Miodunka plamista – właściwości lecznicze, działanie

Miodunka plamista (Pulmonaria officinalis L.) to gatunek rośliny wieloletniej z rodziny ogórecznikowatych, którą współtworzy m.in. z żywokostem, czy niezapominajką (Boraginaceae). Jej łacińska nazwa nawiązuje do płuc, gdyż w dawnych systemach medycznych jej stosowanie wiązano z działaniem wspomagającym układ oddechowy. W literaturze botanicznej oraz farmakognostycznej miodunka opisywana jest jako przykład surowca roślinnego o wysokim potencjale użytkowym.

1. Wygląd i występowanie miodunki plamistej
2. Smak i zapach miodunki
3. Zastosowania miodunki
4. Właściwości i działanie miodunki

Wygląd i występowanie miodunki plamistej

Miodunka plamista należy do bylin, osiąga zazwyczaj wysokość do połowy metra. Wczesną wiosną, często już w marcu, wypuszcza szorstko owłosione, łodygi kwiatowe zakończone luźnymi, dwustronnymi kwiatostanami groniastymi. Dzięki wczesnemu kwitnieniu stanowi ważne źródło nektaru i pyłku dla zapylaczy, szczególnie trzmieli i pszczół samotnic. Kwiaty są lejkowate, z koroną o długości około 10–15 mm, przybierającą barwę od purpuroworóżowej po fioletowoniebieską.

Charakterystyczną cechą morfologiczną są liście, które są jajowate do lancetowatych, pokryte białymi plamkami, o wyraźnym unerwieniu siateczkowatym. Gatunek ten zasiedla lasy liściaste. Naturalnie występuje w środkowej i południowej Europie, sięgając na wschodzie po zachodnią Rosję, a w Polsce jest gatunkiem rodzimym, powszechnie występującym na niżu oraz w niższych partiach gór. Może być uprawiana w warunkach ogrodowych.

Smak i zapach miodunki

Miodunka plamista charakteryzuje się subtelnym, lekko cierpkim zapachem, który nasila się po rozdrobnieniu suszu, oraz delikatnie gorzkawym, ziołowym, nieco cierpkim smakiem. Surowcem zielarskim jest zazwyczaj ziele miodunki pozyskiwane w fazie kwitnienia i suszone w warunkach chłodnych i zacienionych, co pozwala zachować barwę i aktywność biologiczną związków.

Analiza składu

Analiza składu chemicznego wykazuje obecność śluzów roślinnych o charakterze polisacharydowym, tanin, flawonoidów, kwasów fenolowych oraz saponin triterpenowych. Warto też zwrócić uwagę na zawartość niektórych związków mineralnych, w tym znacznych ilości krzemu w postaci krzemionki rozpuszczalnej w wodzie. Obecność śluzów przekłada się na właściwości hydrofilowe i higroskopijne surowca, co znajduje odzwierciedlenie w jego konsystencji po zaparzeniu – tworzy on lepki, gęstniejący odwar.

Cenne związki fenolowe

W składzie obecne są niskocząsteczkowe związki fenolowe wykazujące charakter antyoksydacyjny, a dodatkowo potwierdzono również obecność allantoiny wykorzystywanej w przemyśle kosmetycznym.

Zastosowania miodunki

W kulinariach

Miodunka plamista dawniej stanowiła uzupełnienie diety w okresach przednówka, czyli okresu między wyczerpaniem zapasów żywności, a zazielenieniem się łąk, zwłaszcza na terenach wiejskich Europy Środkowej, gdzie młode liście były wykorzystywane jako składnik zup, farszów i sałatek. Delikatne, młode liście, zebrane przed kwitnieniem, były blanszowane lub duszone razem z innymi wiosennymi ziołami, takimi jak pokrzywa, szczaw, podagrycznik, czy mniszek. Ich lekko cierpki smak uzupełniano tłuszczem zwierzęcym lub roślinnym.

Kuchnie Europy

W tradycyjnej kuchni niemieckiej i czeskiej istnieją przepisy na farsze do pierogów lub naleśników z dodatkiem siekanej miodunki i twarogu, ewentualnie z dodatkiem cebuli i jajek. Podobne zastosowanie miodunka ma w kuchni alpejskiej. W niektórych regionach Europy Wschodniej liście miodunki stosowano także jako okładkę dla pieczonych ryb lub ziemniaków, podobnie jak liście chrzanu, czy szczawiu. Kwiaty tej rośliny mogą stanowić element dekoracyjny zarówno wytrawnych, jak i słodkich potraw.

