Aloes - właściwości, działanie i zastosowanie

Aloes (Aloe spp.) należy do rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae) i obejmuje ponad 500 gatunków sukulentów odpornych na suszę, zdolnych do magazynowania wody. Dzięki różnorodnym właściwościom od wieków interesuje naukowców, specjalistów fitoterapii ludowej oraz gałęzie przemysłu spożywczego i kosmetycznego. Od starożytności wykorzystywany był w ziołolecznictwie, kosmetyce i jako składnik żywności przez cywilizacje śródziemnomorskie, azjatyckie i afrykańskie.

1. Wygląd i występowanie aloesu
2. Właściwości aloesu
3. Zastosowanie aloesu
4. Działanie aloesu

Wygląd i występowanie aloesu

Jak go rozpoznać?

Liście aloesu są mięsiste, grube, lancetowate, o długości od kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów, ułożone w gęstą rozetę, z ostrymi kolcami na brzegach. Skórka liści jest jędrna i trwała, co umożliwia minimalizowanie strat wody i ochronę przed intensywnym promieniowaniem słonecznym. Kolorystyka liści jest zróżnicowana – od jasnozielonej, poprzez ciemnozieloną, aż po odcienie szare, niebieskawe czy nawet czerwono-brązowe, zależnie od gatunku oraz warunków środowiskowych. Kwiaty aloesu mają formę wydłużonych gron lub kłosów, najczęściej w kolorach żółtym, pomarańczowym lub czerwonym, a owocem jest sucha, wielonasienna torebka.

Gdzie można go znaleźć?

Aloes naturalnie występuje przede wszystkim na terenach suchych, pustynnych i półpustynnych Afryki, zwłaszcza w krajach takich jak Republika Południowej Afryki, Namibia, Madagaskar, Sudan czy Etiopia. Jednak dzięki dużej zdolności adaptacyjnej, obecnie jest szeroko rozpowszechniony również na innych kontynentach, przede wszystkim w strefach tropikalnych i subtropikalnych, gdzie bywa często uprawiany także jako roślina ozdobna lub zielarska.

Właściwości aloesu

Właściwości sensoryczne aloesu są stosunkowo neutralne, choć mogą się różnić w zależności od części rośliny, sposobu jej obróbki oraz gatunku. Świeży miąższ aloesu charakteryzuje się galaretowatą konsystencją, bez wyraźnego smaku lub z delikatnie gorzkawym, lekko cierpkim posmakiem. Aromat jest subtelny, niemal niewyczuwalny. Liście po przecięciu wydzielają lepki, przejrzysty żel, który ulega oksydacji na powietrzu, ciemniejąc i tracąc pierwotne właściwości sensoryczne.

Skład

Pod względem fizykochemicznym żel aloesowy składa się głównie z wody (nawet do 99%), jednak w pozostałej części zawiera szerokie spektrum substancji bioaktywnych. Spośród nich na szczególną uwagę zasługują polisacharydy (węglowodany złożone), a także glukomannany i pektyny, nadające żelowi charakterystyczną strukturę i lepkość. Ponadto, w składzie aloesu obecne są związki fenolowe, w tym flawonoidy, antrachinony takie jak aloina, aloe-emodyna oraz barbaloin, jak również saponiny, ligniny, sterole roślinne, enzymy, witaminy (C, E, A oraz z grupy B) oraz pierwiastki mineralne, takie jak wapń, magnez, czy potas.

Zastosowanie aloesu

Aloes, choć nie należy do najpopularniejszych składników kulinarnych w kulturach zachodnich, od wieków jest istotnym elementem tradycji kulinarnej w wielu regionach świata, szczególnie w krajach tropikalnych i subtropikalnych. Najczęściej do celów spożywczych wykorzystywany jest świeży, oczyszczony miąższ liściowy (żel aloesowy), który może być spożywany na surowo lub poddawany różnorodnej obróbce kulinarnej.

W kuchni

W kuchniach azjatyckich, zwłaszcza w Japonii, Korei i Chinach, aloes stanowi teksturalny dodatek do deserów, sałatek owocowych oraz napojów ze względu na delikatny smak. W Indiach i na Bliskim Wschodzie wykorzystywany jest w chłodzących napojach z cytrusami, miętą lub przyprawami, a w Ameryce Łacińskiej w orzeźwiających sorbetach i galaretkach owocowych. Miąższ aloesu coraz częściej trafia także do produktów spożywczych, takich jak napoje funkcjonalne, smoothie, soki owocowe, batony czy przekąski.

W kosmetyce

Aloes jest również popularny w przemyśle kosmetycznym, gdzie wykorzystuje się go w licznych preparatach pielęgnacyjnych. Ceniony jest przede wszystkim za naturalne właściwości i łagodny charakter działania, co sprawia, że często stanowi składnik kosmetyków do codziennego użytku. Dzięki neutralnemu zapachowi oraz korzystnej konsystencji aloes znajduje zastosowanie zarówno w produktach do pielęgnacji skóry, jak i włosów.

Ogólna charakterystyka aloesu

Działanie aloesu

Regeneracja tkanek

Badania wskazują, że aloes (Aloe vera) posiada pewne właściwości prozdrowotne, szczególnie w pielęgnacji skóry. Metaanalizy potwierdzają skuteczność preparatów aloesowych w skracaniu gojenia oparzeń drugiego stopnia, ran pooperacyjnych oraz przewlekłych zmian, takich jak odleżyny, łuszczyca, czy opryszczka. Aloes przyspiesza regenerację tkanek po oparzeniach średnio o kilka dni, co wynika z jego nawilżającego, przeciwutleniającego, przeciwzapalnego oraz przeciwdrobnoustrojowego działania.

