Krztusiec – przyczyny, objawy, leczenie

Krztusiec, dawniej zwany kokluszem, jest chorobą zakaźną górnych dróg oddechowych. Charakterystyczną cechą tej choroby są długo powtarzające się, zwykle do trzech miesięcy od pierwszych objawów, epizody ataków duszącego kaszlu, pojawiające się najczęściej wieczorem i w nocy. Dlatego też w mowie potocznej przylgnęła do niego nazwa „kaszel 100-dniowy”.

1. Krztusiec - dla kogo jest niebezpieczny?
2. Krztusiec - przyczyny
3. Krztusiec - objawy
4. Krztusiec - profilaktyka
5. Krztusiec - leczenie
6. Witaminy przy krztuścu – tak czy nie?

Krztusiec - dla kogo jest niebezpieczny?

Choroba młodych

Chociaż każdy może zachorować na krztusiec, to jednak choroba ta dotyka najczęściej niemowląt, dzieci i młodzieży. Niemowlęta są szczególnie podatne na zakażenie, ponieważ nie mogą otrzymać szczepionki przeciwko krztuścowi przed ukończeniem drugiego miesiąca życia, a na przestrzeni dwóch pierwszych miesięcy życia mogą zarazić się kokluszem od rodziców, opiekunów lub starszych dzieci. A krztusiec jest dla nich o tyle niebezpieczny, że zamiast ataków kaszlu, pojawiają się u niemowląt problemy z oddychaniem.

Łagodny dla seniorów

Wprawdzie również dorośli chorują na krztusiec, jednak choroba przebiega u nich zwykle znacznie łagodniej, jak u niemowląt i dzieci. Dotyczy to zwłaszcza dorosłych, szczepionych w dzieciństwie na krztusiec. U osób tych zakażenie może przypominać zwyczajne lekkie przeziębienie, względnie przebiegać zupełnie bezobjawowo. Jednak również pośród dorosłych zdarzają poważne przypadki krztuśca, ale problem ten albo dotyczy głównie osób nieszczepionych, albo z pewnym szczególnym wariantem genetycznym, generującym nieprawidłową odpowiedź immunologiczną.  

Krztusiec - przyczyny

Przyczyną kokluszu jest zakażenie pałeczką krztuśca – bakterią o nazwie gatunkowej Bordetella pertussis. Pałeczki krztuśca zarażają głównie poprzez drobne kropelki (tzw. droga kropelkowa), które rozpraszając się w powietrzu, tworzą aerozol, gdy osoby chore na koklusz kaszlą i kichają lub nawet tylko mówią. Koklusz może być zaraźliwy nawet przed pojawieniem się objawów choroby i pozostać zaraźliwym do dwóch tygodni od pojawienia się pierwszych objawów w postaci kaszlu.

Mechanizm działania 

Choroba zaczyna się wtedy, gdy pałeczki krztuśca dostają się do układu oddechowego. Wtedy bowiem przytwierdzają się do rzęsek nabłonka dróg oddechowych, namnażają mniej więcej przez dwa tygodnie i zaczynają uwalniać toksyny, głównie tzw. toksynę krztuścową. Toksyna krztuścowa uszkadza drogi oddechowe, prowokując tkankę nabłonkową do produkcji i wydzielania gęstego, lepkiego śluzu, a jednocześnie wpływa na ośrodkowy układ nerwowy, pobudzając ośrodek kaszlu.  

Krztusiec - objawy

Objawy kliniczne krztuśca charakteryzują się trzema fazami: fazą nieżytową, fazą napadową i fazą rekonwalescencji.

Faza nieżytowa

W fazie nieżytowej, trwającej najczęściej tydzień do dwóch tygodni, objawy są zwykle niegroźne i niespecyficzne, podobne do objawów zwykłego przeziębienia, z katarem i łagodnym kaszlem nasilającym się wieczorem i w nocy.  

Faza napadowa

Dopiero w drugim tygodniu trwania choroby rozpoczyna się faza napadowa i rozwijają specyficzne objawy krztuśca, takie jak napadowy kaszel, świszczący oddech, wymioty i ogólne wyczerpanie.

Faza rekonwalescencji

W fazie rekonwalescencji mniej więcej w przeciągu miesiąca objawy stopniowo zanikają. Objawy krztuśca zaczynają ustępować po czterech tygodniach, chociaż ataki kaszlu mogą powracać jeszcze przez miesiące od momentu wystąpienia pierwszych objawów.

U niemowląt zakażenie pałeczką krztuśca może prowadzić do zapalenia płuc, a w niektórych przypadkach niewydolności oddechowej, co może wymagać podjęcia leczenia szpitalnego. Poważne konsekwencje krztuśca zdarzają się również u chorych w podeszłym wieku, a należą do nich: niewydolność oddechowa, zaburzenia snu, nietrzymanie moczu, utrata masy ciała, przepuklina pachwinowa, złamania żeber, odma opłucnowa, pęknięcie tętniaka aorty i krwawienia do mózgu.

Krztusiec - profilaktyka

Najskuteczniejszą formą profilaktyki krztuśca są szczepienia ochronne. Zgodnie z obowiązującym w Polsce kalendarzem szczepień ochronnych, szczepionka przeciwko krztuścowi powinna zostać podana dzieciom w 2, 3-4 i 5-6 miesiącu życia, pomiędzy 16 a 18 miesiącem życia, a następnie jako szczepienie przypominające w 6 i 14  roku życia.

