Kurkuma - co to jest? Właściwości, działanie

Kurkuma to nazwa przyprawy kulinarnej – żółtego proszku o charakterystycznym zapachu i smaku, otrzymywanego w efekcie mielenia wysuszonego kłącza ostryżu długiego. Natomiast ostryż długi (Curcuma longa) jest rośliną z rodziny imbirowatych, czyli spokrewnioną z imbirem, rosnącą dziko w Indiach, a uprawianą w wielu regionach świata strefy tropikalnej.

1. W spiżarce i apteczce
2. Z medycyny ludowej do medycyny akademickiej
3. Jako antyoksydant
4. Środek przeciwzapalny
5. Jako środek przeciwreumatyczny
6. W problemach metabolicznych
7. Funkcje psychiczne
8. W sporcie
9. Duże i zdrowe muskuły

W spiżarce i apteczce

Kurkuma jest zarówno dobrze znaną przyprawą, jak też składnikiem zdrowej diety, z jednej strony z uwagi na charakterystyczny zapach, smak i kolor, z drugiej zaś na szerokie właściwości prozdrowotne. Głównym składnikiem aktywnym biologicznie kurkumy jest żółty barwnik roślinny zwany kurkuminą. I to właśnie kurkumina, jak oceniają specjaliści, odpowiada za wszystkie lub prawie wszystkie korzyści zdrowotne, wynikające ze spożywania kurkumy.

Kurkuma jest stosowana od tysięcy lat w medycynie ajurwedyjskiej i tradycyjnej medycynie chińskiej w łagodzeniu rozmaitych problemów zdrowotnych, takich jak przykładowo choroby skóry, problemy z oddychaniem, bóle stawów i zaburzenia trawienne.

Z medycyny ludowej do medycyny akademickiej

Z uwagi na znakomite rekomendacje medycyny ludowej, kurkumę badano bardzo intensywnie na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, co pozwoliło na ustalenie potencjalnych kierunków jej aktywności prozdrowotnej.

Właściwości kurkuminy

A w badaniach tych dowiedziono, że najaktywniejszy biologicznie składnik kurkumy – kurkumina – ma właściwości przeciwzapalne, przeciwreumatyczne, przeciwnowotworowe, przeciwcukrzycowe, przeciwbiegunkowe, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, kardioprotekcyjne, hepatoprotekcyjne i neuroprotekcyjne, ale w pierwszej kolejności jest niezwykle efektywnym antyoksydantem.

Jako antyoksydant

Jak ustalono w badaniach, kurkumina działa antyoksydacyjnie poprzez wychwytywanie różnych reaktywnych form tlenu, takich jak rodniki ponadtlenkowe, nadtlenek wodoru i rodniki tlenku azotu oraz poprzez hamowanie peroksydacji lipidów, albowiem jest związkiem rozpuszczalnym w tłuszczach.

Kurkumina zwiększa przy tym aktywności wielu enzymów antyoksydacyjnych, a także poziom aktywnej formy glutationu – najsilniejszego antyoksydantu ludzkiego organizmu, a jednocześnie hamuje aktywność enzymów katalizujących produkcję wolnych rodników tlenowych i innych reaktywnych form tlenu.

Środek przeciwzapalny

Stres oksydacyjny jest ściśle powiązany z reakcją zapalną, albowiem oba te procesy wzajemnie się napędzają… Komórki zapalne uwalniają w ognisku zapalnym wiele różnego rodzaju reaktywnych form tlenu, co prowadzi do rozwoju stresu oksydacyjnego, a jednocześnie wiele reaktywnych form tlenu inicjuje wewnątrzkomórkowe kaskady sygnalizacyjne, pobudzające produkcję czynników prozapalnych.

Czym skutkuje przewlekły stan zapalny?

Obecnie już wiemy, że zapalenie jest przyczyną rozwoju wielu przewlekłych problemów zdrowotnych, takich jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, epilepsja, uszkodzenie mózgu, choroby układu krążenia, zespół metaboliczny, nowotwory, alergia, astma, zapalenie oskrzeli, zapalenie okrężnicy, zapalenie stawów, niedokrwienie nerek, łuszczyca, cukrzyca, otyłość, depresja, permanentne zmęczenie czy zespół nabytego niedoboru odporności.

Co aktywuje stan zapalny?

Stan zapalny jest aktywowany przez drobnoustroje chorobotwórcze, komórki tłuszczowe, tzw. komórki starzeją się, wysoki poziom glukozy, niektóre kwasy tłuszczowe, zanieczyszczenia środowiskowe, dym tytoniowy, chemikalia, promieniowanie ultrafioletowe, przeciążenia mechaniczne, stres psychiczny oraz inne czynniki chorobotwórcze.

Dlatego zdaniem specjalistów środki, które wykazują aktywność przeciwzapalną, potencjalnie powinny być też skuteczne przeciwko wielu chorobom. Natomiast w badaniach wykazano, że kurkumina tłumi stan zapalny poprzez wiele różnych mechanizmów komórkowych, spełniając w ten sposób kryteria potencjalnego środka przeciwzapalnego.

