N-acetylocysteina (NAC) - właściwości, działanie, dawkowanie

Niektóre aminokwasy nabierają szczególnego znaczenia dla zdrowia człowieka, kiedy zostaną zmodyfikowane chemicznie. Związki te wykazują wtedy większą biodostępność i mogą spełniać swoje funkcje nawet w mniejszych dawkach. Przykładem aminokwasu, który po modyfikacji zwanej acetylacją lub acetylowaniem staje się ważnym czynnikiem prozdrowotnym, jest cysteina.

1. Co to jest NAC?
2. Jak działa NAC?
3. Jak dawkować NAC?
4. NAC - skutki uboczne

Co to jest NAC?

N-acetylo cysteina, czyli NAC, to pochodna aminokwasu cysteiny. Zalicza się do tioli, czyli substancji zbliżonych budową do alkoholi, jednak zawierających siarkę zamiast tlenu w niektórych elementach funkcyjnych. Cysteina należy do aminokwasów białkowych (łączących się w większe i ważne dla zdrowia struktury), a także aminokwasów siarkowych (do których zalicza się również metionina, homocysteina oraz tauryna).

Wszystkie aminokwasy z grupy siarkowych łączą powiązane ze sobą przemiany metaboliczne, jednak każdy z nich wykazuje specyficzne właściwości. Mimo że cysteinę spotkać można w drobiu, jajach, czosnku, czy fermentowanych przetworach mlecznych, to jej forma chemiczna w tych produktach nie jest tak aktywna biologicznie, jak właśnie omawiana N-acetylo cysteina. Przez wiele lat związek ten stosowany był w leczeniu przedawkowania paracetamolu, jednak obecnie znane jest dużo więcej jego właściwości.

Skrótowo NAC mówi się o suplementach diety, które dostępne są w asortymencie każdego większego producenta. Preparaty te, jak na swój potencjał prozdrowotny, są stosunkowo tanie. Niekiedy jednak związek ten aplikuje się w formie inhalacji lub dożylnej, wtedy sięga się po środki farmaceutyczne.

Jak działa NAC?

NAC znany jest jako przeciwutleniacz, który działa na organizm zarówno pośrednio, jak i bezpośrednio. Jednym z najważniejszych działań NAC jest dostarczanie cysteiny do syntezy bardzo silnego antyoksydantu produkowanego w organizmie, glutationu. Ma on istotne znaczenie w łagodzeniu stresu oksydacyjnego i bierze udział w hamowaniu działania cytokin prozapalnych, a także w pozbywaniu się z organizmu cząsteczek niechcianych, np. metali ciężkich, takich jak rtęć i ołów, czy toksycznych metabolitów, w tym powstających po zmetabolizowaniu paracetamolu.

Stosowanie preparatów z n-acetylo cysteiną w przypadkach przedawkowania paracetamolu zalecane jest przez światową organizację zdrowia (WHO) już od lat 60. XX wieku. Wykazano bowiem, że omawiany środek chroni przed uszkodzeniami wątroby wywoływanymi przez popularny lek przeciwbólowy, znany również jako acetaminofen.

Kolejnym ważnym działaniem NAC jest działanie mukolityczne. Oznacza to, że hamuje kumulację śluzu w układzie oddechowym oraz wspomaga rozkładanie jego nadmiaru i wydalanie. Odbywa się to za pośrednictwem rozkładu wiązań siarkowych w śluzie, co wpływa na obniżenie jego lepkości. Jest to niezwykle cenna właściwość dla osób z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP), mukowiscydozą, czy rozstrzeniem oskrzeli.

Co ciekawe, NAC wspomaga syntezę glutationu również w mózgu, dzięki czemu chronić może komórki nerwowe. W związku z tym zainteresowanie n-acetylocysteiną wykazują obecnie naukowcy zajmujący się chorobami neurodegeneracyjnymi oraz zaburzeniami psychicznymi. Proponowanym mechanizmem i działania NAC jest tutaj modulacja pobudliwości komórek nerwowych, co korzystnie wpływać może m.in. na objawy schizofrenii czy choroby Parkinsona. Potrzebne jest jeszcze jednak więcej badań z tego obszaru wiedzy o omawianym związku, aby ustalić jego wartość terapeutyczną.

Jak dawkować NAC?

NAC w suplementach diety występuje pod postacią białego, krystalicznego proszku, który ma kwaskowy smak i silny zapach. Z tych względów najpopularniejsze są tabletki i kapsułki, które pozwalają na szybkie połknięcie. Dawki NAC zalecane osobom zdrowym, np. w okresach wzmożonego narażenia na infekcje układu oddechowego, z reguły mieszczą się w granicach 600 – 1200 mg. Po podaniu doustnym NAC osiąga szczytowe stężenie w osoczu po około 1 – 2 godzinach, a po 5 – 6 godzinach stężenie spada o około 50%. Przyswajalność wynosi około 10%, ponieważ większość substancji aktywnej dostarczana jest do produkcji glutationu, który obecny jest w każdej komórce, gdzie pomaga ze zwalczaniem wolnych rodników. Efektywność działania NAC ograniczona może być np. przez antybiotyk tetracyklinę czy enzym trypsynę.

NAC - skutki uboczne

NAC uważany jest powszechnie za związek bezpieczny i dobrze tolerowany. Jest pochodną aminokwasu siarkowego, zatem jego zapach nie każdy uzna za atrakcyjny. Podobnie, jak w przypadku wielu substancji bioaktywnych, również na NAC może wystąpić nadwrażliwość. Stąd też przy podaniu doustnym głównymi skutkami ubocznymi mogą być nudności, wymioty, chociaż niekiedy pojawić się mogą również reakcje skórne.

Najbardziej dotkliwe wydają się być skutki uboczne podawania NAC drogą inhalacyjną. Wdychając ten związek dojść może do bólu gardła, kaszlu, a nawet zapalenia płuc. Stosowanie NAC podczas wszelkiego leczenia przewlekłego powinno być skonsultowane ze specjalistą, gdyż omawiany związek może ograniczyć wydalanie np. leków przeciw hipercholesterolemii czy nadciśnieniu. Reakcje organizmu przy nadwrażliwości mogą być niebezpieczne przy astmie, jednak dotyczy to głównie stosowania dużych dawek dożylnie.

Literatura:

Tenório MCDS, Graciliano NG, Moura FA, Oliveira ACM, Goulart MOF. N-Acetylcysteine (NAC): Impacts on Human Health. Antioxidants (Basel). 2021 Jun 16;10(6):967. doi: 10.3390/antiox10060967. PMID: 34208683; PMCID: PMC8234027.

Tardiolo G, Bramanti P, Mazzon E. Overview on the Effects of N-Acetylcysteine in Neurodegenerative Diseases. Molecules. 2018 Dec 13;23(12):3305. doi: 10.3390/molecules23123305. PMID: 30551603; PMCID: PMC6320789.

Shi Z, Puyo CA. N-Acetylcysteine to Combat COVID-19: An Evidence Review. Ther Clin Risk Manag. 2020 Nov 2;16:1047-1055. doi: 10.2147/TCRM.S273700. PMID: 33177829; PMCID: PMC7649937.