Werbena pospolita - co to jest? Działanie, właściwości

Werbena pospolita (Verbena officinalis) to wieloletnia roślina zielna. Historia jej wykorzystania sięga starożytności, a jej łacińska nazwa wywodzi się od słowa "verbena", oznaczającego gałązki używane w obrzędach ofiarnych. W średniowieczu stała się ważnym elementem folkloru i ziołolecznictwa ludowego, a w czasach nowożytnych znalazła zastosowanie także jako roślina ozdobna, zwłaszcza w ogrodach. Kompozycja chemiczna werbeny nadaje jej wyjątkowego zapachu oraz właściwości biologicznych.

1. Charakterystyka werbeny
2. Właściwości werbeny
3. Działanie antyoksydacyjne werbeny
4. Działanie przeciwdrobnoustrojowe werbeny
5. Silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze
6. Werbena a układ nerwowy

Charakterystyka werbeny

Wygląd

Werbena pospolita to roślina osiągająca wysokość od 30 do 100 cm, charakteryzuje się czworokątnymi, rozgałęzionymi łodygami. Liście mają pierzastą strukturę, dolne są większe, głęboko wcięte i mają nieregularnie ząbkowane brzegi, natomiast górne są drobniejsze, lancetowate i mniej rozczłonkowane. Kwiaty werbeny są drobne, rurkowate, o delikatnych odcieniach fioletu, różu lub bieli, zebrane w wąskie, wydłużone kłosokształtne kwiatostany. Roślina wytwarza niewielkie owoce w postaci suchej rozłupni, które zawierają nasiona.  

Występowanie 

Naturalne siedliska werbeny obejmują umiarkowane strefy Europy, Azji oraz Afryki Północnej. Wraz z kolonizacją została rozprzestrzeniona na nowe kontynenty, gdzie często przyjmowała się jako gatunek zadomowiony lub inwazyjny, szybko adaptując się do lokalnych warunków. W Polsce roślina ta występuje dziko, najczęściej na terenach nasłonecznionych, dobrze radzi sobie na glebach suchych.

Ogólny opis werbeny pospolitej

Właściwości werbeny

Ceniony surowiec zielarski

Werbena pospolita to ceniony surowiec zielarski, oficjalnie wprowadzony do europejskiej medycyny w 2008 roku wraz z publikacją monografii „Verbena herb” w Europejskiej Farmakopei, która jest urzędowym zbiorem standardów jakości i metod badania surowców oraz produktów leczniczych stosowanych w medycynie. Najnowsze wytyczne Farmakopei Europejskiej określają standardyzację werbeny pod względem zawartości werbenaliny, wynoszącej minimum 1,5% suchej masy. Prace dotyczące werbeny znalazły się również w farmakopeach chińskiej, brytyjskiej i niemieckiej.

Specyficzne substancje chemiczne

Werbena jest bogata w specyficzne substancje chemiczne klasyfikowane jako irydoidowe glikozydy, takie jak werbenalina, aucubina i hastatozyd, a także w glikozydy fenylopropanoidowe, w tym werbaskozyd i izowerbaskozyd. Zawiera również flawonoidy, takie jak luteolina, apigenina, kaempferol oraz specyficzne dla tego gatunku skutelareinę i pedalitinę, a także kwasy fenolowe: chlorogenowy, ferulowy, protokatechowy, rozmarynowy i dikawoilochinowy.

W surowcu obecne są także terpenoidy, w tym citral, limonen, cyneol, karnozol oraz kwas ursolowy. Badania wykazały, że maksymalna zawartość związków aktywnych występuje podczas pełnego kwitnienia, co wskazuje na kluczowy moment zbioru surowca, aby uzyskać jego najwyższą jakość farmakologiczną.

Działanie antyoksydacyjne werbeny

Właściwości potwierdzone badaniami naukowymi.

Werbena pospolita ma silne właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne, potwierdzone badaniami naukowymi. Ekstrakty wodne i alkoholowe w badaniach laboratoryjnych wykazały wysoki potencjał pod kątem zdolności neutralizacji wolnych rodników odpowiedzialnych za stres oksydacyjny i uszkodzenia komórek. Poza tym zaobserwowano działanie hamujące wobec oksydazy ksantynowej, czyli enzymu odpowiedzialnego za powstawanie szkodliwych reaktywnych form tlenu, które przyspieszają procesy starzenia się.

Choroby serca i nowotwory

Działanie to wskazuje na potencjał werbeny w przeciwdziałaniu chorób serca i nowotworów, jednak nie było jeszcze na tyle dużo badań z udziałem ludzi, aby określić prawdziwą wartość profilaktyczną.

Związki przeciwzapalne

Za najsilniejsze efekty antyoksydacyjne i przeciwzapalne odpowiedzialne są takie związki, jak werbaskozyd, luteolina, czy kwasy dikawoilochinowe i izowerbaskozyd. Badania z udziałem ludzi wykazały, że stosowanie płukanki z wywaru z werbeny związane było z redukcją stanu zapalnego dziąseł i ilość płytki nazębnej bez skutków ubocznych. Na modelach zwierzęcych różne ekstrakty, takie jak metanolowy (zawierający werbaskozyd i flawonoidy) oraz nadkrytyczny (bogaty w kwas linolowy i linolenowy), skutecznie redukowały stany zapalne zarówno przy podaniu doustnym, jak i miejscowym.

