Babka lancetowata - właściwości, działanie

Plantago lanceolata L., znana jako babka lancetowata, to pospolity gatunek rośliny zielnej o szerokim zasięgu geograficznym. Zgromadzone dane naukowe wskazują, że babka lancetowata może być cennym modelem w badaniach nie tylko w dziedzinie nauk o zdrowiu, ale również nad plastycznością środowiskową. Współczesne badania koncentrują się nie tylko na właściwościach antyoksydacyjnych ekstraktów z tej rośliny, ale również na jej biologii rozwoju, mechanizmach przystosowawczych i zmienności genetycznej oraz epigenetycznej.

1. Wygląd i występowanie babki lancetowatej
2. Nazewnictwo babek w zielarstwie
3. Właściwości i działanie prozdrowotne babki
4. Badania nad babką lancetowatą

Wygląd i występowanie babki lancetowatej

Plantago lanceolata L. to gatunek byliny szeroko rozpowszechniony w strefie umiarkowanej półkuli północnej, który wykazuje dużą tolerancję względem warunków siedliskowych. Występuje zarówno w siedliskach półnaturalnych, jak łąki i pastwiska, jak i na terenach ruderalnych, skrajach dróg, w miastach i w przestrzeniach silnie przekształconych przez człowieka.

Gatunek ten tworzy zwartą przyziemną rozetę złożoną z wąskich, lancetowatych liści z wyraźnym unerwieniem równoległym, z której wyrastają wzniesione, sztywne łodygi zakończone walcowatymi kwiatostanami. Mają one postać kłosów złożonych z licznych, drobnych, promienisto symetrycznych kwiatów, pozbawionych intensywnej barwy i pozbawionych nektaru.

Ciekawym aspektem budowy kwiatów P. lanceolata jest to, że utraciły one cechy typowe dla zapylania przez owady, takie jak asymetria grzbiecista. Kwiaty są promieniste, co uznaje się za przystosowanie do zapylania przez wiatr. Dodatkowo, badania prowadzone na populacjach tego gatunku wskazują na obecność wyraźnej zmienności epigenetycznej, która wykazuje związek ze zmiennością środowiskową oraz użytkowaniem siedlisk, np. intensywnością wypasu.

Nazewnictwo babek w zielarstwie

Plantago lanceolata L., opisana przez Linneusza, to oficjalna i obecnie obowiązująca nazwa naukowa gatunku babki lancetowatej, zatwierdzona w zgodzie z międzynarodowym kodeksem nomenklatury botanicznej. W literaturze starszej spotykane są synonimy takie jak Plantago officinalis Crantz lub Plantago elongata Lam., które dziś mają status nazw nieakceptowanych.

Z czym nie mylić?

Surowcem farmakognostycznym wykorzystywanym w medycynie jest przede wszystkim liść oznaczany jako Plantaginis lanceolatae folium, a niekiedy całe ziele (Herba Plantaginis lanceolatae). Gatunek należy do rodziny Plantaginaceae i nie powinien być mylony z innymi roślinami rodzaju Plantago, takimi jak P. ovata, P. major (babka zwyczajna) czy P. afra lub P. psyllium (babka płesznik), wykorzystywanymi głównie jako dodatkowe źródło błonnika w diecie człowieka.

Ogólna charakterystyka babki lancetowatej

Właściwości i działanie prozdrowotne babki

Badania kliniczne z udziałem ludzi potwierdzają, że spożycie roślin z rodzaju Plantago – zwłaszcza łusek nasiennych bogatych w błonnik rozpuszczalny – może korzystnie wpływać na profil lipidowy krwi. W analizie wyników badań obejmujących łącznie 2769 uczestników wykazano, że suplementacja Plantago w porównaniu z grupą kontrolną prowadziła do statystycznie istotnego obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego o średnio 0,28 mmol/L oraz cholesterolu frakcji LDL o 0,35 mmol/L.

Znaczenie dla zdrowia 

Takie zmiany odpowiadają szacowanemu 7% spadkowi ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych, co może mieć praktyczne znaczenie w profilaktyce pierwotnej i wtórnej chorób układu krążenia. Nie zaobserwowano natomiast istotnych zmian w zakresie cholesterolu frakcji HDL ani stężenia triglicerydów w osoczu, co sugeruje, że działanie hipolipemizujące Plantago jest raczej ukierunkowane na frakcje miażdżycogenne.

Błonnik a żel w jelitach

Analizy podgrup wykazały, że efekt obniżenia cholesterolu całkowitego był szczególnie widoczny u mężczyzn oraz pacjentów z istniejącymi zaburzeniami lipidowymi. Co istotne, najbardziej wyraźne korzyści obserwowano przy stosowaniu łuski nasiennej Plantago – zwłaszcza tzw. „psyllium husk”, czyli babki płesznik. Właśnie ta frakcja błonnika odpowiada za tworzenie w jelitach żelu, który wiąże kwasy żółciowe i cholesterol, zmniejszając ich wchłanianie i zwiększając wydalanie z kałem. Mechanizm ten jest dobrze znany i znajduje potwierdzenie w badaniach zarówno na zwierzętach, jak i z udziałem ludzi.

Co zapamiętać?