Ponieważ jednak badania wykazały, że odporność poszczepienna z upływem czasu słabnie, dlatego Główny Inspektor Sanitarny zaleca osobom dorosłym szczepienie przypominające, powtarzane co 10 lat. Osoby w pełni zaszczepione, poza szczególnymi odosobnionymi przypadkami, albo przechodzą zakażenie pałeczką krztuśca zupełnie bezobjawowo, albo jedynie skąpo objawowo.

Krztusiec - leczenie

Ponieważ krztusiec jest chorobą bakteryjną, dlatego główny sposób jego leczenia polega na podawaniu antybiotyków. We wstępnej fazie nieżytowej, właściwie dobrany antybiotyk może całkowicie zahamować rozwój choroby. Natomiast zastosowany w rozwiniętej fazie napadowej, antybiotyk skraca przede wszystkim okres zaraźliwości, a tylko w nieznacznym stopniu wpływa na łagodzenie objawów i obraz dalszego przebiegu choroby.

Antybiotyk lub chemioterapeutyk

Najczęściej stosowane w leczeniu krztuśca antybiotyki to azytromycyna, klarytromycyna, erytromycyna i kotrimoksazol. W przypadku nietolerancji makrolidów, do której to grupy należą wymienione wyżej antybiotyki, chorym podawany jest chemioterapeutyk będący zestawieniem trimetoprimu z sulfametoksazolem, w postaci preparatu Bactrim lub Biseptol.

Z kolei w trakcie antybiotykoterapii i jakiś czas po jej zakończeniu ważne jest, w celu uniknięcia powikłań ze strony przewodu pokarmowego, uzupełnianie niszczonej antybiotykami flory bakteryjnej, albo poprzez przyjmowanie uodpornionych na antybiotyki bakterii probiotycznych, albo specjalnych szczepów drożdży probiotycznych, niewrażliwych na antybiotyki.

Leczenie objawowe

W przebiegu choroby stosuje się również leczenie objawowe, które ma na celu poprawę samopoczucia chorego oraz łagodzenie napadów uporczywego kaszlu. Zalecane są więc tutaj środki z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych oraz leki przeciwkaszlowe, zawierające takie substancje czynne, jak kodeina, lewodropropizyna lub butamirat. Co więcej, w cięższych przypadkach, lekarz może przepisać leki przeciwwymiotne (np. Metoclopramidum lub Atossa) i leki poprawiające wentylację płuc (np. Salbutamol, Nebbud, Pulmicort lub Flixotide).

Witaminy przy krztuścu – tak czy nie?

Chociaż powszechnie wiadomo, że suplementacja witamin wzmacnia organizm i wspomaga układ odpornościowy, jeszcze do niedawna podawanie suplementów witaminowych w trakcie antybiotykoterapii infekcji bakteryjnych miało w świecie medycyny swoich zwolenników i przeciwników. Niektórzy bowiem sugerowali, że witaminy mogą zwiększać żywotność bakterii i na tej drodze obniżać efektywność antybiotykoterapii. Jednak obecnie nikt nie ma już chyba wątpliwości, że jest to postępowanie ze wszech miar zasadne.

Co mówią badania naukowe?

Otóż wszystkie te wątpliwości rozstrzygnęły badania, w których dowiedziono zwielokrotnienia przeciwbakteryjnej aktywności antybiotyków w obecności witamin, który to efekt dotyczył w szczególności witaminy K, E, B1, B2 i B12, przy czym okazał się najsilniejszy w przypadku witaminy K i zestawów wielowitaminowych. Wygląda to podobnie w przypadku witaminy D, z tym że ta witamina, jak dowiodły badania, wykazuje również własną aktywność przeciwbakteryjną, niezależną od antybiotyków.

Witamina D

Badacze wpadli też na trop powiązań witaminy D konkretnie z kokluszem; jak bowiem się okazuje, chorobę tę przechodzą bardzo ciężko jedynie ludzie z wariantem genetycznym, odpowiedzialnym za wadliwą aktywność immunologiczną witaminy D.         

Witamina C          

Zbadano również efektywność witaminy C jako samodzielnego środka terapeutycznego w leczeniu krztuśca. Grupom chorych w tym samym wieku podawano w tym badaniu witaminę C doustnie lub iniekcyjnie, zaczynając od dawki dziennej 500 mg przez 7 dni, zmniejszając następnie dawkę o 100 mg co drugi dzień do 100 mg i kontynuując jej podawanie na tym poziomie aż do całkowitego wyleczenia.

I jak się okazało, średni czas trwania choroby do całkowitego ustąpienia objawów wynosił 15 dni w przypadku osób leczonych zastrzykami i 20 dni w przypadku osób przyjmujących doustną formę witaminy C. A kiedy tego typu terapię wdrożono na wczesnym etapie choroby, witamina C zapobiegała w 75% przypadków występowaniu konwulsyjnych napadów kaszlu.

Warto więc skorzystać z wyników tych badań i przyjąć zasadę, że kiedy tylko poczujemy, nawet lekkie, objawy przeziębienia, od razu wdrażamy suplementację wyższych dawek witaminy C – min. 500 mg dziennie.

Autor: Sławomir Ambroziak 

Źródła:

• https://www.cdc.gov/pertussis/about/index.html
• https://www.cabidigitallibrary.org/doi/full/10.5555/19501402692
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4760950/
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11332257/#ref-list1
• https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2213716518300079
• https://akjournals.com/view/journals/1886/9/3/article-p80.xml