Koper włoski - właściwości i zastosowanie

Koper włoski (Foeniculum vulgare) należy do rodziny selerowatych (Apiaceae) i jest rośliną o wyjątkowo długiej historii stosowania przez ludzi. Jako roślina spożywcza i przyprawowa koper włoski był znany już w starożytnej Grecji i Rzymie, a jego popularność utrzymywała się przez wieki w całym rejonie Morza Śródziemnego. Posiada charakterystyczny aromat i smak, który zadecydował o jego szerokim zastosowaniu w kuchniach wielu kultur, a także o zainteresowaniu naukowym.

Wygląd i występowanie kopru włoskiego

Naturalnym środowiskiem występowania kopru włoskiego są obszary basenu Morza Śródziemnego, zwłaszcza południowa Europa, północna Afryka i Azja Mniejsza, ale roślina ta z powodzeniem zadomowiła się również w innych rejonach świata o ciepłym klimacie, w tym w Ameryce Północnej, Indiach oraz w krajach Azji Wschodniej. Uprawiany jest na szeroką skalę nie tylko jako przyprawa, ale również jako warzywo liściaste i bulwiaste, o zgrubiałej części dolnej łodygi, przypominającej cebulę.

Roślina kopru włoskiego jest byliną osiągającą zazwyczaj wysokość do 2 metrów, choć w sprzyjających warunkach może być jeszcze wyższa. Charakteryzuje się silnie rozgałęzioną łodygą, a jej liście są pierzaste, silnie powcinane, przypominające liście koperku, o nitkowatej strukturze.

Kwiaty, owoce i nasiona

Kwiaty kopru włoskiego są drobne, żółte, zebrane w baldachy typowe dla rodziny selerowatych. Owocem kopru włoskiego jest rozłupnia rozpadająca się na dwie jednonasienne rozłupki, potocznie nazywane nasionami, które zawierają większość substancji zapachowych i są najczęściej wykorzystywaną częścią rośliny w celach przyprawowych i fitoterapeutycznych.

Właściwości kopru włoskiego

Roślina ta występuje w wielu odmianach, z których najbardziej znane to odmiana słodka (użytkowana jako warzywo) oraz gorzka (częściej stosowana w zielarstwie). Smak określany jest jako słodkawy, lekko pikantny, z wyraźną nutą lukrecji i mięty, szczególnie intensywny w formie suszonej.

Aromat kopru włoskiego

Koper włoski wyróżnia się charakterystycznym anyżowym aromatem, który wynika z wysokiej zawartości estragolu, anetolu oraz fenchonu w olejku eterycznym obecnym głównie w owocach i liściach. Związki te są odpowiedzialne nie tylko za właściwości zapachowe i smakowe, ale również za barwę, czy stabilność chemiczną oraz odporność na działanie czynników zewnętrznych.

Flawonoidy w koprze włoskim

Ponadto koper włoski zawiera znaczące ilości flawonoidów, fenolokwasów, kumaryn, jak również fitoestrogenów oraz lipidów w postaci kwasów tłuszczowych nienasyconych obecnych w oleju z nasion. W składzie pierwiastków mineralnych dominują potas, wapń i żelazo, natomiast w zakresie witamin należy wyróżnić obecność witaminy C.

Zastosowanie kopru włoskiego

W kuchni koper włoski znajduje zastosowanie zarówno w postaci świeżej, jak i suszonej, a jego różne części (liście, zgrubiałe ogonki liściowe i nasiona) są wykorzystywane w zależności od tradycji kulinarnych danego regionu.

Bulwy 

W krajach śródziemnomorskich zgrubiałe bulwy są spożywane jako warzywo, surowe w sałatkach lub pieczone, duszone i grillowane jako składnik dań głównych. Ich delikatna tekstura i lekko słodkawy smak doskonale komponują się z rybami, drobiem oraz cytrusami.

Liście 

Liście o bardziej intensywnym zapachu stosowane są do przyprawiania zup, sosów oraz dań z owocami morza, szczególnie w kuchni włoskiej i francuskiej.

Nasiona

Nasiona są powszechnie wykorzystywane w wypiekach, marynatach, herbatkach aromatycznych i mieszankach przyprawowych, np. w indyjskim „panch phoron”, znanym w języku angielskim jako „indian five spice”, a także w jego chińskim odpowiedniku. Co ciekawe, w Indiach nasiona żuje się po posiłkach jako odświeżacz oddechu, niekiedy w kolorowych glazurowanych wersjach.

