Yerba Mate - co to jest? Właściwości i działanie

Yerba mate stała się popularna w Europie dzięki swojemu unikalnemu działaniu, które łączy pobudzenie z delikatnym efektem uspokajającym, co poza walorami smakowymi zdecydowanie odróżnią ją od kawy. Wzrost zainteresowania zdrowym stylem życia i rosnąca popularność produktów pochodzenia roślinnego także przyczyniły się do „boomu” na yerba mate, bowiem jest bogata w antyoksydanty. Chociaż naturalnie rośnie w krajach o klimacie odmiennym od środkowoeuropejskiego, to bez problemu można ją znaleźć w wielu sklepach.

1. Charakterystyka yerba mate
2. Tradycyjne zastosowanie yerba mate
3. Właściwości i działanie yerba mate
4. Dawkowanie yerba mate

Charakterystyka yerba mate

Pochodzenie 

Yerba mate, rosnąca w wilgotnych lasach subtropikalnych Ameryki Południowej, znajduje tam idealne warunki do rozwoju dzięki ciepłemu klimatowi i wysokiej wilgotności. Warunki te sprawiają, że jej liście dojrzewają wolno, nasycając się charakterystycznym aromatem. W naturalnym środowisku można ją spotkać na wysokościach od 500 do 1500 metrów n.p.m., gdzie rośnie w cieniu wyższych drzew, co pozwala na bardziej równomierne dojrzewanie i zapewnia ochronę przed zbyt intensywnym słońcem.

Wygląd

Roślina ta ma o błyszczące, ciemnozielone liście z delikatnie ząbkowanym brzegiem. Tworzy gęste krzewy przypominające niewielkie drzewa, które osiągają wysokość kilku metrów, a w niektórych przypadkach nawet do kilkunastu. Na plantacjach, szczególnie w Argentynie, yerba mate jest uprawiana z dbałością o tradycję i szacunek dla natury, często w sposób ekologiczny, z minimalnym użyciem chemii, co pozwala zachować pełnię jej autentycznego smaku i aromatu.

Tradycyjne zastosowanie yerba mate

Yerba mate to roślina głęboko zakorzeniona w kulturze Ameryki Południowej, gdzie traktowana jest jako symbol wspólnoty i codziennych rytuałów. Spożywanie jej traktowane jest jako akt społeczny, podobnie jak ma to miejsce w przypadku herbaty i Chin oraz Japonii. W Paragwaju yerba przyjmuje formę terere, orzeźwiającego, zimnego napoju, idealnego na tropikalne upały, który zalewa się lodowatą wodą, często z dodatkiem innych ziół.

Narodowy rytuał

W Argentynie i Urugwaju picie yerba mate jest niemal narodowym rytuałem. Gorący napar pije się przez cały dzień, nosząc przy sobie tykwę i termos, by w dowolnej chwili zalać kolejną porcję, a charakterystyczna metalowa rurka, zwana bombillą, umożliwia picie bez osadu.

Przygotowanie naparu jest procesem powolnym, wymagającym uwagi i cierpliwości. Kiedy podczas rytualnego spożywania yerba mate osoba pijąca kończy, podaje tykwę następnej, a cały krąg uczestników dzieli się jednym kubkiem, co ma znaczenie symboliczne.

Ogólny opis yerba mate

Właściwości i działanie yerba mate

Unikalny efekt

Yerba mate to napój o wyjątkowym działaniu, który jednocześnie obniża zmęczenie i uspokaja. Jej główną substancją bioaktywną jest kofeina, jednak jej aktywność jest tutaj modulowana przez dwa inne związki. Jest połączona z teobrominą i teofiliną, co daje efekt unikalny, różniący się od kawy, czy herbaty.

Kofeina

Kofeina działa głównie poprzez blokadę receptorów, które normalnie aktywowane są w momencie aktywności układu nerwowego i zmęczenia, prowadząc do snu. Substancja aktywna kojarzona głównie z kawą może jeszcze wpływać pośrednio na zwiększenie aktywności adrenaliny i noradrenaliny, dając pobudzenie, czy dopaminy, zwiększając poczucie motywacji.

Teobromina i teofilina

Teobromina, z kolei, jest podobna w budowie do kofeiny, jednak działa łagodniej na układ nerwowy. Sprzyja regulacji grupy enzymów obecnych w naczyniach krwionośnych, dzięki którym może poprawiać przepływ krwi i rozluźniać naczynia krwionośne. Kolejny związek podobny do kofeiny, teofilina, wykazuje aktywność zbliżoną do teobrominy.

Polifenole

Dodatkowo w yerba mate kryją się polifenole, które mają działanie przeciwutleniające, wspierając ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym i pomagając zredukować stany zapalne. Duże znaczenie może to mieć przy wysiłku w trudnych warunkach środowiskowych czy niektórych zaburzeniach metabolicznych oraz neurodegeneracyjnych.

Dawkowanie yerba mate

Do przygotowania yerba mate potrzebny jest susz, naczynie z tykwy lub kubek oraz bombilla, czyli rurka z filtrem, która pozwala pić napar bez fusów. Naczynie wypełnia się suszem do około jednej trzeciej objętości, w zależności od preferowanej intensywności smaku. Naczynie należy przechylić, aby susz przesunął się na jedną stronę, a bombillę umieszcza się po stronie z mniejszą ilością liści, co zapobiega zablokowaniu filtra. Susz zalewa się wodą o temperaturze 70–80 stopni, ponieważ wrzątek mógłby sprawić, że napar stanie się gorzki.

Przy pierwszym zalaniu warto odczekać kilka sekund, aby liście odpowiednio nasiąkły, uwalniając pełnię aromatu i smaku. Kolejne porcje wody można dolewać kilkakrotnie, ponieważ yerba mate pozwala na wielokrotne parzenie, a każde kolejne zalanie odkrywa nieco inne nuty smakowe. W ciągu dnia zaleca się picie około 500–700 ml yerba mate, co odpowiada kilku napełnieniom naczynia, jednak zalecana ilość zależy od indywidualnej tolerancji na kofeinę. Początkującym sugeruje się rozpoczęcie od mniejszych ilości, aby stopniowo przyzwyczajać organizm do działania naparu.

Źródła:

• Heck, C. I., & de Mejia, E. G. (2007). Yerba Mate Tea (Ilex paraguariensis): a comprehensive review on chemistry, health implications, and technological considerations. Journal of food science, 72(9), R138–R151. https://doi.org/10.1111/j.1750-3841.2007.00535.x
• Martínez-Pinilla E, Oñatibia-Astibia A, Franco R. The relevance of theobromine for the beneficial effects of cocoa consumption. Front Pharmacol. 2015 Feb 20;6:30. https://doi.org/10.3389/fphar.2015.00030 PMID: 25750625; PMCID: PMC4335269.
• Bhat, J.A., Kumar, M. Neuroprotective Effects of Theobromine in permanent bilateral common carotid artery occlusion rat model of cerebral hypoperfusion. Metab Brain Dis 37, 1787–1801 (2022). https://doi.org/10.1007/s11011-022-00995-6