Podagrycznik - co to jest? Właściwości i działanie

Podagrycznik, znany również jako Aegopodium podagraria, to roślina z rodziny selerowatych (Apiaceae). Ma długą historię tradycyjnego zastosowania wśród zielarzy, sięgającą średniowiecza, a nawet wcześniejszych czasów. Ze względu na swój charakterystyczny smak, który przypomina nieco pietruszkę i seler, podagrycznik był ceniony jako przyprawa i dodatek kulinarny. W ogrodnictwie jest często traktowany jako problematyczna roślina inwazyjna, ponieważ jego kłącza łatwo się odrywają i mogą dać początek nowym roślinom.

1. Charakterystyka podagrycznika
2. Historia zastosowania w kuchni 
3. Tradycyjne zastosowanie podagrycznika
4. Stosowanie podagrycznika
5. Substancje aktywne w podagryczniku
6. Badania związków w podagryczniku

Charakterystyka podagrycznika

Podagrycznik to roślina wieloletnia, która jest szeroko rozpowszechniona w Europie i Azji i może osiągać wysokość do około 1 m. Charakteryzuje się dużymi, pierzastymi liśćmi, które są jasnozielone i często mają ząbkowane brzegi. Kwiaty podagrycznika są białe, drobne i zebrane w baldachy. Roślina ta rośnie dziko na wilgotnych łąkach, w lasach, na poboczach dróg oraz w ogrodach.

Historia zastosowania w kuchni 

Kłącza podagrycznika są podziemnymi „narządami”, które zwiększają szanse przetrwania w trudnych warunkach i na nowych terenach. Roślina ta ma również długą historię zastosowania w tradycyjnej kuchni europejskiej, gdzie była stosowana jako warzywo liściaste, szczególnie w okresach głodu. Młode liście podagrycznika można spożywać na surowo w sałatkach lub gotować jako dodatek do zup i duszonych potraw.

Ogólny opis podagrycznika

Tradycyjne zastosowanie podagrycznika

Podagra - dna moczanowa

Jednym z najbardziej znanych historycznych zastosowań była jego rola w leczeniu dny moczanowej, skąd zresztą wzięła się jego polska nazwa. Podagra, znana również jako dna moczanowa, jest rodzajem zapalenia stawów spowodowanym nadmiernym gromadzeniem się kwasu moczowego we krwi, co prowadzi do tworzenia się kryształów moczanu sodu w stawach.

Objawia się nagłymi, intensywnymi atakami bólu, zaczerwienieniem, obrzękiem i ciepłem w dotkniętym stawie, najczęściej w dużym palcu u nogi. Ataki podagry mogą trwać od kilku dni do kilku tygodni, a między nimi pacjent może nie odczuwać żadnych objawów. Nieleczona podagra może prowadzić do trwałego uszkodzenia stawów i tkanek, a także zwiększać ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej. W zielarstwie tradycyjnym uważano, że podagrycznik może łagodzić ból i obrzęki związane z tym schorzeniem, dlatego często stosowano go w postaci okładów na bolące stawy.

Oczyszczanie z toksyn, wzdęcia, niestrawność i inne

W tradycyjnej medycynie europejskiej podagrycznik był również używany jako środek moczopędny i przeczyszczający, co miało pomagać w oczyszczaniu organizmu z toksyn. Liście podagrycznika były spożywane na surowo lub gotowane w celu wspomagania trawienia i łagodzenia dolegliwości żołądkowych, takich jak wzdęcia i niestrawność. Ponadto podagrycznik stosowano w zwalczaniu hemoroidów, kamieni nerkowych, a także w formie zewnętrznego opatrunku na rany.

Stosowanie podagrycznika

Bezpieczeństwo stosowania

Chociaż związki zawarte w podagryczniku w badaniach laboratoryjnych wykazały szereg interesujących aktywności, to do tej pory nie przeprowadzono badań klinicznych z udziałem ludzi, które mogłyby ocenić efektywność w wybranych schorzeniach, w tym dnie moczanowej, czyli podagrze. Przeprowadzone badania farmakokinetyczne sugerują, że osiągnięcie toksycznych dawek wybranych związków podagrycznika jest trudne, a suplementacja prawdopodobnie będzie bezpieczna i dobrze tolerowana u zdrowych osób.

