Kolendra - właściwości, zastosowanie

Kolendra (Coriandrum sativum L.) jest jednoroczną rośliną należącą do rodziny selerowatych (Apiaceae), wykorzystywaną na niemal całym świecie. Jej obecność w tradycjach kulinarnych sięga czasów starożytnych, gdzie znajdowała zastosowanie nie tylko w kuchni, ale też w przemyśle perfumeryjnym oraz ziołolecznictwie ludowym. Kolendra cieszy się dużym zainteresowaniem nie tylko ze względu na swoje walory smakowe, ale także z uwagi na bogaty skład chemiczny i substancje bioaktywne.

1. Występowanie kolendry
2. Wygląd kolendry
3. Właściwości kolendry
4. Zastosowanie kolendry
5. Działanie kolendry

Występowanie kolendry

Kolendra uprawiana jest głównie w regionach o klimacie umiarkowanym i subtropikalnym, a jej naturalne pochodzenie lokalizuje się w rejonach Bliskiego Wschodu i basenu Morza Śródziemnego, skąd rozprzestrzeniła się do Indii, Chin oraz obu Ameryk. Uprawy towarowe kolendry prowadzone są obecnie m.in. w Indiach, Rosji, Argentynie, Rumunii i na Ukrainie, a także w niektórych rejonach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej, co związane jest z jej szerokim wykorzystaniem zarówno w przemyśle spożywczym, jak i kosmetycznym oraz technologicznym.

Wygląd kolendry

Roślina osiąga wysokość do około 1 metra, posiada cienką, rozgałęzioną łodygę oraz charakterystyczne, dwudzielne liście, przypominające liście miłorzębu dwuklapowego. Dolne liście są pierzaste i bardziej zaokrąglone, podczas gdy górne przyjmują formę wąskolancetowatą z głębokimi podziałami, nadającymi im bardziej nitkowaty wygląd. Kwiaty kolendry są drobne, białe lub bladoróżowe, zebrane w baldach złożony, typowy dla rodziny selerowatych.

Owoce to rozłupnie o średnicy 3–5 mm, o twardej, prążkowanej powierzchni i żółtobrązowym zabarwieniu. Rozłupnia dzieli się na dwie części, które w stanie dojrzałym zawierają nasiona stanowiące główny surowiec przyprawowy i technologiczny.

Właściwości kolendry

Kolendra wykazuje wyraźnie zróżnicowane właściwości sensoryczne, zależne od tego, czy analizie poddawane są liście, czy nasiona. Świeże liście posiadają intensywny, często określany jako „mydlany” lub cytrusowo-pikantny zapach, co związane jest z obecnością aldehydu trans-decenalu oraz (E)-2-alkenali. Charakterystyczny aromat nasion, znacznie łagodniejszy i cieplejszy, wynika natomiast z obecności linalolu, α-pinenów, γ-terpinenów, geraniolu i borneolu.

Linalol stanowi dominujący składnik olejku eterycznego z owoców. Związki nielotne obejmują flawonoidy, kwasy organiczne oraz kumaryny, triterpenoidy i związki sterolowe. Skład fizykochemiczny nasion kolendry obejmuje również znaczące ilości tłuszczu (ok. 17–21%), a także białka (ok. 14–16%) oraz błonnika pokarmowego (do 30%).

Zastosowanie kolendry

Kolendra znajduje szerokie zastosowanie w kuchniach wielu regionów świata, gdzie wykorzystuje się zarówno świeże liście, jak i suszone nasiona oraz ich mieloną formę. W kuchni indyjskiej stanowi kluczowy składnik mieszanek przyprawowych takich jak garam masala, curry, czy sambhar pod, w których pełni funkcję zarówno aromatyczną, jak i technologiczną (stabilizującą oraz równoważącą ostre smaki).

W kuchni azjatyckiej 

Kolendra wykorzystywana jest również w kuchni azjatyckiej wykraczającej poza indyjską, gdzie w połączeniu z imbirem, czosnkiem i chili tworzy bazę dla past przyprawowych. W kuchni meksykańskiej i południowoamerykańskiej świeże liście dodawane są do sals, zup, marynat i dań z ryżu, nadając im charakterystyczną świeżość i pikantność. W krajach arabskich oraz na Półwyspie Iberyjskim nasiona są prażone i mielone, po czym wykorzystywane w daniach mięsnych, gulaszach oraz wypiekach.

