Gotu kola - co to jest? Działanie i właściwości

Gotu kola, nazywana również wąkrotą azjatycką (Centella asiatica), to roślina o długiej tradycji, szczególnie w kulturach Azji. Popularnością wśród wschodnich zielarzy cieszy się od wieków, jednak dziś rozpoznawana jest wśród ekspertów od diety i suplementacji niemal na całym świecie. Suplementy zawierające ekstrakty z gotu koli zaliczają się jednocześnie do adaptogenów oraz nootropików, stąd przydatne mogą być ludziom żyjącym w pośpiechu oraz obciążonym dużą ilością stresu.

1. Charakterystyka gotu koli
2. Wykorzystanie gotu koli
3. Właściwości i działanie gotu koli
4. Suplementacja gotu kolą

Charakterystyka gotu koli

Gotu kola pochodzi z wilgotnych regionów świata, takich jak Indie, Sri Lanka, Chiny i Indonezja. Jest to roślina wieloletnia, rosnąca nisko przy ziemi, z okrągłymi liśćmi o lekko ząbkowanych brzegach. Jej korzenie są delikatne, ale rozległe, co sprawia, że pomaga stabilizować glebę w miejscach, gdzie występuje. Liście Gotu kola były tradycyjnie zbierane ręcznie i wykorzystywane na różne sposoby, zależnie od lokalnych zwyczajów.

Wykorzystanie gotu koli

Wykorzystywano je do naparów, ekstraktów, a także dodawano do potraw. W wielu kulturach przypisywano tej roślinie nie tylko właściwości zdrowotne, ale także mistyczne. Była uważana za roślinę wspomagającą medytację i koncentrację, przez co często towarzyszyła mnichom i ascetom. Gotu kola jest obecna w starożytnych tekstach ajurwedyjskich i chińskich, gdzie opisywano ją jako roślinę o subtelnej, lecz potężnej energii, wspierającą harmonię ciała i umysłu.

Ogólny opis gotu koli (Centella asiatica)

Właściwości i działanie gotu koli

Gotu kola a układ nerwowy

Gotu kola jest tradycyjnie stosowana jako roślinny środek poprawiający funkcje umysłowe i pamięć. Przegląd obejmujący kilka badań z udziałem ludzi wykazał, że ten surowiec zielarski nie przynosi istotnych różnic w zakresie poprawy funkcji poznawczych w porównaniu do placebo, jednak może poprawiać nastrój i czujność oraz redukować uczucie gniewu w krótkim czasie po podaniu.

Kolejne badanie, przeprowadzone nieco później i na zdrowych osobach starszych, wykazało, że wyższe dawki ekstraktu z gotu kola mogą poprawić pamięć roboczą oraz wpłynąć na efektywność w przetwarzaniu bodźców, co sugeruje, że roślina ta może mieć potencjał w spowalnianiu związanych z wiekiem zaburzeń funkcji poznawczych i nastroju.

Warto też dodać, że badania nad zastosowaniem gotu kola na modelach zwierzęcych, szczególnie w kontekście urazów mózgu, wykazały jej potencjał neuroprotekcyjny, w tym zdolność do zmniejszania stresu oksydacyjnego, apoptozy (programowanej śmierci) neuronów oraz stanu zapalnego, co sugeruje, że może mieć korzystny wpływ na zachowanie i odzyskiwanie funkcji neurologicznych. Jednak, aby te wyniki można było pewnie przenieść na ludzi, konieczne są dalsze badania kliniczne o odpowiednio wysokiej jakości.

Gotu kola a skóra

Badania dotyczące wpływu gotu kola na zdrowie i wygląd skóry wykazują, że roślina ta może być środkiem stosowanym w pielęgnacji skóry. Jeden przegląd kilku badań w zakresie redukcji zmarszczek, w których uczestniczyły kobiety z Azji, zasugerował, że stosowanie preparatów zawierających gotu kola, w tym jego głównego składnika, azjatykozydu, może przyczyniać się do zmniejszenia widoczności zmarszczek wokół oczu oraz na ustach.

W porównaniu z popularnym retinoidem, tretinoiną, gotu kola okazała się mniej skuteczna w redukcji zmarszczek, ale za to wykazywała lepsze właściwości nawilżające skórę, co jest ważnym aspektem w pielęgnacji skóry suchej i wrażliwej.

Ponadto, badania nad zdolnością gotu kola do wspomagania procesu gojenia ran wskazują, że roślina ta może znacząco przyspieszać regenerację skóry poprzez stymulowanie angiogenezy, czyli tworzenia nowych naczyń krwionośnych. Działanie to jest prawdopodobnie wynikiem zwiększonej produkcji kolagenu typu I, czynnika wzrostu fibroblastów (FGF) oraz naczyniowo-śródbłonkowego czynnika wzrostu (VEGF).

Dodatkowo gotu kola wykazuje działanie przeciwzapalne, co przejawia się w redukcji poziomu prozapalnych cytokin. Warto podkreślić, że większość badań w tym zakresie miała pewne braki metodologiczne i nie wszystkie były prowadzone z udziałem ludzi.

