Olej z czarnuszki - na co pomaga? Jak stosować?

Czarnuszka siewna (Nigella sativa) jest rośliną, która od tysiącleci towarzyszy człowiekowi. Znana była już w starożytnym Egipcie, a olej z jej nasion znaleziono w grobowcu faraona Tutanchamona, co sugeruje, że przypisywano jej szczególne znaczenie. W medycynie arabskiej czarnuszka określana była mianem „ziarna błogosławieństwa” i uważano, że „leczy wszystko poza śmiercią”. W tekstach starożytnych lekarzy, takich jak Hipokrates i Dioskurydes, wspominano o nasionach tej rośliny w kontekście jej potencjału prozdrowotnego.

1. Wygląd czarnuszki
2. Występowanie 
3. Stosowanie oleju z czarnuszki
4. Pomocne działanie czarnuszki

Wygląd czarnuszki

Nigella sativa to jednoroczna roślina zielna z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae), osiągająca wysokość do połowy metra, charakteryzująca się prostą, rozgałęzioną łodygą, cienkimi, pierzastymi liśćmi oraz delikatnymi, zwykle białymi lub bladoniebieskimi kwiatami o pięciu płatkach. Owocem jest mieszek zawierający liczne, drobne, kanciaste, matowoczarne nasiona, które są głównym surowcem wykorzystywanym do tłoczenia oleju.

Występowanie 

Roślina pochodzi z regionów południowo-zachodniej Azji, a jej naturalne stanowiska obejmują także tereny Bliskiego Wschodu, północnej Afryki i części południowej Europy. Obecnie Nigella sativa jest również uprawiana w innych rejonach świata o ciepłym klimacie, w tym w Indiach, Pakistanie oraz w krajach śródziemnomorskich.

Stosowanie oleju z czarnuszki

Olej z czarnuszki znajduje szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym, gdzie wykorzystywany jest jako aromatyczny dodatek do przypraw, marynat, sosów oraz sałatek, a także jako olej jadalny spożywany na zimno. W tradycyjnych praktykach kulinarnych często stosuje się go w niewielkich ilościach ze względu na intensywny smak, zazwyczaj około jednej łyżeczki dziennie, zarówno bezpośrednio, jak i jako składnik potraw.

W przemyśle farmaceutycznym olej ten stanowi podstawę suplementów diety w postaci kapsułek, a także wchodzi w skład złożonych preparatów ziołowych. W zielarstwie olej z czarnuszki od wieków stosowano zarówno doustnie, jak i zewnętrznie – wewnętrznie w celach wspomagających, np. w stanach osłabienia, a zewnętrznie jako olejek do nacierania skóry czy masażu.

Ogólna charakterystyka oleju z czarnuszki

Pomocne działanie czarnuszki

Choroba zwyrodnieniowa stawów

Na podstawie dostępnych danych z badań wynika, że większość informacji klinicznych dotyczących skuteczności Nigella sativa pochodzi z badań nad jej zastosowaniem w chorobie zwyrodnieniowej stawów. W przeglądzie uwzględniono sześć badań z udziałem 370 pacjentów, jednak liczba ta okazała się niewystarczająca, aby wyciągnąć solidne wnioski. Chociaż w przypadku choroby zwyrodnieniowej kolana istnieją pewne przesłanki co do korzystnego działania miejscowego, to wciąż jakość przeprowadzonych badań ogranicza możliwość formułowania wniosków.

Choroby alergiczne

Kolejne przesłanki z badań klinicznych sugerują, że Nigella sativa może mieć potencjał jako wsparcie w leczeniu chorób alergicznych, takich jak nieżyt nosa, astma oskrzelowa czy atopowe zapalenie skóry. W badaniach z udziałem 152 pacjentów zaobserwowano złagodzenie subiektywnych objawów alergii po stosowaniu oleju z czarnuszki, choć mechanizm działania tej rośliny pozostaje nadal nie do końca poznany.

Problemy metaboliczne

Pewne obserwacje wskazują też na potencjał czarnuszki do modyfikacji czynników ryzyka chorób metabolicznych. W jednym z badań oceniono działanie samego oleju z czarnuszki u osób świeżo zdiagnozowanych na cukrzycę typu 2 i wykazano, że choć był on mniej skuteczny niż metformina w obniżaniu poziomu cukru we krwi i hemoglobiny glikowanej, to jednak wpływał podobnie jak metformina na redukcję masy ciała, obwodu talii, poprawę profilu lipidowego i wrażliwości na insulinę, nie powodując przy tym pogorszenia funkcji wątroby i nerek.

Inne parametry zdrowotne

W innym badaniu na osobach z cukrzycą typu 2 stwierdzono, że stosowanie oleju z czarnuszki przez 8 tygodni wyraźnie poprawiło kontrolę poziomu glukozy, obniżyło cholesterol całkowity, trójglicerydy, LDL, ciśnienie krwi i masę ciała, choć nie zmieniło poziomu HDL ani wskaźnika insulinooporności HOMA-IR. Jeszcze inne badanie wykazało, że stosowanie czarnuszki związane było z obniżeniem stanu zapalnego, stresu oksydacyjnego oraz poprawą wyników badań lipidów i poziomu cukru.

Źródła:

• Mousavi SE, Noori M, Marandi H, et al. The efficacy and safety of Nigella sativa in the management of osteoarthritis: A systematic review. Health Sci Rep. 2024;7(4):e1989. Published 2024 Apr 21. doi:10.1002/hsr2.1989
• Kalus U, Pruss A, Bystron J, et al. Effect of Nigella sativa (black seed) on subjective feeling in patients with allergic diseases. Phytother Res. 2003;17(10):1209-1214. doi:10.1002/ptr.1356
• Moustafa HAM, El Wakeel LM, Halawa MR, Sabri NA, El-Bahy AZ, Singab AN. Effect of Nigella Sativa oil versus metformin on glycemic control and biochemical parameters of newly diagnosed type 2 diabetes mellitus patients. Endocrine. 2019;65(2):286-294. doi:10.1007/s12020-019-01963-4
• Emamat H, Mousavi SH, Kargar Shouraki J, et al. The effect of Nigella sativa oil on vascular dysfunction assessed by flow-mediated dilation and vascular-related biomarkers in subject with cardiovascular disease risk factors: A randomized controlled trial. Phytother Res. 2022;36(5):2236-2245. doi:10.1002/ptr.7441
• Hadi S, Daryabeygi-Khotbehsara R, Mirmiran P, et al. Effect of Nigella sativa oil extract on cardiometabolic risk factors in type 2 diabetes: A randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Phytother Res. 2021;35(7):3747-3755. doi:10.1002/ptr.6990
• Tavakoli-Rouzbehani OM, Abbasnezhad M, Kheirouri S, Alizadeh M. Efficacy of nigella sativa oil on endothelial function and atherogenic indices in patients with coronary artery diseases: A randomized, double-blind, placebo-control clinical trial. Phytother Res. 2022;36(12):4516-4526. doi:10.1002/ptr.7568
• Kooshki A, Tofighiyan T, Rastgoo N, Rakhshani MH, Miri M. Effect of Nigella sativa oil supplement on risk factors for cardiovascular diseases in patients with type 2 diabetes mellitus. Phytother Res. 2020;34(10):2706-2711. doi:10.1002/ptr.6707