Probiotyki dla dzieci - działanie, kiedy podawać?

Mikrobiom to wszystkie drobnoustroje, głównie bakterie, ale także wirusy, grzyby i inne mikroorganizmy, które zasiedlają ludzki organizm, szczególnie przewód pokarmowy. Mikrobiom nazywany jest również wymiennie mikrobiotą lub mikroflorą. Mikrobiom odgrywa niezwykle istotną rolę w zdrowiu człowieka, wpływając pozytywnie na mechanizmy odpornościowe, procesy trawienne, metabolizm i wiele innych funkcji naszego organizmu.

1. Mikrobiom a zdrowie
2. Definicja probiotyku
3. Probiotyki dla dzieci
4. Probiotyki jako leki pediatryczne

Mikrobiom a zdrowie

Po odkryciu ścisłego związku pomiędzy mikrobiomem jelitowym a stanem zdrowia przeprowadzono wiele kolejnych badań w celu ustalenia dokładnych mechanizmów leżących u podstaw tego typu relacji. A w świetle ich wyników stało się jasne, że poszczególne gatunki bakterii mikrobioty jelitowej wykazują tendencję do pozytywnej korelacji z ogólnie lepszym stanem ludzkiego zdrowia. Ponieważ rezydujące w ludzkim organizmie drobnoustroje, jak się okazało, odgrywają dobrze ugruntowaną rolę w kształtowaniu wysokiej zdrowotności, coraz ważniejsze stawało się zadanie opracowywania skutecznych strategii kształtowania optymalnie korzystnej ludzkiej mikrobioty.

Definicja probiotyku

Korzystny mikrobiom, jak dowiedziono w badaniach, można kształtować m.in. na drodze suplementacji wybranych szczepów mikroorganizmów lub ich szerszych kompleksów. Suplementy takie nazwano probiotykami, a sam termin „probiotyk” został wprowadzony do literatury medycznej już w 1965 r. przez dwóch pionierów badań nad mikroflorą jelitową – Stillwella i Lilleya.

Natomiast obowiązująca obecnie definicja probiotyku, zaproponowana w 2013 r. przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Naukowe Probiotyków i Prebiotyków (ISAPP), brzmi: „żywe mikroorganizmy, które podane w odpowiednich ilościach przynoszą korzyści zdrowotne gospodarzowi”.

Probiotyki dla dzieci

Coraz większa wiedza o możliwych korzyściach zdrowotnych, wynikających ze stosowania probiotyków, a także coraz większa świadomość tych korzyści, spowodowały wykładniczy wzrost liczby ich dostępnych produktów rynkowych, w niezwykle szerokiej gamie rozmaitych form farmaceutycznych. Stosowane jako suplementy bakterie probiotyczne należą najczęściej do produkujących kwas mlekowy rodzajów szczepów Lactobacillus lub Bifidobacterium. Ale jako probiotyki proponowane są również inne rodzaje, w tym Streptococcus, Enterococcus, Lactococcus, Pediococcus, Bacillus i Escherichia, a także niektóre mikroorganizmy niebakteryjne, głównie wybrane szczepy drożdży Saccharomyces.

A w tej szerokiej ofercie rynkowej znajdujemy również probiotyki ze wskazaniami do stosowania u dzieci, w profilaktyce i leczeniu rozmaitych problemów pediatrycznych. Natomiast dowody na skuteczność suplementacji probiotyków u dzieci obejmują następujące problemy pediatryczne:

Ostra biegunka infekcyjna

Za najlepiej przebadane pod kątem leczenia biegunki infekcyjnej u dzieci probiotyki należy uznać szczepy Lacticaseibacillus rhamnosus, Saccharomyces boulardii i Limosalactobacillus reuteri, albowiem metaanalizy oceniające ich skuteczność terapeutyczną objęły w przypadku tego problemu zdrowotnego 96 randomizowanych badań klinicznych. I jak wynika z tych metaanaliz, dodatek tych szczepów do standardowej terapii wyraźnie skraca czas trwania biegunki i znacząco obniża ryzyko jej przedłużania się ponad 4 dni, jeżeli podawanie probiotyków zostanie wdrożone przed upływem 48 godzin od pojawienia się pierwszych objawów.

Probiotyki okazały się też skuteczne w profilaktyce biegunki infekcyjnej, co ma szczególne znaczenie w sezonie urlopowym, szczególnie dla dzieci spędzających wakacje w ciepłych krajach. Przykładowo w jednym z randomizowanych badań klinicznych, podawanie Limosalactobacillus reuteri 336 zdrowym dzieciom przebywającym w Meksyku, skutkowało znaczną redukcją epizodów biegunki i dni z biegunką na przestrzeni 3-miesięcznego okresu obserwacji. Natomiast jednym ze wskazań do stosowania Saccharomyces boulardii (Enterol i jego zamienniki) jest właśnie profilaktyka sezonowych biegunek infekcyjnych.      

