Warzucha lekarska - właściwości, działanie, zastosowanie

Warzucha lekarska (Cochlearia officinalis) jest ciekawym przykładem rośliny z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), która dzięki adaptacji do specyficznych warunków środowiskowych wykazuje wyraźną różnorodność ekologiczną i morfologiczną. Ten gatunek, rozpowszechniony wzdłuż europejskich wybrzeży i północnych regionów kontynentu, wykazuje cechy szczególnie interesujące z punktu widzenia ewolucji lokalnych odmian, tzw. ekotypów. Ponadto, warzucha zaskakuje obecnością tropanowych alkaloidów, nietypowych dla jej rodziny.

1. Wygląd warzuchy lekarskiej
2. Warzucha nadmorska lub morska
3. Właściwości adaptacyjne warzuchy
4. Działanie warzuchy lekarskiej
5. Zastosowanie warzuchy lekarskiej

Wygląd warzuchy lekarskiej

Warzucha lekarska jest rośliną charakteryzującą się niskim wzrostem oraz drobnymi, białymi kwiatami skupionymi w grona. Jej liście są mięsiste, o nerkowatym lub łopatkowatym kształcie, często o jasnozielonej barwie i błyszczącej powierzchni. Typowym elementem tej rośliny są owoce, które zawierają nasiona wykorzystywane zarówno przez zwierzęta, jak i człowieka. Ze względu na swoje przystosowanie do wilgotnych siedlisk, warzucha dobrze rośnie w miejscach o dużej wilgotności gleby, takich jak brzegi zbiorników wodnych, czy mokre łąki.

Warzucha nadmorska lub morska

Cochlearia officinalis bywa określana jako warzucha nadmorska lub morska ze względu na swoje naturalne siedliska przybrzeżne. W starszej literaturze spotykano również nazwy takie jak Cochlearia curvisiliqua czy Cochlearia pyrenaica, które obecnie uznawane są za przestarzałe lub odnoszą się do blisko spokrewnionych gatunków. Warto zwrócić uwagę na proces specjacji warzuchy, czyli stopniowe przekształcanie się populacji swobodnie krzyżujących się w formy całkowicie izolowane reprodukcyjnie.

Właściwości adaptacyjne warzuchy

W przypadku Cochlearia officinalis zidentyfikowano trzy wyraźnie zróżnicowane ekotypy: nadmorski, estuariowy (żyjący w ujściach rzek) i źródliskowy. Naukowcy przeprowadzili badania genetyczne populacji warzuchy lekarskiej w północnej Norwegii, aby sprawdzić, czy różne ekotypy tej rośliny – czyli formy przystosowane do odmiennych warunków środowiskowych – różnią się również na poziomie DNA.

W badaniach zastosowano nowoczesną technikę zwaną RADseq, która pozwala na analizę tysięcy miejsc w genomie, w których mogą występować niewielkie różnice, zwane polimorfizmami pojedynczych nukleotydów (SNP). Dodatkowo użyto markerów mikrosatelitarnych, które są krótkimi powtarzalnymi fragmentami DNA charakterystycznymi dla poszczególnych populacji.

Wyniki tych analiz wykazały, że omawiane wcześniej trzy ekotypy warzuchy są wyraźnie odrębne genetycznie. Co ciekawe, dane wskazują, że ekotypy estuariowy i źródliskowy nie pochodzą od jednego wspólnego przodka, lecz powstały niezależnie od siebie, a ich przodkiem był ekotyp nadmorski. Oznacza to, że podobne przystosowania do różnych środowisk (np. ujść rzek, czy źródlisk) pojawiły się wielokrotnie, co świadczy o tzw. równoległej ewolucji.

Zidentyfikowano przy tym wiele loci (miejsc w genomie) związanych z adaptacją do stresu solnego, co wyjaśnia przystosowanie do specyficznych siedlisk o zróżnicowanej zasoleniu. Ekotypy te są jeszcze na wczesnym etapie specjacji, gdyż nie doszło między nimi do pełnej izolacji rozrodczej.

Działanie warzuchy lekarskiej

Przeciw niedoborom witaminy C

Warzucha lekarska była cenioną rośliną w zielarstwie ludowym, szczególnie jako naturalny środek przeciwko szkorbutowi (chorobie z niedoboru witaminy C), co odzwierciedla jej angielska nazwa „scurvy grass”. Dzięki wysokiej zawartości witaminy C stosowano ją profilaktycznie i leczniczo w okresach niedoboru świeżych warzyw, zwłaszcza wśród marynarzy i mieszkańców wybrzeży.

