Bor - właściwości, działanie i suplementacja

Bor, będący mikroelementem, odgrywa kluczową rolę w wielu procesach fizjologicznych organizmów roślinnych i zwierzęcych. Jego nazwa pochodzi od arabskiego słowa „buraq”, co oznacza „biel”, odnosząc się do koloru jego minerału. Bor znajduje się w glebie i wodzie, a także jest obecny w różnych produktach spożywczych. Chociaż jego rola w ludzkim organizmie nie jest jeszcze w pełni poznana, to jednak istnieje wiele badań sugerujących, że bor może mieć znaczący wpływ na zdrowie człowieka.

1. Odkrycie boru
2. Właściwości boru 
3. Działanie boru u ludzi 
4. Zapotrzebowanie na bor
5. Przykładowe źródła boru
6. Bor a odchudzanie
7. Suplementacja borem

Odkrycie boru

W 1808 roku brytyjski chemik Sir Humphry Davy, znany ze swoich eksperymentów z elektrolizą (rozkładem substancji prądem elektrycznym), jako pierwszy wyizolował bor. Wcześniej naukowcy wiedzieli o istnieniu boru w postaci boraksu, minerału zawierającego bor używanego od wieków w różnych kulturach. Najstarsze źródła boraksu pochodzą z jezior tybetańskich, a transportowano go stamtąd na zachód już w VIII wieku, szczególnie do regionów wokół Mekki i Medyny. Używano go tam jako topnik przez złotników aż do XX wieku.

W Europie boraks stał się kluczowym składnikiem do produkcji kwasu borowego w XIX i XX wieku, szczególnie we Włoszech, Anglii, Francji i Niemczech. W tamtych czasach uzyskane próbki boru nie były całkowicie czyste, ale późniejsze badania pozwoliły na wyizolowanie boru i dokładniejsze zrozumienie jego właściwości. W ciągu następnych dekad bor znalazł zastosowanie w produkcji szkła borokrzemianowego, ceramiki, środków owadobójczych, a także w przemyśle nuklearnym.

Właściwości boru 

W swojej naturalnej formie bor występuje głównie jako boran w związkach, takich jak boraks i kwas borny. Jest to pierwiastek chemiczny, który w swojej czystej formie występuje jako czarne, błyszczące krystaliczne ciało stałe lub jako brunatny proszek. Ze względu na swoją niezwykłą twardość, niemal równą diamentowi, bor jest szeroko stosowany w produkcji materiałów ściernych i narzędzi tnących. Przez wiele lat uważano, że pierwiastek ten jest potrzebny głównie roślinom.

W organizmach roślinnych bor pełni kluczową rolę w transporcie cukrów i innych substancji odżywczych, wspomagając syntezę ściany komórkowej oraz procesy podziału komórek i rozwoju nasion. Niedobór boru u roślin prowadzi do zahamowania wzrostu, deformacji liści i owoców oraz zmniejszenia plonów. Co ważne, pierwiastek ten uważany jest za czynnik potrzebny do rozwoju mikroorganizmów o ważnych dla całych ekosystemów właściwościach.

Działanie boru u ludzi 

Metabolizm witamin i minerałów 

Jak wskazują publikacje naukowe, w ludzkim organizmie bor może zmniejszać wydalanie wapnia i magnezu, przyczyniając się do wzmocnienia kości i zmniejszenia ryzyka osteoporozy. Ponadto bor bierze udział w metabolizmie witaminy D, wpływając na zdrowie kości oraz układ immunologiczny.

Wpływ na enzymy

Wpływa na aktywność enzymów antyoksydacyjnych, uczestnicząc w ochronie komórek przed stresem oksydacyjnym, w tym wynikającym z działania toksycznego pestycydów i metali ciężkich. Pewne przesłanki mówią też o potencjale przeciwzapalnym oraz przeciwnowotworowym.

Testosteron i estrogen

Bor odgrywa również istotną rolę w regulacji układu hormonalnego, wpływając na metabolizm hormonów steroidowych, takich jak estrogeny i testosteron. U kobiet może wspierać utrzymanie prawidłowego poziomu estrogenów, co jest szczególnie ważne w okresie menopauzy. U mężczyzn może wspierać produkcję testosteronu, co korzystnie wpływa na zdrowie reprodukcyjne, masę mięśniową oraz poziom energii.

Zapotrzebowanie na bor

Zalecane dzienne spożycie

Bor, choć potrzebny w niewielkich ilościach, odgrywa istotną rolę w ludzkim organizmie. Zalecane dzienne spożycie dla dorosłych wynosi około 1-3 mg, choć dokładne normy nie są precyzyjnie określone. 