Powikłania antybiotykoterapii

Antybiotyki to jedno z najcenniejszych narzędzi terapeutycznych, niemniej niszczą nie tylko bakterie chorobotwórcze, ale również probiotyczne bakterie mikroflory jelitowej. Dlatego w celu uniknięcia działań niepożądanych antybiotyków, które wynikają głównie za zaburzenia mikrobiomu, współcześnie powszechnie rekomendowana jest w przypadku każdej antybiotykoterapii suplementacja odpowiednich probiotyków dla dzieci.

Globalna analiza badań wykonanych z udziałem 6352 dzieci wykazała, że probiotyki są szczególnie skuteczne w zapobieganiu biegunce związanej z przyjmowaniem antybiotyków. Otóż częstość występowania biegunki wyniosła 8% w grupie probiotycznej, w porównaniu do 19% u pacjentów kontrolnych, nieotrzymujących żywych mikroorganizmów w trakcie antybiotykoterapii. Młodzi uczestnicy tych badań otrzymywali probiotyki oparte na szczepach Lactobacilli, Bifidobacterium i Streptococcus lub ich kombinacjach, przy czym najskuteczniejsze okazały się szczepy L. rhamnosus, S. boulardii, L. acidophilus, L casei i L. reuteri.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit jest najcięższą i najgroźniejszą postacią biegunki związanej z antybiotykoterapią, najczęściej długotrwałą i skojarzoną (złożoną z kilku leków przeciwbakteryjnych), której przyczyną jest zakażenie antybiotykoodpornym szczepem bakterii chorobotwórczych Clostridioides difficile. Na ten problem zdrowotny szczególnie narażone są dzieci cierpiące na mukowiscydozę i chorobę zapalną jelit.

Przegląd obejmujący 39 randomizowanych badań klinicznych i łącznie 9955 uczestników, w tym 1141 dzieci, wykazał, że podawanie probiotyków razem z antybiotykami zmniejsza ryzyko rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelit o około 60%, z tym że u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka (mukowiscydoza, choroba zapalna jelit) korzystny wpływ probiotyków był jeszcze wyraźniej widoczny.

Wprawdzie w badaniach skuteczne okazały się w przypadku tego problemu różne szczepy bakterii probiotycznych i ich kombinacje, głównie L. acidophilus, L. casei, L. delbrueckii bulgaricus, B. bifidum i S. salivarius thermophilus, naukowcy ostatecznie jako probiotyk skierowany do profilaktyki i leczenia rzekomobłoniastego zapalenia jelit rekomendowali S. boulardii, czyli Enterol i jego zamienniki.

Biegunka szpitalna

W oparciu o systematyczne przeglądy randomizowanych badań naukowych eksperci zalecają w profilaktyce biegunek szpitalnych głównie suplementację szczepu L. rhamnosus, którego podawanie zmniejsza ryzyko pojawienia się tego problemu u hospitalizowanych dzieci w zakresie od ok. 50 do 60%.

Kolka niemowlęca

Problem kolki niemowlęcej dotyka 10–30% populacji zdrowych niemowląt na całym świecie. Kolka niemowlęca definiowana jest wg tzw. kryteriów Wessela, które obejmują płacz lub rozdrażnienie przez trzy godziny, lub dłużej dziennie, przez trzy dni lub dłużej w tygodniu, przez trzy tygodnie, noworodków w wieku poniżej trzech miesięcy.

Natomiast metaanalizy i przeglądy systematyczne dotyczące probiotyków w przypadku kolki niemowlęcej pozwoliły naukowcom wnioskować, iż istnieją dowody na to, że probiotyk oparty na L. reuteri, podawany niemowlętom karmionym piersią, skutkuje ponad 50-procentowym skróceniem czasu trwania płaczu dziecka, w porównaniu z placebo.

Refluks żołądkowo-przełykowy

Refluks żołądkowo-przełykowy – przypadłość polegająca na cofaniu się treści żołądkowej do przełyku, czyli tzw. ulewanie się, jest bardzo powszechnym problemem pośród niemowląt. Jego leczenie opiera się na środkach zachowawczych, takich jak zagęszczanie pokarmu i utrzymanie pionowej pozycji dziecka po karmieniu.

Jak natomiast dowodzą randomizowane badania kliniczne, podawanie niemowlętom probiotyków opartych na szczepie L. reuteri skutkuje obniżeniem występowania epizodów ulewania się treści pokarmowej u noworodków z 5 epizodów dziennie w grupie placebo do 3 w grupie probiotyku i z 27% karmień w grupie dzieci nieprzyjmujących suplementów żywych mikroorganizmów do 10% w grupie probiotyku.

Zespół jelita drażliwego

Jak ustalono w badaniach epidemiologicznych, którymi objęto łącznie 196 472 dzieci, zespół jelita drażliwego to problem zdrowotny, rozpowszechniony na poziomie 13.5% w tej grupie wiekowej ludzkiej populacji.

