EPA – co to jest? Na co pomaga

Kwas eikozapentaenowy (EPA) należy do grupy tłuszczów omega-3, które są niezbędnymi składnikami diety. Kwasy omega-3 to wielonienasycone kwasy tłuszczowe, charakteryzujące się specyficzną budową – pierwsze wiązanie podwójne w ich cząsteczce znajduje się przy trzecim atomie węgla, licząc od końca łańcucha węglowego (tzw. końca omega). Dzięki tej budowie pełnią kluczowe funkcje w organizmie, ale nie są wytwarzane przez organizm w wystarczających ilościach, dlatego muszą być dostarczane z pożywieniem. Najważniejszymi kwasami omega-3 są: kwas alfa-linolenowy (ALA), kwas dokozaheksaenowy (DHA) oraz właśnie kwas eikozapentaenowy (EPA).

1. Właściwości kwasu eikozapentaenowego
2. Pomocne działanie EPA
3. Najnowsze badania

Właściwości kwasu eikozapentaenowego

EPA ma 20 atomów węgla ułożonych w łańcuch oraz pięć wiązań podwójnych. Jego chemiczna struktura sprawia, że jest cieczą w temperaturze pokojowej i podatny na uszkodzenia przez tlen, światło i wysoką temperaturę. Rozpuszcza się w tłuszczach i substancjach organicznych, ale nie w wodzie.

Występowanie 

EPA występuje głównie w rybach morskich, takich jak łosoś, makrela, sardynki, śledź i tuńczyk. W naturze wspomaga organizmy wodne, jak ryby i ssaki morskie, w utrzymaniu płynności błon komórkowych w zimnych wodach. Powstaje w mikroorganizmach wodnych, głównie algach, a ryby gromadzą go, jedząc te mikroorganizmy lub ich konsumentów.

W organizmie człowieka

W organizmie człowieka EPA jest w niewielkim stopniu produkowany z innego kwasu tłuszczowego, alfa-linolenowego (ALA), ale proces ten jest mało wydajny. Jego efektywność sięga maksymalnie kilku procent. Najwięcej EPA znajduje się w błonach komórkowych, gdzie wpływa na ich elastyczność i funkcjonowanie. EPA występuje również w tłuszczu zapasowym, w wątrobie i we krwi w cząstkach tłuszczowych zwanych lipoproteinami.

Ogólna charakterystyka EPA

Pomocne działanie EPA

Potencjał prozdrowotny - kierunki

Badania naukowe nad kwasem eikozapentaenowym (EPA) wykazały jego istotny potencjał prozdrowotny, szczególnie w kontekście chorób układu sercowo-naczyniowego oraz funkcji metabolicznych i nerwowych. W przeglądzie 24 publikacji obejmujących dziewięć eksperymentów kontrolowanych przez zastosowanie placebo, w których stosowano co najmniej 2 g dziennie EPA lub DHA, porównano ich efekty. Oba kwasy obniżały poziom triglicerydów, jednak EPA wykazywało bardziej wyraźny wpływ na obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego oraz LDL (lipoprotein o niskiej gęstości).

Przeciw uszkodzeniom komórek

W badaniach nad markerami stresu oksydacyjnego EPA obniżało poziom reaktywnych form tlenu (ROS), które uszkadzają komórki. W tkankach serca działa poprzez zwiększenie dostępności antyoksydantów, takich jak dysmutaza ponadtlenkowa i peroksydaza glutationowa. W analizach ryzyka zawału serca wykazano, że suplementacja EPA w dawkach 4 g dziennie znacząco zmniejszała ryzyko niefatalnych zawałów w sposób zależny od dawki, co wyróżniało go względem DHA.

Ryzyko sercowo-naczyniowe

W badaniach nad czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego obejmujących ponad 140 tys. pacjentów EPA obniżało ryzyko zgonu z powodu chorób serca o 20% i ryzyko zawałów serca o 27% w porównaniu z placebo z olejem mineralnym. EPA skuteczniej, niż DHA modulowało szlaki odpowiedzialne za rozwiązywanie stanów zapalnych i zmniejszało ryzyko nawrotu miażdżycy, co czyniło je bardziej efektywnym w redukcji ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Funkcje poznawcze

W badaniach nad funkcjami poznawczymi u pacjentów z chorobą Alzheimera wykazano, że wysokie dawki EPA (1,5–2 g dziennie) mogą poprawiać funkcje poznawcze bardziej, niż DHA dzięki właściwościom antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym. Wcześniej sądzono, że EPA nie przekracza bariery krew-mózg ze względu na niski poziom tego kwasu tłuszczowego w mózgu, a jego działanie ogranicza się do tkanek obwodowych.