Profilaktycznie stosowany zmniejszać może również ryzyko umiarkowanych i średnich zmian skórnych wywołanych radioterapią, choć skuteczność w ciężkich przypadkach jest niepewna. U kobiet karmiących żel aloesowy skutecznie może łagodzić podrażnienia i ból brodawek sutkowych. 

Zdrowie jamy ustnej

Dotychczasowe badania potwierdzają również korzystny wpływ aloesu na zdrowie jamy ustnej. Wyniki systematycznych przeglądów wskazują, że stosowanie preparatów aloesowych może skutecznie zmniejszać ból i pieczenie u pacjentów ze zwłóknieniem podśluzówkowym jamy ustnej, zwłaszcza na wczesnych etapach terapii. Aloes stosowany jako płukanka stosuje się w celu redukcji zapalenia dziąseł oraz ilości płytki nazębnej, wykazując zbliżoną skuteczność do chlorheksydyny przy jednocześnie istotnie mniejszych skutkach ubocznych, takich jak przebarwienia czy zaburzenia smaku.

W leczeniu owrzodzeń jamy ustnej aloes może skracać czas gojenia oraz przyspieszać regenerację nabłonka z podobną skutecznością, jak w przypadku innych metod leczenia. Ponadto żel aloesowy skutecznie wspomaga leczenie ciężkiego zapalenia błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów poddawanych radioterapii lub chemioterapii, przewyższając placebo i dorównując standardowym terapiom.

Wpływ na glikemię

Co więcej, według analiz wyników badań naukowych aloes może korzystnie wpływać na kontrolę glikemii u osób ze stanem przedcukrzycowym oraz cukrzycą typu 2, choć wyniki badań pozostają niejednoznaczne. Zaobserwowano umiarkowane obniżenie poziomu glukozy na czczo oraz istotną poprawę wartości hemoglobiny glikowanej (HbA1c), lecz dla potwierdzenia tych efektów konieczne są dalsze, bardziej precyzyjne badania kliniczne.

Źródła:

• Hekmatpou D, Mehrabi F, Rahzani K, Aminiyan A. The Effect of Aloe Vera Clinical Trials on Prevention and Healing of Skin Wound: A Systematic Review. Iran J Med Sci. 2019 Jan;44(1):1-9. PMID: 30666070; PMCID: PMC6330525.
• Wang T, Liao J, Zheng L, Zhou Y, Jin Q, Wu Y. Aloe vera for prevention of radiation-induced dermatitis: A systematic review and cumulative analysis of randomized controlled trials. Front Pharmacol. 2022 Sep 29;13:976698. doi: 10.3389/fphar.2022.976698. PMID: 36249738; PMCID: PMC9557187.
• Al-Maweri SA, Ashraf S, Lingam AS, Alqutaibi A, Abdulrab S, Alaizari N, Halboub E. Aloe vera in treatment of oral submucous fibrosis: A systematic review and meta-analysis. J Oral Pathol Med. 2019 Feb;48(2):99-107. doi: 10.1111/jop.12789. Epub 2018 Nov 7. PMID: 30329174.
• Sharma S, Alfonso AR, Gordon AJ, Kwong J, Lin LJ, Chiu ES. Second-Degree Burns and Aloe Vera: A Meta-analysis and Systematic Review. Adv Skin Wound Care. 2022 Nov 1;35(11):1-9. doi: 10.1097/01.ASW.0000875056.29059.78. PMID: 36264753.
• Al-Maweri SA, Nassani MZ, Alaizari N, Kalakonda B, Al-Shamiri HM, Alhajj MN, Al-Soneidar WA, Alahmary AW. Efficacy of aloe vera mouthwash versus chlorhexidine on plaque and gingivitis: A systematic review. Int J Dent Hyg. 2020 Feb;18(1):44-51. doi: 10.1111/idh.12393. Epub 2019 Mar 25. PMID: 30829440.
• Zou H, Liu Z, Wang Z, Fang J. Effects of Aloe Vera in the Treatment of Oral Ulcers: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomised Controlled Trials. Oral Health Prev Dent. 2022 Dec 12;20:509-516. doi: 10.3290/j.ohpd.b3666483. PMID: 36504087; PMCID: PMC11640788.
• Maleki A, Youseflu S. The Effectiveness of Aloe Vera on Relief of Irritation and Nipple Pain in Lactating Women: Systematic Review and Meta-Analysis. Obstet Gynecol Int. 2022 Nov 7;2022:7430581. doi: 10.1155/2022/7430581. PMID: 36388847; PMCID: PMC9663246.
• Huang YN, Chen KC, Wang JH, Lin YK. Effects of Aloe vera on Burn Injuries: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. J Burn Care Res. 2024 Nov 14;45(6):1536-1545. doi: 10.1093/jbcr/irae061. PMID: 38605441.
• Cássia-Santos D, Santos CKC, Fernandes LT, Carvalho GQ, de Aquino SN, Lemos CAA. Effectiveness of Aloe vera in the treatment of oral mucositis: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Int J Oral Maxillofac Surg. 2025 Feb 4:S0901-5027(25)00016-5. doi: 10.1016/j.ijom.2025.01.015. Epub ahead of print. PMID: 39909775.