problemy niedoboru tryptofanu

Jako aminokwas białkowy, tryptofan występuje podobnie obficie zarówno w białkach zwierzęcych, jak też roślinnych, jest więc na tyle powszechnym składnikiem pokarmowym, że teoretycznie nie powinno dochodzić do jego niedoborów. Niemniej naukowcy zwracają uwagę, że ukryte niedobory tryptofanu mogą być znacznie bardziej powszechne w ogólnej populacji, niż mogłoby się wydawać, z uwagi na duży udział we współczesnej diecie produktów wysoko przetworzonych.

Otóż techniki przetwarzania żywności, związane z wysoką temperaturą i zmianą pH, skutkują przemianą L-tryptofanu do D-tryptofanu, który jest bardzo słabo przekształcany w serotoninę i ogólnie nie ma dla ludzkiego organizmu niemal żadnej wartości biologicznej. Natomiast efektem techniki mechanicznego oddzielania mięsa od kości jest tzw.

MOM – produkt całkowicie pozbawiony tryptofanu. Z kolei techniki przetwórcze, stosowane w mleczarstwie, pozbawiają większość oferowanych przez rynek produktów mlecznych bardzo ważnego w kontekście tryptofanu białka – alfa laktoalbuminy, która – z uwagi na charakterystyczne proporcje aminokwasów oraz szlaki wchłaniania – jest o 40% skuteczniejszym źródłem tryptofanu dla ludzkiego organizmu, a w szczególności naszego mózgu, w porównaniu z innymi białkami.            

Problemy transportowe 

Na problem z utrzymaniem optymalnego poziomu tryptofanu mogą mieć również wpływ problemy z jego transportem. Otóż tryptofan cechuje się najniższą ze wszystkich aminokwasów preferencją w systemach transportowych. Mówiąc prościej – transportery wybierają chętniej inne aminokwasy, aniżeli tryptofan.

A to zapewne z tego powodu, że w czasach ewolucji systemów transportowych aminokwasów, tryptofan dominował w naszej diecie nad innymi aminokwasami. Tak więc w dzisiejszych czasach, aby tryptofan wchłaniał się w odpowiednich ilościach i w odpowiednich ilościach docierał do tkanek dla niego docelowych, czyli głównie mięśni i mózgu, powinien pozostawać w naszej diecie w relatywnym nadmiarze w stosunku do innych aminokwasów.

Jeżeli więc znaczną część naszej diety opieramy na produktach wysoko przetworzonych, bardzo ubogich w tryptofan a bardzo bogatych w inne aminokwasy, nawet jeżeli spełniamy normę jego spożycia ustaloną przez WHO dla osoby dorosłej średnio na ok. 350 mg dziennie, jego wchłanianie i dystrybucja mogą być hamowane przez aminokwasy konkurencyjne, co może właśnie prowadzić do rozwoju ukrytego niedoboru, fatalnego w skutkach dla naszego zdrowia psychicznego i naszej tężyzny fizycznej.

Jak temu zaradzić?

O powszechności ukryty niedoborów tryptofanu przekonują nas te badania, w których suplementacja tego aminokwasu zwiększała efektywność i czas snu i przeciwdziałała rozwojowi zaburzeń lękowo-depresyjnych u ochotników przyjmujących jego suplementy.

Aby więc zadbać o odpowiednio wysokie stężenie serotoniny w mózgu i mięśniach, albo możemy korzystać z jednoskładnikowych suplementów L-tryptofanu, albo wzbogać swoją dietę koncentratami lub izolatami białek serwatkowych, które obfitują we wspomnianą wyżej alfa laktoalbuminę – najwartościowsze źródło tryptofanu dla naszych mięśni i mózgu.

Autor: Sławomir Ambroziak

Źródła:                          

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545168/
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3394452/
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7989111/
• https://www.nature.com/articles/s41467-024-50220-4
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6158605/#bibr59-1178646918802282
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6042449/