Goru kola a naczynia krwionośne

Badania nad wpływem Gotu kola na zdrowie naczyń krwionośnych, szczególnie w kontekście przewlekłej niewydolności żylnej oraz mikroangiopatii, wykazały, że roślina ta może przynosić istotne korzyści w funkcjonowaniu układu krążenia. W przeglądzie badań nad niewydolnością żylną, który obejmował osiem badań z udziałem ludzi, stwierdzono, że stosowanie gotu koli poprawiło krążenie w małych naczyniach krwionośnych, co objawiało się lepszym dotlenieniem tkanek, zmniejszeniem obrzęku kostki oraz poprawą odpowiedzi naczyń na zmiany ciśnienia. Pacjenci stosujący gotu kolę odczuwali również znaczącą ulgę w objawach takich jak uczucie ciężkości nóg, ból oraz obrzęk.

Dodatkowo, w innym badaniu, które dotyczyło wpływu substancji aktywnej z gotu kola na mikrokrążenie w przypadku nadciśnienia żylnego i mikroangiopatii, wykazano, że 8-tygodniowa terapia prowadziła do znaczącego zmniejszenia przepływu krwi w spoczynku oraz obrzęku kostki, co było związane z poprawą objawów klinicznych. Pacjenci w grupie stosującej ekstrakt doświadczyli poprawy stanu bez wystąpienia działań niepożądanych.

Suplementacja gotu kolą

Gotu kolę stosuje się w różnych formach, takich jak kapsułki, tabletki, nalewki, ekstrakty, herbatki, a także miejscowo w formie kremów i maści. Standardowe dawki ekstraktu zwykle wahają się od 100 do 800 mg dziennie. Wyższy zakres stosowany jest przy ekstrakcie z całej rośliny, natomiast niższy dla produktów standaryzowanych na zawartość głównej substancji aktywnej, azjatykozydu. Typowa standaryzacja obejmuje 10-40% całkowitej zawartości triterpenów.

Gotu kola jest często łączona z innymi składnikami, które mogą pośrednio wspierać jej działanie. W preparatach przeciwstarzeniowych może być stosowana w połączeniu z hydrolizatem kolagenu, co zwiększy jej skuteczność w redukcji zmarszczek i poprawie elastyczności skóry. W przypadku suplementacji ukierunkowanej na poprawę funkcji kognitywnych gotu kolę łączy się np. z miłorzębem japońskim (Ginkgo biloba).

Źródła: 

• Puttarak, P., Dilokthornsakul, P., Saokaew, S., Dhippayom, T., Kongkaew, C., Sruamsiri, R., Chuthaputti, A., & Chaiyakunapruk, N. (2017). Effects of Centella asiatica (L.) Urb. on cognitive function and mood related outcomes: A Systematic Review and Meta-analysis. Scientific reports, 7(1), 10646. https://doi.org/10.1038/s41598-017-09823-9
• Kongkaew, C., Meesomperm, P., Scholfield, C. N., Chaiwiang, N., & Waranuch, N. (2020). Efficacy and Safety of Centella Asiatica (L.) Urb. on Wrinkles: A Systematic Review of Published Data and Network Meta-Analysis. Journal of cosmetic science, 71(6), 439–454.
• Arribas-López, E., Zand, N., Ojo, O., Snowden, M. J., & Kochhar, T. (2022). A Systematic Review of the Effect of Centella asiatica on Wound Healing. International journal of environmental research and public health, 19(6), 3266. https://doi.org/10.3390/ijerph19063266
• Rosyidi, R. M., Rusidi, H. A., Januarman, J., Priyanto, B., Wardhana, D. P. W., Rozikin, R., Wahyudi, W., & Baskoro, W. (2024). Centella asiatica effect on traumatic brain injury: A systematic review. Surgical neurology international, 15, 248. https://doi.org/10.25259/SNI_176_2024
• Chong, N. J., & Aziz, Z. (2013). A Systematic Review of the Efficacy of Centella asiatica for Improvement of the Signs and Symptoms of Chronic Venous Insufficiency. Evidence-based complementary and alternative medicine : eCAM, 2013, 627182. https://doi.org/10.1155/2013/627182
• Wattanathorn, J., Mator, L., Muchimapura, S., Tongun, T., Pasuriwong, O., Piyawatkul, N., Yimtae, K., Sripanidkulchai, B., & Singkhoraard, J. (2008). Positive modulation of cognition and mood in the healthy elderly volunteer following the administration of Centella asiatica. Journal of ethnopharmacology, 116(2), 325–332. https://doi.org/10.1016/j.jep.2007.11.038
• Cesarone, M. R., Belcaro, G., De Sanctis, M. T., Incandela, L., Cacchio, M., Bavera, P., Ippolito, E., Bucci, M., Griffin, M., Geroulakos, G., Dugall, M., Buccella, S., Kleyweght, S., & Cacchio, M. (2001). Effects of the total triterpenic fraction of Centella asiatica in venous hypertensive microangiopathy: a prospective, placebo-controlled, randomized trial. Angiology, 52 Suppl 2, S15–S18.