Jak podsumowali autorzy przeglądu badań naukowych, dotyczących skuteczności terapeutycznej suplementów żywych mikroorganizmów w zespole jelita drażliwego, probiotyki wydają się tutaj tworzyć bardzo atrakcyjną opcję terapeutyczną, a zwłaszcza oparte na L. rhamnosus, szczególnie u dzieci z uporczywymi objawami.   

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

W leczeniu tej przypadłość u dzieci potwierdzono w pierwszej kolejności bardzo wysoką skuteczność terapeutyczną patentowego probiotyku VSL#3, złożonego z następujących szczepów mikroorganizmów probiotycznych: Streptococcus thermophilus, Bifidobacterium breve, Bifidobacterium longum, Bifidobacterium infantis, Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus paracasei i Lactobacillus delbrueckii bulgaricus.

Otóż u dzieci leczonych VSL#3 i mesalazyną (lekiem stosowanym rutynowo przy tym schorzeniu) uzyskano remisję choroby w 90% przypadków, w porównaniu do 36% przypadków w grupie kontrolnej, leczonej tradycyjnie. Ponadto VSL#3 uznano również za środek skuteczny w utrzymaniu remisji, albowiem u pacjentów leczonych z dodatkiem probiotyku nawrót choroby w przeciągu roku nastąpił w 21%, podczas gdy w grupie leczonej tradycyjnie w 73% przypadków.

Atopowe zapalenie skóry

Ponieważ skład mikrobioty jelitowej jest silnie powiązany z funkcjonalnością układu immunologicznego, dlatego badania nie ominęły problemu wpływu suplementacji probiotyków na reakcje alergiczne.

A dostępne dowody pochodzące z badań naukowych sugerują, że w przypadku atopowego zapalenia skóry probiotyki zmniejszają stopień nasilenia wyprysków skórnych u dzieci i że najlepiej przebadanym pod tym kątem jest bakteryjny szczep probiotyczny L. rhamnosus.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu

Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) ujawniają się zwykle wcześnie w życiu dziecka jako neurobehawioralne zaburzenia rozwojowe, charakteryzujące się zespołem specyficznych objawów, do których należą ograniczone i powtarzalne zainteresowania i aktywności, słaba komunikacja werbalna i niewerbalna oraz upośledzone interakcje społeczne. Zgodnie z wynikami badania „Global Burden of Diseases, Injuries, and Risk Factors Study” z 2016 r. okazuje się, że na ASD może cierpieć nawet ponad 62 mln dzieci na świecie.

Natomiast metaanalizy badań naukowych potwierdzają, że zarówno probiotyki wieloszczepowe, jak i interwencje jednoszczepowe, skutkują ogólną znaczącą poprawą, wynoszącą odpowiednio 53 i 28% łagodzenia objawów ADS. Tak więc probiotyki wieloszczepowe okazały się w tym przypadku skuteczniejsze od jednoszczepowych. W badaniach tych przetestowano następujące szczepy mikroorganizmów probiotycznych: L. plantarum, L. acidophilus, L. delbruecki, B. longum, S. thermophilus, B. breve, B. longum, B. infantis, L. paracasei, S. boulardii i L. rhamnosus.

ADHD

Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, szczególne korzyści z suplementacji probiotyków mogą odnosić dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Otóż badania nad suplementacją Lactobacillus rhamnosus wykazały, że u dzieci z ADHD otrzymujących ten probiotyk doszło do poprawy funkcjonalności emocjonalnej, fizycznej, społecznej i szkolnej oraz do wzrostu jakość życia i ogólnego stanu zdrowia, w porównaniu z młodymi pacjentami z grupy placebo.

W badaniach ogólnie ustalono, że probiotyki oddziałują pozytywnie na ośrodkowy układ nerwowy poprzez oś jelitowo-mózgową, regulowaną przez metabolity drobnoustrojów probiotycznych, głównie krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, powstające na skutek fermentacji błonnika pokarmowego, a przede wszystkim przez kwas masłowy.

Probiotyki jako leki pediatryczne

Ludzki mikrobiom to zadziwiający twór, którego tajniki dopiero poznajemy. Ponieważ probiotyki regulują mikrobiom, dlatego naukowcy upatrują w nich skutecznych leków na wiele problemów zdrowotnych, trapiących współczesnego człowieka. Naukowcy podkreślają w swoich pracach wyjątkowość probiotyków jako całkowicie bezpiecznych środków leczniczych, niegenerujących żadnych niepożądanych efektów działania, często przy tym sugerując, że trudno sobie wyobrazić korzystniejszą opcję terapeutyczną leczenia problemów pediatrycznych.     

Autor: Sławomir Ambroziak

Źródła:                                     

• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8308463/
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10060862/
• https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0022395624005314
• https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/npr2.12437
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10935031/