Jako środek przeciwreumatyczny

Jedną z chorób związanych ze stanem zapalnym jest choroba zwyrodnieniowa stawów – przewlekła choroba stawów z grupy chorób reumatycznych. Natomiast kilka badań dowiodło przeciwreumatycznego działania kurkuminy u ludzi z chorobą zwyrodnieniową stawów i reumatoidalnym zapaleniem stawów, a przeprowadzoną niedawno metaanalizę tych badań jej autorzy podsumowali mniej więcej w ten sposób:

„Badania dostarczają dowodów naukowych na to, że 8-12-tygodniowa suplementacja standaryzowanymi na zawartość kurkuminy ekstraktami z kurkumy może zmniejszyć objawy zapalenia stawów (głównie ból i objawy związane ze stanem zapalnym) i spowodować podobną poprawę w zakresie objawów choroby jak ibuprofen i diklofenak. Dlatego ekstrakty z kurkumy i kurkumina mogą być zalecane do stosowania w celu łagodzenia objawów zapalenia stawów, zwłaszcza w chorobie zwyrodnieniowej stawów.”

W problemach metabolicznych

Fakt, że kurkumina łagodzi ogólnoustrojowy stan zapalny, skutkuje konsekwencjami wykraczającymi poza zapalenie stawów, ponieważ zapalenie wiąże się z wieloma schorzeniami obejmującymi wiele układów. Jednym z takich schorzeń jest tzw. zespół metaboliczny, który obejmuje insulinooporność, hiperglikemię, nadciśnienie tętnicze, niski poziom dobrego cholesterolu (HDL), wysoki poziom złego cholesterolu (LDL), wysoki poziom trójglicerydów krwi oraz otyłość, zwłaszcza otyłość brzuszną.

Zarówno nadwaga, jak i otyłość są powiązane z przewlekłym stanem zapalnym o niskim stopniu nasilenia. I chociaż dokładny mechanizm rozwoju stanu zapalnego nie jest w tym przypadku jasny, wiadomo, że przerośnięta tkanka tłuszczowa uwalnia hormony tkankowe z grupy cytokin, będące mediatorami stanu zapalnego, odpowiadające za powikłania cukrzycy i chorób układu krążenia. Dlatego też, jak uważają specjaliści, w walce z zespołem metabolicznym niezwykle ważne jest łagodzenie stanu zapalnego.

Natomiast w badaniach wykazano, że kurkumina łagodzi wiele objawów zespołu metabolicznego poprzez aktywność przeciwzapalną i antyoksydacyjną, skutkującą poprawą wrażliwości na insulinę, hamowaniem przyrostu tkanki tłuszczowej i obniżeniem ciśnienia tętniczego. Ponadto istnieją dowody na to, że biologicznie aktywne składniki kurkumy modulują ekspresję genów i aktywność enzymów biorących udział w metabolizmie lipoprotein, co prowadzi do zmniejszenia stężenia trójglicerydów i ogólnego cholesterolu oraz podwyższenia stężenia dobrego cholesterolu w osoczu krwi.

Funkcje psychiczne

U osób otyłych i starszych często pojawiają się problemy z pamięcią, lekiem i nastrojem. A ponieważ, jak obecnie uważają specjaliści, również i te problemy są efektem stanu zapalnego, dlatego kurkuminę przebadano również i pod tym kątem.

Badano m.in. skuteczność działania kurkuminy na funkcje poznawcze i nastrój 60 zdrowych osób dorosłych w wieku 60–85 lat. I jak się okazało, godzinę po podaniu kurkuminy u osób tych znacząco poprawiła się wydajność w zadaniach związanych ze skupieniem uwagi i pamięcią roboczą, w porównaniu z grupą otrzymującą placebo. Pamięć robocza i nastrój (stopień zmęczenia, niepokoju, stresu i niezadowolenia) uległy znacznej poprawie w grupie kurkuminy po długotrwałej (4-tygodniowej) suplementacji. Zaobserwowano także znaczący, pozytywny wpływ jednorazowego i długotrwałego podawania kurkuminy na czujność i zadowolenie.

Natomiast w innym badaniu, w przypadku osób otyłych stwierdzono, że średni wynik skali lęku uległ u nich znacznemu obniżeniu po 30-dniowej suplementacji kurkuminy.

W sporcie

W kilku badaniach wykonanych z udziałem sportowców dowiedziono, że kurkumina może być korzystna w łagodzeniu bolesności mięśni wywołanej wysiłkiem fizycznym, co może pomóc w skróceniu czasu regeneracji, poprawiając w ten sposób wydajność podczas kolejnych sesji treningowych lub etapów rozgrywek sportowych.

Jak wynika z tych badań, suplementacja kurkuminy w zakresie dawek 90–5000 mg dziennie może zmniejszyć subiektywne postrzeganie intensywności bólu mięśni oraz ograniczać stopień uszkodzenia mięśni. Suplementacja kurkuminy poprawia również wydajność mięśni i ma działanie przeciwzapalne, regulując w dół produkcję mediatorów stanu zapalnego.

Kurkumina może również, jak dowodzą badania, zwiększać pojemność oksydacyjną tkanki mięśniowej bez utrudniania adaptacji treningowej mięśni u osób aktywnych fizycznie.

Duże i zdrowe muskuły

Zgodnie z wynikami tego typu badań, kurkumina zapobiega zwyrodnieniu mięśni oraz sprzyja utrzymaniu i poprawie ich masy poprzez zwiększenie ekspresji genów związanych z syntezą i tłumienie genów związanych z degradacją białek mięśniowych. Kurkumina chroni także zdrowie mięśni, utrzymując liczbę i funkcję komórek satelitarnych (mięśniowych komórek macierzystych) i mitochondriów włókien mięśniowych oraz tłumiąc stany zapalne i stres oksydacyjny, przebiegające w tkance mięśniowej.

Tak więc jednym zdaniem: kurkuma to niezwykle ważny składnik zarówno zdrowej, jak też sportowej diety.

Sławomir Ambroziak  

Źródła:

• https://www.mdpi.com/2072-6643/15/11/2526  
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9596560/   
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5003001/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5664031/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7522354/