Najnowsze badania

Nowsze badania potwierdziły jednak, że EPA przedostaje się do mózgu, gdzie jest szybko metabolizowany i nie gromadzi się w dużych ilościach. Obecność EPA w mikrogleju sugeruje, że mechanizmy homeostatyczne regulują jego wbudowywanie w fosfolipidy kluczowe dla sygnalizacji komórkowej. EPA może też działać za pośrednictwem cząsteczek sygnałowych powstających w tkankach obwodowych, które oddziałują na mózg.

Metaanaliza 15 badań na 916 uczestnikach pokazała, że suplementy z co najmniej 60% EPA w stosunku do DHA skutecznie zmniejszały objawy depresji, podczas gdy mniejsze proporcje EPA były nieskuteczne. Największą poprawę obserwowano przy dawkach od 200 do 2200 mg EPA dziennie, a efektywność zależała od przewagi EPA nad DHA.

Źródła:

• Choi, G. Y., & Calder, P. C. (2024). The differential effects of eicosapentaenoic acid and docosahexaenoic acid on cardiovascular risk factors: an updated systematic review of randomized controlled trials. Frontiers in nutrition, 11, 1423228. https://doi.org/10.3389/fnut.2024.1423228
• Seth, J., Sharma, S., Leong, C. J., & Rabkin, S. W. (2024). Eicosapentaenoic Acid (EPA) and Docosahexaenoic Acid (DHA) Ameliorate Heart Failure through Reductions in Oxidative Stress: A Systematic Review and Meta-Analysis. Antioxidants (Basel, Switzerland), 13(8), 955. https://doi.org/10.3390/antiox13080955
• Tseng, P. T., Zeng, B. S., Suen, M. W., Wu, Y. C., Correll, C. U., Zeng, B. Y., Kuo, J. S., Chen, Y. W., Chen, T. Y., Tu, Y. K., Lin, P. Y., Carvalho, A. F., Stubbs, B., Li, D. J., Liang, C. S., Hsu, C. W., Sun, C. K., Cheng, Y. S., Yeh, P. Y., Wu, M. K., … Su, K. P. (2023). Efficacy and acceptability of anti-inflammatory eicosapentaenoic acid for cognitive function in Alzheimer's dementia: A network meta-analysis of randomized, placebo-controlled trials with omega-3 fatty acids and FDA-approved pharmacotherapy. Brain, behavior, and immunity, 111, 352–364. https://doi.org/10.1016/j.bbi.2023.04.017
• Yokoyama, Y., Kuno, T., Morita, S. X., Slipczuk, L., Takagi, H., Briasoulis, A., Latib, A., Bangalore, S., & Heffron, S. P. (2022). Eicosapentaenoic Acid for Cardiovascular Events Reduction- Systematic Review and Network Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Journal of cardiology, 80(5), 416–422. https://doi.org/10.1016/j.jjcc.2022.07.008
• Zhang, H. J., Gao, X., Guo, X. F., Li, K. L., Li, S., Sinclair, A. J., & Li, D. (2021). Effects of dietary eicosapentaenoic acid and docosahexaenoic acid supplementation on metabolic syndrome: A systematic review and meta-analysis of data from 33 randomized controlled trials. Clinical nutrition (Edinburgh, Scotland), 40(7), 4538–4550. https://doi.org/10.1016/j.clnu.2021.05.025
• Sarajlic, P., Artiach, G., Larsson, S. C., & Bäck, M. (2021). Dose-Dependent Risk Reduction for Myocardial Infarction with Eicosapentaenoic Acid: a Meta-analysis and Meta-regression Including the STRENGTH Trial. Cardiovascular drugs and therapy, 35(5), 1079–1081. https://doi.org/10.1007/s10557-021-07212-z
• Bazinet, R. P., Metherel, A. H., Chen, C. T., Shaikh, S. R., Nadjar, A., Joffre, C., & Layé, S. (2020). Brain eicosapentaenoic acid metabolism as a lead for novel therapeutics in major depression. Brain, behavior, and immunity, 85, 21–28. https://doi.org/10.1016/j.bbi.2019.07.001