Działanie przeciwdrobnoustrojowe werbeny

Werbena jest jednym z ziół, które wykorzystuje się w zwalczaniu drobnoustrojów patogennych. W badaniach naukowych ekstrakty alkoholowe z różnych części rośliny skutecznie hamowały rozwój szczepów bakterii, w tym opornych na antybiotyk Staphylococcus aureus (MRSA) i wielolekoopornych Salmonella typhi. Najmniejszą wrażliwość na działanie ekstraktów wykazano w przypadku Escherichia coli.

Silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze

Roztwory suchego ekstraktu rozpuszczone w 30% etanolu wykazywały silne działanie przeciwbakteryjne wobec E. coli, Proteus vulgaris i Bacillus subtilis. Aktywność przeciwgrzybicza była szczególnie widoczna wobec Penicillium expansum i Rhizopus stolonifer, gdzie frakcje bogate w kwas chlorogenowy i werbaskozyd hamowały wzrost grzybów nawet do 87%. Skuteczność działania przeciwdrobnoustrojowego werbeny zależy od zawartości i stężenia aktywnych związków w ekstraktach, co podkreśla znaczenie ich odpowiedniego przygotowania i standaryzacji.

Werbena a układ nerwowy

Werbena pospolita wykazuje potencjał w terapii układu nerwowego, obejmując poprawę snu, działanie przeciwdepresyjne i neuroprotekcyjne. Wyniki badań na szczurach zasugerowały, że wodny ekstrakt z werbeny oraz związki takie jak hastatozyd i werbenalina mogą wydłużać fazę NREM snu, czyli snu głębokiego, zwiększając jej czas nawet o kilkadziesiąt procent, bez negatywnego wpływu na aktywność fal mózgowych. Hastatozyd i werbenalina działały podobnie do benzodiazepin, silnych leków modulujących nastrój, ale łagodniej i bez typowych skutków ubocznych. Przeciwdepresyjne działanie ekstraktu potwierdzono w badaniach na myszach.

W badaniach in vitro na neuronach wodny ekstrakt zmniejszał toksyczność β-amyloidu i ditiotreitolu, redukując śmiertelność komórek nawet o 29,6% w zależności od dawki. Wskazuje to na możliwe zastosowanie werbeny w profilaktyce neurodegeneracji, zwłaszcza w chorobie Alzheimera, choć jej działanie ochronne jest ograniczone do specyficznych typów uszkodzeń komórkowych.

Źródła:

• Grawish, M. E., Anees, M. M., Elsabaa, H. M., Abdel-Raziq, M. S., & Zedan, W. (2016). Short-term effects of Verbena officinalis Linn decoction on patients suffering from chronic generalized gingivitis: Double-blind randomized controlled multicenter clinical trial. Quintessence international (Berlin, Germany : 1985), 47(6), 491–498. https://doi.org/10.3290/j.qi.a35521
• Zagórska-Marek, B., Turzańska, M., & Chmiel, K. (2021). Verbena officinalis Verbenaceae (Lamiales): a new plant model system for phyllotaxis research. Journal of plant research, 134(3), 441–456. https://doi.org/10.1007/s10265-021-01288-2
• Dai, X., Zhou, X., Shao, R., Zhao, R., Yanamandra, A. K., Xing, Z., Ding, M., Wang, J., Liu, T., Zheng, Q., Zhang, P., Zhang, H., Wang, Y., Qu, B., & Wang, Y. (2023). Bioactive Constituents of Verbena officinalis Alleviate Inflammation and Enhance Killing Efficiency of Natural Killer Cells. International journal of molecular sciences, 24(8), 7144. https://doi.org/10.3390/ijms24087144
• Yue, Z., Wang, J., Wang, Y., Zhou, B., Zhou, X., Zhang, W., Li, C., Qi, Z., & Wang, H. (2021). The complete chloroplast genome of Verbena officinalis, an herbal species of Verbenaceae family. Mitochondrial DNA. Part B, Resources, 6(7), 1982–1983. https://doi.org/10.1080/23802359.2021.1938719
• Bekara, A., Amazouz, A., & Douma, T. B. (2020). Evaluating the Antidepressant Effect of Verbena officinalis L. (Vervain) Aqueous Extract in Adult Rats. Basic and clinical neuroscience, 11(1), 91–98. https://doi.org/10.32598/bcn.11.1.3
• Kou, W. Z., Yang, J., Yang, Q. H., Wang, Y., Wang, Z. F., Xu, S. L., & Liu, J. (2013). Study on in-vivo anti-tumor activity of Verbena officinalis extract. African journal of traditional, complementary, and alternative medicines : AJTCAM, 10(3), 512–517. https://doi.org/10.4314/ajtcam.v10i3.19
• Khan, A. W., Khan, A. U., & Ahmed, T. (2016). Anticonvulsant, Anxiolytic, and Sedative Activities of Verbena officinalis. Frontiers in pharmacology, 7, 499. https://doi.org/10.3389/fphar.2016.00499
• Calvo M. I. (2006). Anti-inflammatory and analgesic activity of the topical preparation of Verbena officinalis L. Journal of ethnopharmacology, 107(3), 380–382. https://doi.org/10.1016/j.jep.2006.03.037