Wyniki przeglądu badań sugerują również, że skuteczność działania zależy od postaci surowca (np. całe nasiona vs. łuska), całkowitej dawki błonnika, czasu trwania suplementacji oraz specyfiki populacji uczestników. Największy efekt zaobserwowano przy stosowaniu łusek przez okres powyżej 8 tygodni. Nie wszystkie badania były jednak jednorodne pod kątem metodologii, a zmienność w projektach mogła wpływać na siłę wniosków, co podkreśla potrzebę dalszych badań z większą liczebnością prób.

Badania nad babką lancetowatą

Badania laboratoryjne i na zwierzętach pokazują, że babka lancetowata ma szeroki, jednak niezbyt dokładnie przebadany potencjał prozdrowotny, który może wyjaśniać jej tradycyjne zastosowanie w ziołolecznictwie.

Ochrona żołądka

Ekstrakty z liści tej rośliny zmniejszały uszkodzenia żołądka i dwunastnicy w różnych modelach wrzodów, także tych wywołanych lekami przeciwbólowymi, działając ochronnie na błonę śluzową i zmniejszając wydzielanie kwasu żołądkowego. Podawanie wyższych dawek działało skuteczniej. W badaniach na liniach komórkowych wykazano, że babka lancetowata może zmniejszać stan zapalny i ograniczać opuchliznę.

Gojenie ran

W jednym z badań zaobserwowano też, że roślina ta może przyspieszać gojenie ran. Stosowanie maści z jej ekstraktem prowadziło do szybszego odbudowywania naskórka, tworzenia nowych naczyń krwionośnych i odkładania kolagenu, co potwierdzono pod mikroskopem.

Inne cenne zalety

Ekstrakty z liści i korzeni działały również przeciwbakteryjnie, w tym przeciwko bakterii odpowiedzialnej za boreliozę – potrafiły nie tylko zmniejszyć liczbę bakterii, ale także ograniczyć tworzenie ochronnego biofilmu, który chroni je przed leczeniem. Co ciekawe, u myszy karmionych sproszkowanymi liśćmi babki lancetowatej zauważono mniejsze przybieranie na wadze, mniej tłuszczu trzewnego i poprawę poziomu cukru oraz tłuszczów we krwi, bez zmiany ilości spożywanego jedzenia.

Źródła

• Reardon W, Fitzpatrick DA, Fares MA, Nugent JM. Evolution of flower shape in Plantago lanceolata. Plant Mol Biol. 2009;71(3):241-250. doi:10.1007/s11103-009-9520-z
• Gáspár B, Bossdorf O, Durka W. Structure, stability and ecological significance of natural epigenetic variation: a large-scale survey in Plantago lanceolata. New Phytol. 2019;221(3):1585-1596. doi:10.1111/nph.15487
• Melese E, Asres K, Asad M, Engidawork E. Evaluation of the antipeptic ulcer activity of the leaf extract of Plantago lanceolata L. in rodents. Phytother Res. 2011;25(8):1174-1180. doi:10.1002/ptr.3411
• Fakhrudin N, Dwi Astuti E, Sulistyawati R, et al. n-Hexane Insoluble Fraction of Plantago lanceolata Exerts Anti-Inflammatory Activity in Mice by Inhibiting Cyclooxygenase-2 and Reducing Chemokines Levels. Sci Pharm. 2017;85(1):12. Published 2017 Mar 13. doi:10.3390/scipharm85010012
• Kurt B, Bilge N, Sözmen M, Aydın U, Önyay T, Özaydın I. Effects of Plantago lanceolata L. extract on full-thickness excisional wound healing in a mouse model. Biotech Histochem. 2018;93(4):249-257. doi:10.1080/10520295.2017.1421773
• Laanet PR, Bragina O, Jõul P, Vaher M. Plantago major and Plantago lanceolata Exhibit Antioxidant and Borrelia burgdorferi Inhibiting Activities. Int J Mol Sci. 2024;25(13):7112. Published 2024 Jun 28. doi:10.3390/ijms25137112
• Rahamouz-Haghighi S, Bagheri K, Mohsen-Pour N, Sharafi A. in vitro Evaluation of Cytotoxicity and Antibacterial Activities of Ribwort Plantain (Plantago Lanceolata L.) Root Fractions and Phytochemical Analysis by Gas Chromatography-Mass Spectrometry. Arch Razi Inst. 2022;77(6):2131-2143. Published 2022 Dec 31. doi:10.22092/ARI.2022.358045.2143
• Rahamooz-Haghighi S, Bagheri K, Sharafi A, Danafar H. Establishment and elicitation of transgenic root culture of Plantago lanceolata and evaluation of its anti-bacterial and cytotoxicity activity. Prep Biochem Biotechnol. 2021;51(3):207-224. doi:10.1080/10826068.2020.1805757
• Yoshida T, Rikimaru K, Sakai M, Nishibe S, Fujikawa T, Tamura Y. Plantago lanceolata L. leaves prevent obesity in C57BL/6 J mice fed a high-fat diet. Nat Prod Res. 2013;27(11):982-987. doi:10.1080/14786419.2012.704377
• Kováč I, Ďurkáč J, Hollý M, et al. Plantago lanceolata L. water extract induces transition of fibroblasts into myofibroblasts and increases tensile strength of healing skin wounds. J Pharm Pharmacol. 2015;67(1):117-125. doi:10.1111/jphp.12316
• Zhu R, Lei Y, Wang S, et al. Plantago consumption significantly reduces total cholesterol and low-density lipoprotein cholesterol in adults: A systematic review and meta-analysis. Nutr Res. 2024;126:123-137. doi:10.1016/j.nutres.2024.03.013