Ogólna charakterystyka miodunki plamistej

Właściwości i działanie miodunki

Mimo że miodunka plamista od wieków znajduje zastosowanie w tradycyjnych praktykach leczniczych, współczesna literatura naukowa dostarcza jedynie ograniczonych danych na temat jej wpływu na zdrowie człowieka. Większość dostępnych informacji opiera się na badaniach podstawowych, głównie in vitro oraz na modelach zwierzęcych, bez wystarczającej liczby dobrze zaprojektowanych badań klinicznych z udziałem ludzi. Nazwy angielska (lungwort) oraz łacińska (pulmonaria) nawiązują do historycznych przesłanek o potencjalnych właściwościach wspierających działanie płuc.

Działanie ochronne i przeciwutleniające

W ekstraktach z części nadziemnych miodunki plamistej wykryto wiele związków należących do grupy fenoli, takich jak kwas rozmarynowy, czy kwasy o nazwach nieposiadających swoich polskich odpowiedników, jak lithospermiczny, salvianolowy i yunnaneic B. Substancje te potrafią neutralizować szkodliwe cząsteczki azotu, na przykład nadtlenoazotyn, które powstają w organizmie w czasie stresu oksydacyjnego.

Dzięki temu mogą chronić białka i tłuszcze obecne w osoczu krwi przed uszkodzeniem. Ich działanie przeciwutleniające zostało potwierdzone zarówno w prostych testach laboratoryjnych, jak i w doświadczeniach z wykorzystaniem ludzkiego osocza, które wcześniej celowo poddano działaniu szkodliwych form azotu.

Działanie przeciwzakrzepowe

W badaniach na zwierzętach wykazano, że w miodunce plamistej występują specyficzne związki – glikopeptydy – które mają działanie przeciwzakrzepowe. Po podaniu dożylnym wyraźnie zmniejszały aktywność układu krzepnięcia, ponieważ hamowały przemianę fibrynogenu, czyli jednego z głównych białek odpowiedzialnych za tworzenie skrzepów. To działanie utrzymywało się nawet do 6 godzin i prowadziło do zmniejszenia śmiertelności w modelu choroby związanej z nadmiernym krzepnięciem krwi.

Procesy zapalane

Dodatkowo wykazano, że ekstrakty z miodunki potrafią hamować aktywność enzymu COX-2, który bierze udział w procesach zapalnych. Potwierdzono to zarówno w testach laboratoryjnych z użyciem różnych substancji testowych, jak i w komputerowych analizach (tzw. badaniach in silico), które pokazały, że niektóre związki występujące w miodunce mogą łączyć się bezpośrednio z tym enzymem.

Ochrona układu nerwowego

Oprócz tego inne badania wykazały, że wodne i alkoholowe wyciągi z miodunki skutecznie hamują działanie dwóch enzymów: acetylocholinoesterazy, która odpowiada za rozkład neuroprzekaźnika acetylocholiny, oraz tyrozynazy, uczestniczącej w produkcji melaniny. Zahamowanie tych enzymów może być istotne w kontekście ochrony układu nerwowego i potencjalnego wykorzystania w schorzeniach neurodegeneracyjnych.

Źródła

• Byshevskiĭ ASh, Gerbert IIa, Dement'eva IA, Leven PI, Chiriat'ev EA. Priroda, svoĭstva i mekhanizm deĭstviia na gemokoaguliatsiiu antikoagulianta iz medunitsy miagchaĭsheĭ [Nature, properties and the mechanism of the effect on blood coagulation of the preparation obtained from Pulmonaria officinalis]. Gematol Transfuziol. 1990;35(10):6-9.
• Krzyżanowska-Kowalczyk J, Kowalczyk M, Ponczek MB, Pecio Ł, Nowak P, Kolodziejczyk-Czepas J. Pulmonaria obscura and Pulmonaria officinalis Extracts as Mitigators of Peroxynitrite-Induced Oxidative Stress and Cyclooxygenase-2 Inhibitors-In Vitro and In Silico Studies. Molecules. 2021;26(3):631. Published 2021 Jan 26. doi:10.3390/molecules26030631
• Krzyzanowska-Kowalczyk J, Kolodziejczyk-Czepas J, Kowalczyk M, Pecio Ł, Nowak P, Stochmal A. Yunnaneic Acid B, a Component of Pulmonaria officinalis Extract, Prevents Peroxynitrite-Induced Oxidative Stress in Vitro. J Agric Food Chem. 2017;65(19):3827-3834. doi:10.1021/acs.jafc.7b00718
• Neagu E, Radu GL, Albu C, Paun G. Antioxidant activity, acetylcholinesterase and tyrosinase inhibitory potential of Pulmonaria officinalis and Centarium umbellatum extracts. Saudi J Biol Sci. 2018;25(3):578-585. doi:10.1016/j.sjbs.2016.02.016