Marzanka wonna - co to jest? Właściwości, działanie

Marzanka wonna (Galium odoratum) to niewielka bylina z rodziny Rubiaceae, wyróżniająca się wyglądem, który sprawia, że łatwo ją rozpoznać w naturalnym środowisku. Znana jest nie tylko ze swojego przyjemnego, słodkiego zapachu, ale także z interesujących właściwości bioaktywnych, które zawdzięcza obecności naturalnych związków chemicznych  przede wszystkim z grupy kumaryn. Związki te uznawane są za ciekawe związki wyjściowe do tworzenia nowych leków, szczególnie o działaniu wielokierunkowym.

1. Wygląd marzanki wonnej
2. Występowanie marzanki wonnej
3. Zastosowania marzanki wonnej
4. Nazwy marzanki wonnej
5. Właściwości i działanie marzanki wonnej

Wygląd marzanki wonnej

Marzanka wonna osiąga zwykle wysokość od 10 do 30 centymetrów, tworząc zwarte, zielone kobierce. Jej cienkie, czterokanciaste łodygi są proste i często pozostają nierozgałęzione, a liście ułożone są okółkowo po 6 do 9 sztuk w jednym piętrze, lancetowate, całobrzegie, o żywozielonym zabarwieniu i wyraźnie widocznych nerwach. W okresie kwitnienia, który przypada zazwyczaj na maj i czerwiec, roślina wytwarza drobne, białe, czteropłatkowe kwiaty zebrane w luźne wierzchotki na szczytach pędów. Są to kwiatki o delikatnym, słodkawym zapachu przypominającym siano, który nasila się po wysuszeniu, co jest efektem obecności lotnych związków zwanych kumarynami.

Występowanie marzanki wonnej

Marzanka wonna występuje naturalnie w cienistych i wilgotnych lasach liściastych Europy, a także w zachodniej Azji i niektórych rejonach Syberii. Spotykana jest również w parkach, ogrodach i na cmentarzach, gdzie często sadzona jest jako roślina zadarniająca w miejscach zacienionych. Choć rośnie głównie w klimacie umiarkowanym, z powodzeniem adaptuje się do różnych warunków, jeśli tylko ma zapewniony cień i umiarkowaną wilgotność. Jej obecność może świadczyć o wysokiej jakości siedliska leśnego, a w niektórych typach zbiorowisk roślinnych stanowi jeden z gatunków charakterystycznych (np. dla kwaśnych buczyn niżowych).

Zastosowania marzanki wonnej

W średniowieczu marzankę wonną wykorzystywano do aromatyzowania pomieszczeń mieszkalnych, kościelnych i szat liturgicznych, ponieważ jej zapach działał odstraszająco na owady, a jednocześnie uznawany był za odświeżający i przyjemny.

Do win i nalewek

W tradycji ludowej Europy Środkowej, zwłaszcza niemieckiej i czeskiej, marzanka była kojarzona z nadejściem wiosny. Dodawano ją do wina majowego (Maibowle) i nalewek przygotowywanych z okazji Zielonych Świątek. Wierzono, że napój ten pobudza zmysły, poprawia trawienie i działa oczyszczająco.

Jako suplement

Obecnie marzanka wonna jest dostępna w sprzedaży jako suplement diety, najczęściej w postaci suszonego ziela przeznaczonego do sporządzania naparów. Produkty te są oferowane w opakowaniach o różnej gramaturze, zazwyczaj od 50 do 100 gramów. Zaleca się stosowanie 1–2 łyżeczek suszonego ziela na filiżankę (około 200 ml) wrzącej wody. Napar należy parzyć przez 5–10 minut, a następnie przecedzić i spożyć.

Warto jednak pamiętać, że marzanka wonna zawiera kumarynę, związek, który w nadmiernych ilościach może być toksyczny dla wątroby oraz wpływać na krzepliwość krwi. Zaleca się umiarkowane spożycie naparów z marzanki i unikanie ich długotrwałego stosowania bez konsultacji z lekarzem, zwłaszcza u osób przyjmujących leki przeciwzakrzepowe lub mających problemy z wątrobą.