Na odporność

Świeże liście spożywano na surowo lub przygotowywano z nich napary, które miały wzmacniać organizm, wspierać odporność i poprawiać trawienie. W tradycji ludowej wykorzystywano ją także do przemywania ran i leczenia stanów zapalnych skóry, przypisując jej działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Roślina była popularna w zielnikach w krajach północnoeuropejskich, gdzie ceniono ją za łatwość uprawy i skuteczność w łagodzeniu objawów niektórych schorzeń.

Ważne alkaloidy

Cochlearia officinalis charakteryzuje się również nietypową zdolnością do produkcji alkaloidów tropanowych, substancji chemicznych, które zazwyczaj występują w innych rodzinach roślin, zwłaszcza w psiankowatych (Solanaceae), takich jak pokrzyk (Atropa belladonna), czy bieluń (Datura stramonium). Do najbardziej znanych alkaloidów tropanowych należą atropina oraz skopolamina, związki stosowane w medycynie ze względu na silne działanie farmakologiczne, np. jako leki rozkurczowe lub przeciwwymiotne.

Warzucha lekarska zawiera specyficzny enzym nazywany reduktazą tropinonu (TR), który umożliwia ewolucję i powstawanie nowych związków. W tym przypadku odpowiada za przekształcenie substancji zwanej tropinonem w dwa różne alkohole tropanowe – tropinę oraz pseudotropinę. Interesujące jest również, że enzym TR występujący u warzuchy różni się od podobnych enzymów u podobnej genetycznie popularnej rośliny modelowej Arabidopsis thaliana.

Ogólna charakterystyka warzuchy lekarskiej

Zastosowanie warzuchy lekarskiej

​Obecnie brak jest udokumentowanych badań klinicznych na ludziach dotyczących działania warzuchy lekarskiej. Chociaż roślina ta była tradycyjnie stosowana w zielarstwie ludowym, zwłaszcza jako źródło witaminy C w profilaktyce szkorbutu, współczesne badania naukowe nie potwierdziły jednoznacznie jej skuteczności w leczeniu konkretnych schorzeń u ludzi. Różne źródła wskazują, że brak jest solidnych dowodów naukowych na poparcie jej stosowania w leczeniu niedoboru witaminy C, dny moczanowej, czy gojenia ran.​ W badaniach na zwierzętach również nie znaleziono konkretnych danych dotyczących działania tego środka zielarskiego.

Jako ciekawostkę można potraktować to, że warzucha lekarska jest składnikiem niektórych preparatów homeopatycznych, takich jak HAT1, stosowanych w przypadku łuszczycy. W badaniu otwartym z udziałem 11 pacjentów z łagodną postacią łuszczycy oceniano skuteczność i tolerancję tego preparatu, jednak ze względu na brak grupy kontrolnej i małą liczebność próby, wyniki te nie mogą być uznane za jednoznaczne dowody skuteczności. Dalsze badania, zarówno z udziałem ludzi, jak i na modelach zwierzęcych, są niezbędne, aby lepiej zrozumieć potencjalne właściwości prozdrowotne tej rośliny.

Źródła:

• Brock A, Brandt W, Dräger B. The functional divergence of short-chain dehydrogenases involved in tropinone reduction. Plant J. 2008;54(3):388-401. doi:10.1111/j.1365-313X.2008.03422.x
• Polunin N. Cochlearia officinalis s.l. (Scurvy Grass) in Northernmost Alaska. Science. 1952;116(3016):430-432. doi:10.1126/science.116.3016.430
• Brandrud MK, Paun O, Lorenzo MT, Nordal I, Brysting AK. RADseq provides evidence for parallel ecotypic divergence in the autotetraploid Cochlearia officinalis in Northern Norway. Sci Rep. 2017;7(1):5573. Published 2017 Jul 17. doi:10.1038/s41598-017-05794-z
• Ho-Pham HN, Oak ASW, Elewski BE. Efficacy of topical herbal anti-inflammatory treatment (HAT1) for treating psoriasis: an investigator-initiated open label study. J Drugs Dermatol. 2021;20(8):912. doi:10.36849/JDD.6056