W kuchni europejskiej 

W kuchni europejskiej kolendra wykorzystywana jest głównie w postaci nasion, szczególnie jako przyprawa do pieczywa żytniego i razowego, gdzie odpowiada za nadanie charakterystycznego aromatu oraz wspomaga właściwości konserwujące. W Niemczech i Skandynawii znajduje zastosowanie w przyprawianiu kiełbas, pasztetów, galaret mięsnych i kiszonek, gdzie podprażone nasiona wzmacniają smak i wspierają fermentację.

W wyrobach cukierniczych i alkoholu

W wyrobach cukierniczych, takich jak pierniki czy ciasta korzenne, kolendra występuje w mieszankach przyprawowych z cynamonem, goździkami i imbirem. Jej nasiona są również ważnym składnikiem w produkcji piw typu witbier, niektórych gatunków ginu i likierów ziołowych, gdzie wykorzystywane są ze względu na wysoką zawartość linalolu i harmonijną kompozycję z innymi aromatami.

Świeże liście stosowane są sporadycznie – głównie jako dekoracja lub dodatek do sałatek i dań inspirowanych kuchniami świata. Ich intensywny, aldehydowy aromat, często określany jako mydlany, sprawia, że nie cieszą się one szeroką akceptacją wśród europejskich konsumentów.

Ogólna charakterystyka kolendry

Działanie kolendry

Współczesna literatura naukowa wskazuje, że ekstrakty z kolendry, zarówno wodne, jak i na rozpuszczalnikach organicznych, zawierają liczne związki fitochemiczne, które mogą odpowiadać za potencjalne działanie przeciwzapalne, przeciwcukrzycowe, przeciwbólowe, kardioprotekcyjne oraz hipolipemiczne. Przeglądy naukowe dotyczące jej wpływu na parametry układu sercowo-naczyniowego wykazały m.in. działanie przeciwnadciśnieniowe, antyarytmiczne, przeciwmiażdżycowe i ochronne wobec mięśnia sercowego, jednak niemal wszystkie dane opierały się na badaniach in vivo na zwierzętach.

Podobna sytuacja dotyczy potencjalnego działania przeciwzapalnego, gdzie większość analizowanych prac potwierdziła istotne obniżenie stężenia mediatorów prozapalnych – takich jak interleukina-1β (IL-1β), interleukina-6 (IL-6) oraz czynnik martwicy nowotworów α (TNF-α).

Cukrzyca i otyłość

W kontekście kontroli glikemii i metabolizmu węglowodanów zaobserwowano, że kolendra jako jedna z kilku roślin wykorzystywanych w tradycyjnej medycynie meksykańskiej może mieć potencjał w zwalczaniu cukrzycy typu 2 i otyłości, ze względu na obserwowane w badaniach przedklinicznych efekty hipoglikemizujące, zwiększoną sekrecję insuliny, poprawę wrażliwości insulinowej oraz ochronę komórek β trzustki. Również w tym przypadku przeważają badania podstawowe, a wnioski opierają się na efektach obserwowanych w warunkach laboratoryjnych, co nie pozwala na jednoznaczne przeniesienie ich na grunt praktyki klinicznej.

Źródła:

• Mahleyuddin NN, Moshawih S, Ming LC, et al. Coriandrum sativum L.: A Review on Ethnopharmacology, Phytochemistry, and Cardiovascular Benefits. Molecules. 2021;27(1):209. Published 2021 Dec 30. doi:10.3390/molecules27010209
• Malek Mahdavi A, Javadivala Z. Systematic review of preclinical studies about effects of Coriandrum sativum L. on inflammatory mediators. Inflammopharmacology. 2022;30(4):1131-1141. doi:10.1007/s10787-022-01000-3
• Torres-Vanda M, Gutiérrez-Aguilar R. Mexican Plants Involved in Glucose Homeostasis and Body Weight Control: Systematic Review. Nutrients. 2023;15(9):2070. Published 2023 Apr 25. doi:10.3390/nu15092070