Górny limit spożycia 

Nieznane są też specyficzne dla boru skutki uboczne niedoboru, gdyż niedostateczny poziom podaży tego pierwiastka zazwyczaj przebiega równolegle do innych deficytów odżywczych. Ustalono natomiast górny limit spożycia, który dla osób dorosłych wynosi około 20 mg.

Gdzie znajdziemy się bor?

Mikroelement ten znajduje się w wielu produktach spożywczych, zarówno roślinnych, jak i zwierzęcych, chociaż źródła zwierzęce nie są aż tak obfite. Owoce takie jak jabłka, gruszki, winogrona, brzoskwinie, śliwki, pomarańcze i truskawki są bogate w ten pierwiastek, podobnie jak warzywa, takie jak brokuły, marchew, buraki, szpinak i ziemniaki.

Orzechy i nasiona, w tym migdały, orzechy laskowe, słonecznik i sezam, oraz rośliny strączkowe jak fasola, soczewica i ciecierzyca, również dostarczają pewne ilości tego pierwiastka. Produkty pełnoziarniste, takie jak brązowy ryż, owies i pełnoziarniste pieczywo, zawierają umiarkowane ilości tego mikroelementu. Procesy przetwarzania żywności mogą zmniejszać zawartość boru, dlatego warto stosować metody gotowania, które minimalizują utratę składników odżywczych, takie jak gotowanie na parze.

Przykładowe źródła boru

Bor a odchudzanie

Bor jako potencjalnie niezbędny pierwiastek śladowy może mieć obiecujące działanie w kontekście redukcji masy ciała. Mechanizm działania boru obejmuje wpływ na metabolizm energetyczny, termogenezę (produkcję ciepła), lipolizę (rozkład tłuszczy) oraz hamowanie adipogenezy (odkładania się tkanki tłuszczowej).

Aby zweryfikować to, czy właściwości boru przekładają się na rzeczywiste efekty pod postacią redukcji masy, przeanalizowano wyniki badań przeprowadzonych od 1995 do listopada 2021 roku, które dotyczyły gryzoni.  Wyniki tych badań wskazały na znaczące zmniejszenie masy ciała po podaniu boru. Skuteczność boru była większa przy podawaniu go w formie boraksu niż boronu oraz w przypadku interwencji krótkotrwałych, prowadzonych na przestrzeni do 4 tygodni. 

Suplementacja borem

Średnie spożycie boru wśród mieszkańców Stanów Zjednoczonych Ameryki wynosi od 0,87 do 1,35 mg dziennie u dorosłych, 1,05 do 1,08 mg dziennie u kobiet w ciąży oraz 0,75 do 0,96 mg dziennie u dzieci w wieku szkolnym. Wegetarianie spożywają więcej boru niż osoby jedzące mięso. Suplementacja diety borem, szczególnie w postaci boranu wapnia, może łagodzić niektóre objawy chorób stawów, czy wpływać na kości, prawdopodobnie poprzez wpływ na aktywność komórek kościotwórczych i kościogubnych.

Wyniki wstępnych badań sugerują także, że odpowiednio wysoki poziom podaży boru może mieć znaczenie w prewencji ryzyka niektórych nowotworów, takich jak rak prostaty u mężczyzn oraz rak płuc i szyjki macicy u kobiet. Potrzebne są jednak dalsze badania, aby potwierdzić te obserwacje.

Źródła:

• Rondanelli, M., Faliva, M. A., Peroni, G., Infantino, V., Gasparri, C., Iannello, G., Perna, S., Riva, A., Petrangolini, G., & Tartara, A. (2020). Pivotal role of boron supplementation on bone health: A narrative review. Journal of trace elements in medicine and biology : organ of the Society for Minerals and Trace Elements (GMS), 62, 126577. https://doi.org/10.1016/j.jtemb.2020.126577
• Farrin, N., Rezazadeh, L., Pourmoradian, S., Attari, V. E., Tutunchi, H., Zarezadeh, M., Najafipour, F., & Ostadrahimi, A. (2022). Boron compound administration; A novel agent in weight management: A systematic review and meta- analysis of animal studies. Journal of trace elements in medicine and biology : organ of the Society for Minerals and Trace Elements (GMS), 72, 126969. https://doi.org/10.1016/j.jtemb.2022.126969
• Biţă, A., Scorei, I. R., Bălşeanu, T. A., Ciocîlteu, M. V., Bejenaru, C., Radu, A., Bejenaru, L. E., Rău, G., Mogoşanu, G. D., Neamţu, J., & Benner, S. A. (2022). New Insights into Boron Essentiality in Humans and Animals. International journal of molecular sciences, 23(16), 9147. https://doi.org/10.3390/ijms23169147