Dziewanna wielkokwiatowa - działanie i zastosowanie

Dziewanna wielkokwiatowa (Verbascum densiflorum) to roślina dwuletnia z rodziny trędownikowatych. Do rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae) oprócz dziewanny należą charakterystyczne rośliny, takie jak naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea), znana nieco szerzej głównie ze względu na piękne, dzwonkowate kwiaty i właściwości farmakologiczne wykorzystywane we współczesnej medycynie. W tradycji słowiańskiej imię Dziewanny nosiła jedna z bogiń, która utożsamiana była z miłością.

1. Charakterystyka dziewanny
2. Substancje aktywne dziewanny
3. Zastosowania dziewanny

Charakterystyka dziewanny

Występowanie 

Dziewanna wielkokwiatowa występuje naturalnie w Europie, Azji Zachodniej oraz w północnej Afryce. W Polsce jest rośliną pospolitą, rosnącą na suchych, piaszczystych i kamienistych glebach, na nieużytkach i obrzeżach lasów. Wyróżnia się inne gatunki dziewanny, takie jak dziewanna drobnokwiatowa (Verbascum thapsus), występująca pospolicie w całej Europie, dziewanna kutnerowata (Verbascum phlomoides), preferująca cieplejsze regiony południowej i środkowej Europy, oraz dziewanna fioletowa (Verbascum phoeniceum), charakterystyczna dla południowo-wschodniej Europy i terenów o bardziej suchym klimacie.

Wygląd

Dziewanna charakteryzuje się smukłą łodygą, która osiąga wysokość do około 200 cm. Jej powierzchnia pokryta miękkimi włoskami, a liście w stosunku do całej rośliny są duże, również owłosione, o lancetowatym kształcie. U nasady tworzą rozetę. Kwiaty dziewanny wielkokwiatowej mają intensywny żółty kolor, są pięciopłatkowe, zebrane w gęste, długie kwiatostany przypominające kłos, a ich średnica wynosi około 2-5 cm. Owocem jest torebka zawierająca liczne drobne nasiona.

Cechy rozpoznawcze dziewanny wielkokwiatowej

Substancje aktywne dziewanny

Dziewanna zawiera różnorodne substancje bioaktywne, które można podzielić na kilka grup. Pierwszą są terpeny, w tym monoterpeny, różniące się rozpuszczalnością w wodzie i tłuszczach, czy seskwiterpeny, oraz saponiny triterpenowe, które pomagają w łączeniu wody z tłuszczami. Kolejną grupą są specyficzne fenylopropanoidy, takie jak werbaskozyd i poliumozyd, które są związkami cukrowymi o prostszej budowie. Trzecią grupę stanowią flawonoidy, czyli naturalne barwniki, które dobrze rozpuszczają się w wodzie i alkoholu, mają różne właściwości w zależności od budowy chemicznej, ale łączy je wysoki potencjał antyoksydacyjny.

Zastosowania dziewanny

Historia wykorzystania dziewanny sięga czasów starożytnych. W starożytnej Europie wykorzystywano ją między innymi jako roślinę dekoracyjną. Co ciekawe, przydatna była podczas wyrobu pochodni, ponieważ jej włóknista łodyga oraz specyficzny skład chemiczny pozwalały na długie wypalanie się. Roślina ta miała również inne zastosowania praktyczne, gdyż wykorzystywano ją jako roślinę barwierską, której kwiaty dawały intensywny żółty barwnik do tkanin.

Zastosowanie historyczne

Tradycyjne zastosowania sugerują również potencjalne wsparcie w leczeniu chorób zakaźnych, takich jak gruźlica, tyfus, błonica czy świerzb, jednak informacje te mają charakter anegdotyczny. Chociaż dowodów naukowych na temat działania dziewanny w warunkach klinicznych brakuje, to istnieją pewne przesłanki na temat jej potencjału prozdrowotnego, które pochodzą z eksperymentów tkankowych, czy na organizmach zwierzęcych.

Potencjał wzmacniający naczynia krwionośne

Zaobserwowano na przykład jej potencjał do wzmacniania naczyń krwionośnych, przez co mogłaby być stosowana jako środek przeciw hemoroidom (kąpiele, okłady). Przy zastosowaniu doustnym dziewanna pomocna może być w kierunku łagodzenia stanów zapalnych związanych z zapaleniem dziąseł, a także wspierać zwalczanie zaparć.

Przewód pokarmowy

Wstępne wyniki badań wskazują też na potencjał substancji bioaktywnych zawartych w dziewannie w obszarach organizmu poza przewodem pokarmowym. Zauważono, że problemy układu oddechowego, takie jak kaszel, chrypka czy angina, mogą być łagodzone dzięki działaniu przeciwbakteryjnemu wodnych ekstraktów dziewanny.

Właściwości przeciwzapalne

Właściwości przeciwzapalne rośliny mogą znaleźć zastosowanie w terapii reumatyzmu, zapalenia stawów czy obrzęków. Rany, wysypki, egzema, ukąszenia owadów i zakażenia grzybicze również zaliczają się do problemów zdrowotnych, w których potencjał dziewanny powinien być nadal testowany bardziej kontrolowanych warunkach.

Źródła

• Blanco-Salas, J., Hortigón-Vinagre, M. P., Morales-Jadán, D., & Ruiz-Téllez, T. (2021). Searching for Scientific Explanations for the Uses of Spanish Folk Medicine: A Review on the Case of Mullein (Verbascum, Scrophulariaceae). Biology, 10(7), 618. https://doi.org/10.3390/biology10070618
• Donn, P., Barciela, P., Perez-Vazquez, A., Cassani, L., Simal-Gandara, J., & Prieto, M. A. (2023). Bioactive Compounds of Verbascum sinuatum L.: Health Benefits and Potential as New Ingredients for Industrial Applications. Biomolecules, 13(3), 427. https://doi.org/10.3390/biom13030427
• Georgiev, M. I., Ali, K., Alipieva, K., Verpoorte, R., & Choi, Y. H. (2011). Metabolic differentiations and classification of Verbascum species by NMR-based metabolomics. Phytochemistry, 72(16), 2045–2051. https://doi.org/10.1016/j.phytochem.2011.07.005