Nazwy marzanki wonnej

Nazewnictwo roślin może być bardzo zróżnicowane i zależy zarówno od tradycji ludowych, jak i od zmieniających się klasyfikacji naukowych. Jedna i ta sama roślina może być znana pod różnymi nazwami w zależności od regionu geograficznego. Przykładowo Galium odoratum w Polsce nosi nazwę marzanka wonna i odnosi się bezpośrednio do nazwy łacińskiej (zamiennie z nazwą przytulia), w Niemczech znana jest jako „Waldmeister” („mistrz lasu”), a w krajach anglojęzycznych określa się ją mianem „sweet woodruff” („słodka marzanka”).

Dodatkowo w literaturze botanicznej, zwłaszcza starszej, spotyka się również nazwę Asperula odorata, która odnosi się do tej samej rośliny. Obie nazwy były przez długi czas stosowane równolegle, jednak zgodnie z aktualną systematyką roślin przyjętą przez wiodące światowe instytucje botaniczne, takie jak Royal Botanic Gardens w Kew, czy International Plant Names Index (IPNI), jedyną oficjalnie zaakceptowaną nazwą jest Galium odoratum (L.) Scop., natomiast Asperula odorata ma obecnie status synonimu taksonomicznego. Zmiana ta wynika z rewizji taksonomicznej opartej na analizach morfologicznych i filogenetycznych (czyli dotyczących budowy rośliny oraz jej pokrewieństw ewolucyjnych).

Ogólna charakterystyka marzanki wonnej

Właściwości i działanie marzanki wonnej

Główne substancje bioaktywne w marzance wonnej to kumaryny. Są to niewielkie cząsteczki, które występują w wielu roślinach, ale w marzance są szczególnie dobrze reprezentowane, między innymi w postaci kumaryny właściwej, umbeliferonu i skopoletyny. Związki te są wciąż poznawane, jednak mało jest dowodów na temat ich działania opartych o dobrze zaprojektowane badania kliniczne. Prostsze eksperymenty pokazują, że kumaryny mogą wykazywać właściwości przeciwzapalne, uspokajające, przeciwutleniające (czyli chroniące komórki przed wolnymi rodnikami) oraz przeciwzakrzepowe.

Gojenie ran i oparzeń, redukcja stanu zapalnego

W eksperymentach prowadzonych na zwierzętach zaobserwowano, że ekstrakty z marzanki mogą przyspieszać gojenie ran i oparzeń, zmniejszać nasilenie stanu zapalnego oraz wspomagać regenerację tkanek. Jednocześnie w warunkach laboratoryjnych zaobserwowano wpływ na komórki układu odpornościowego. W tym kontekście ekstrakty z marzanki mogą ograniczać liczbę tzw. makrofagów M1, które są odpowiedzialne za podtrzymywanie zapalenia, i tym samym łagodzić procesy toczące się w przebiegu chorób przewlekłych.

Potencjał przeciwnowotworowy

Oprócz działania przeciwzapalnego i antyoksydacyjnego, związki bioaktywne marzanki wykazują również potencjał przeciwdrobnoustrojowy i przeciwnowotworowy, a niektóre z nich mogą wpływać na procesy metaboliczne. Ich działanie polega m.in. na hamowaniu enzymów, które biorą udział w rozkładzie neuroprzekaźników, a także w regulacji krzepnięcia krwi.

Źródła:

• Hussain MK, Khatoon S, Khan MF, Akhtar MS, Ahamad S, Saquib M. Coumarins as versatile therapeutic phytomolecules: A systematic review. Phytomedicine. 2024;134:155972. doi:10.1016/j.phymed.2024.155972
• Razzivina V, Vasiljeva A, Kronberga A, et al. Phenolic Content and Anti-Inflammatory Activity of Cultivated and Wild-Type Galium odoratum Extracts in Murine Bone Marrow-Derived Macrophages. Antioxidants (Basel). 2024;13(12):1447. Published 2024 Nov 25. doi:10.3390/antiox13121447
• Kahkeshani N, Farahanikia B, Mahdaviani P, et al. Antioxidant and burn healing potential of Galium odoratum extracts. Res Pharm Sci. 2013;8(3):197-203.