W alkoholach

Koper włoski stanowi składnik likierów (np. absyntu, sambuki, pastisu), a także naparów ziołowych, gdzie pełni funkcję smakową oraz stabilizującą.

Pozostałe zastosowania 

W kuchni północnoeuropejskiej częściej spotyka się koper włoski jako przyprawę do chleba, kiełbas, dań z kapusty oraz jako składnik kiszonek. W kuchniach eksperymentalnych koper włoski dodawany jest do kiszonek w celu nadania im bardziej anyżowego, słodkawego aromatu, który różni się wyraźnie od klasycznego zapachu i smaku nadawanego przez koper ogrodowy.

Ogólna charakterystyka kopru włoskiego

Działanie kopru włoskiego

Wpływ kopru włoskiego na zdrowie ludzkie stanowił przedmiot wielu badań, szczególnie w kontekście menopauzy. Fitoestrogeny (roślinne związki przypominające hormony płciowe) zawarte w koprze mogą przyczyniać się do poprawy funkcji seksualnych, w tym libido oraz łagodzenia dolegliwości dyspareunii (bólu po współżyciu), co wyróżnia Foeniculum vulgare na tle innych źródeł fitoestrogenów, jak soja, czy czerwona koniczyna.

Znaczenie dla kobiet

Znaczenie kopru włoskiego dla zdrowia kobiet znajduje potwierdzenie także w kontekście zaburzeń miesiączkowania. W świetle przeglądu źródeł tradycyjnej medycyny perskiej oraz danych z konwencjonalnych badań koper włoski uznawany jest za roślinę emmenagogiczną, czyli wspomagającą regularne występowanie miesiączki, szczególnie w przypadkach oligomenorrhei (rzadkich miesiączek) i amenorrhei (braku).

Wyniki innych przeglądów systematycznych i metaanaliz poświęconych wpływowi kopru włoskiego na objawy menopauzy wskazują, że może on łagodzić takie symptomy, jak uderzenia gorąca, czy suchość pochwy, przy czym dane dotyczące wpływu na funkcje psychiczne oraz jakość życia są niejednoznaczne i wymagają dalszych, lepiej zaprojektowanych badań klinicznych.

Spore zainteresowanie budzi zastosowanie kopru włoskiego w leczeniu pierwotnych bolesnych miesiączek (dysmenorrhea primaria), gdzie w badaniach z zastosowaniem placebo wykazano, że efekt przeciwbólowy jest porównywalny z konwencjonalnymi lekami przeciwbólowymi. Dodatkowo metaanaliza wpływu kopru włoskiego na intensywność i długość krwawienia miesiączkowego wykazała, że w pierwszym cyklu po zastosowaniu preparatu odnotowano statystycznie istotny wzrost ilości krwi miesiączkowej, podczas gdy w drugim cyklu efekt ten nie był już obserwowany. W żadnym z analizowanych badań nie odnotowano poważnych działań niepożądanych.

Źródła:

• Najaf Najafi M, Ghazanfarpour M. Effect of phytoestrogens on sexual function in menopausal women: a systematic review and meta-analysis. Climacteric. 2018;21(5):437-445. doi:10.1080/13697137.2018.1472566
• Radice M, Durofil A, Buzzi R, et al. Alpha-Phellandrene and Alpha-Phellandrene-Rich Essential Oils: A Systematic Review of Biological Activities, Pharmaceutical and Food Applications. Life (Basel). 2022;12(10):1602. Published 2022 Oct 14. doi:10.3390/life12101602
• Moini Jazani A, Hamdi K, Tansaz M, et al. Herbal Medicine for Oligomenorrhea and Amenorrhea: A Systematic Review of Ancient and Conventional Medicine. Biomed Res Int. 2018;2018:3052768. Published 2018 Mar 18. doi:10.1155/2018/3052768
• Lee HW, Ang L, Lee MS, Alimoradi Z, Kim E. Fennel for Reducing Pain in Primary Dysmenorrhea: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Nutrients. 2020;12(11):3438. Published 2020 Nov 10. doi:10.3390/nu12113438
• Lee HW, Ang L, Kim E, Lee MS. Fennel (Foeniculum vulgare Miller) for the management of menopausal women's health: A systematic review and meta-analysis. Complement Ther Clin Pract. 2021;43:101360. doi:10.1016/j.ctcp.2021.101360