Jod – jego rola w organizmie, dawkowanie

Jod został odkryty przez francuskiego chemika na początku XIX wieku. Nazwa pochodzi od fioletowego koloru, jaki przybiera jod w postaci stałej, a także jego opary po podgrzaniu. Termin „jod” wywodzi się z greckiego słowa „ioeides” oznaczającego fiolet. Pierwiastek ten występuje w wodzie, powietrzu, glebie i organizmach żywych, a mimo to problem niedoboru tego ważnego składnika odżywczego nie jest zjawiskiem rzadkim. Najłatwiej pod tym względem mają ludzie zamieszkujący tereny nadmorskie.

1. Rola jodu
2. Zapotrzebowanie na jod
3. Skutki niedoboru jodu

Rola jodu

Jod jest niezbędnym składnikiem odżywczym, mikropierwiastkiem potrzebnym do syntezy hormonów tarczycy. Tarczyca magazynuje 70-80% całkowitej zawartości jodu w organizmie i produkuje hormony trójjodotyroninę (T3) oraz tyroksynę (T4). Hormony te regulują metabolizm oraz wzrost i dojrzewanie organizmu. Proces ich syntezy wymaga obecności jodu, który jest wchłaniany przez komórki tarczycy i łączony z białkiem tyreoglobuliną (Tg). Enzymy zwane dejodynazami konwertują T4 do bardziej aktywnej formy T3, co podkreśla kluczową rolę jodu nie tylko w syntezie hormonów, ale także w ich aktywacji i recyklingu.

Nie tylko tarczyca

Znaczenie jodu wykracza poza funkcje tarczycy. Jest obecny w wielu innych tkankach i narządach, takich jak ślinianki, błona śluzowa żołądka, mięśnie szkieletowe, gruczoły mleczne, jajniki, mózg i wątroba. Jod wpływa też na ogólny stan zdrowia, na przykład poprzez uczestnictwo w procesach odpornościowych.

Zapotrzebowanie na jod

Poziom zapotrzebowania na jod różni się w zależności od wieku, płci oraz specyficznych stanów fizjologicznych, takich jak ciąża i laktacja. Dla dorosłych kobiet i mężczyzn zalecane dzienne dawkowanie wynosi 150 mikrogramów (µg), natomiast w przypadku kobiet ciężarnych i karmiących piersią zapotrzebowanie wzrasta do odpowiednio 220 µg i 290 µg dziennie.

Zawartość jodu w środowisku i żywności

Zawartość jodu w środowisku i w spożywanej żywności podlega znacznym wahaniom. Globalne niedobory jodu wymagają ciągłych badań i działań profilaktycznych, aby zapobiegać chorobom związanym z jego niewłaściwą podażą. Przyczynami niedoborów mogą być ubóstwo i brak źródeł jodu w diecie (np. w zachodniej, wegańskiej) oraz nieodpowiedni styl życia, przede wszystkim palenie papierosów.

Na co zwrócić uwagę?

Warto jeszcze zwrócić uwagę na substancje antyodżywcze, takie jak goitrogeny. Występują one w warzywach krzyżowych, takich jak kapusta, brokuły, kalafior i jarmuż. Działają one poprzez hamowanie wchłaniania jodu i zakłócanie jego wykorzystania przez tarczycę. Produkty te należy zawsze jeść po ugotowaniu bez przykrywki, jeśli chce się uniknąć negatywnego wpływu na wchłanianie omawianego mikropierwiastka.

Popularną metodą walki z niedoborem jodu jest wzbogacanie soli kuchennej w jod. Należy jednak pamiętać, że sól ta powinna być stosowana na surowo. Co więcej, w niektórych grupach ludzi ogranicza się spożycie soli, np. u osób z nadciśnieniem. Najprostszym rozwiązaniem jest zapewnienie odpowiednio wysokiej podaży jodu poprzez zróżnicowaną dietę, która obejmuje ryby morskie, nabiał oraz jaja. Dla osób na diecie wegańskiej szczególnie ważne jest włączenie do diety alg morskich, soli kuchennej jodowanej, ewentualnie suplementów diety.

Źródła jodu

Skutki niedoboru jodu

Niedobór jodu może prowadzić do szeregu zaburzeń, w tym niedoczynności tarczycy i powstawania wola endemicznego, który objawia się powiększeniem tarczycy w odpowiedzi na próbę zwiększenia produkcji hormonów. Niedoczynność tarczycy związana z niedoborem jodu powoduje takie objawy jak zmęczenie, osłabienie, przyrost masy ciała, problemy z koncentracją oraz uczucie zimna.

Ciąża i laktacja

Bardzo ważną informacją jest to, że podczas ciąży i laktacji zapotrzebowanie na jod wzrasta. Niedobór jodu u kobiet ciężarnych może prowadzić do zaburzeń rozwoju płodu, w tym do problemów z rozwojem mózgu i układu nerwowego, zwiększonego ryzyka poronień, przedwczesnych porodów oraz wysokiej śmiertelności noworodków. Dzieci narażone na niedobór jodu doświadczają opóźnienia w rozwoju, zwanego potocznie kretynizmem.

Źródła;

• Hatch-McChesney, A., & Lieberman, H. R. (2022). Iodine and Iodine Deficiency: A Comprehensive Review of a Re-Emerging Issue. Nutrients, 14(17), 3474. https://doi.org/10.3390/nu14173474
• Gunnarsdottir, I., & Dahl, L. (2012). Iodine intake in human nutrition: a systematic literature review. Food & nutrition research, 56, 10.3402/fnr.v56i0.19731. https://doi.org/10.3402/fnr.v56i0.19731