Nowe badania

Spośród niewielu badań, jakie przeprowadzono z omawianym surowcem zielarskim, warto zwrócić uwagę na jedno z 2016 roku. Naukowcy na podstawie wcześniejszych obserwacji przeprowadzili eksperyment, w którym spróbowali ocenić wpływ podagrycznika na efektywność działania niewielkich dawek metforminy, czyli leku przeciwcukrzycowego, przy zaburzeniach metabolicznych u szczurów. Wyniki okazały się być obiecujące, jednak potrzeba więcej badań w tym kierunku, aby dać rekomendacje co do dawek oraz innych potencjalnych korzyści.

Substancje aktywne w podagryczniku

Potencjał przeciwzapalny i antyoksydacyjny

Liście podagrycznika zawierają różnorodne związki bioaktywne, w tym poliacetyleny, takie jak falkarinol i falkarindiol, oraz olejki eteryczne, głównie monoterpeny i seskwiterpeny. Znajdują się w nich także związki fenolowe, w tym kumaryny, kwasy fenolowe i flawonoidy. Falkarinol i falkarindiol są kluczowymi biologicznie aktywnymi związkami występującymi naturalnie w roślinach z rodziny Apiaceae, do której należy podagrycznik. Związki te wykazują potencjał przeciwzapalny i antyoksydacyjny. Mogą one odgrywać ważną rolę w ochronie roślin przed patogenami oraz w regulacji ich wzrostu.

Właściwości przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe

Olejki eteryczne zawarte w podagryczniku, w szczególności monoterpeny i seskwiterpeny, są odpowiedzialne za charakterystyczny zapach rośliny. Te związki mogą również wykazywać właściwości przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Związki fenolowe, takie jak kumaryny, kwasy fenolowe i flawonoidy, są również istotne ze względu na swoje właściwości przeciwutleniające.

Badania związków w podagryczniku

Działanie antynowotworowe

Podagrycznik sam w sobie nie był przedmiotem wielu badań. Znany jest jednak jego skład biochemiczny oraz niektóre właściwości wybranych związków. Poliacetylenowe związki roślinne zyskują na znaczeniu jako potencjalnie odpowiedzialne za chemoprotekcyjne (przeciwnowotworowe) efekty spożywania warzyw z rodziny selerowatych.

Istnieją dowody sugerujące, że poliacetyleny wpływają na proces powstawania nowotworów poprzez oddziaływanie na różnorodne szlaki sygnałowe, które regulują stan zapalny, apoptozę (zaprogramowaną śmierć komórek), cykl komórkowy i inne ważne procesy. Badania wykazały związek między spożywaniem warzyw bogatych w poliacetyleny, a zmniejszonym ryzykiem rozwoju stanów zapalnych i procesów nowotworowych.

Badania w kierunku choroby Alzheimera 

Kumaryny to naturalne związki chemiczne, które występują w wielu roślinach i są znane ze swoich różnorodnych właściwości biologicznych, takich jak działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwbakteryjne. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie kumarynami w kontekście terapii choroby Alzheimera (AD). Mogą one mieć istotny wpływ na zdrowie mózgu, ponieważ potrafią chelatować, czyli wiązać jony metali, takich jak żelazo, miedź i cynk, które w nadmiarze mogą uszkadzać komórki mózgowe.

Źródła:

• D'Hertefeldt, T., Eneström, J. M., & Pettersson, L. B. (2014). Geographic and habitat origin influence biomass production and storage translocation in the clonal plant Aegopodium podagraria. PloS one, 9(1), e85407. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0085407
• Tovchiga O. V. (2016). The influence of goutweed (Aegopodium podagraria L.) tincture and metformin on the carbohydrate and lipid metabolism in dexamethasone-treated rats. BMC complementary and alternative medicine, 16, 235. https://doi.org/10.1186/s12906-016-1221-y
• Alfurayhi, R., Huang, L., & Brandt, K. (2023). Pathways Affected by Falcarinol-Type Polyacetylenes and Implications for Their Anti-Inflammatory Function and Potential in Cancer Chemoprevention. Foods (Basel, Switzerland), 12(6), 1192. https://doi.org/10.3390/foods12061192
• Gucký, A., & Hamuľaková, S. (2024). Targeting Biometals in Alzheimer's Disease with Metal Chelating Agents Including Coumarin Derivatives. CNS drugs, 38(7), 507–532. https://doi.org/10.1007/s40263-024-01093-0