Sandałowiec biały – działanie, właściwości

Sandałowiec biały (Santalum album L.) jest rośliną znaną głównie z intensywnego zapachu swojego drewna oraz olejku, wykorzystywaną od wieków w różnych kulturach Azji Południowej i Wschodniej. Sandałowiec wykazuje powolny wzrost, osiągając dojrzałość w zakresie pozyskiwania drewna dopiero po około 20-30 latach, co wpływa na jego wysoką wartość ekonomiczną. Olejek sandałowy, mimo swojego wysokiego prestiżu i wartości, często bywa przedmiotem fałszerstw, co wynika z jego ograniczonej dostępności i wysokiej ceny.

Wygląd i występowanie sandałowca

Sandałowiec biały jest rośliną z rodziny sandałowcowatych (Santalaceae), zaliczaną do drzew półpasożytniczych, które pozyskują część niezbędnych składników odżywczych z korzeni roślin sąsiednich, jednocześnie przeprowadzając fotosyntezę. Roślina ta pochodzi z subkontynentu indyjskiego, gdzie najczęściej występuje na terenach Karnataki, Tamil Nadu oraz Andhra Pradesh.

Obecnie jej zasięg obejmuje także Sri Lankę, Indonezję, a także niektóre rejony Australii. Optymalny klimat do wzrostu to strefa tropikalna i subtropikalna, o umiarkowanych opadach i dużej ekspozycji na światło słoneczne. W naturalnych warunkach osiąga wysokość od 4 do 9 metrów, choć znane są również okazy sięgające do 12 metrów.

Właściwości sandałowca białego

 Sandałowiec biały charakteryzuje się unikalnymi właściwościami sensorycznymi, które zadecydowały o jego wielowiekowym zastosowaniu. Drewno tego gatunku wydziela intensywny, słodkawy, ciepły i balsamiczny zapach, który jest wynikiem obecności złożonej mieszaniny terpenoidów, głównie seskwiterpenów. Głównymi składnikami olejku sandałowego, pozyskiwanego metodą destylacji z parą wodną, są α-santalol oraz β-santalol, które razem stanowią około 70-90% objętości olejku.

Zawartość tych związków decyduje o jakości olejku, przy czym α-santalol dominuje i odpowiada za trwałość zapachu. Oprócz nich obecne są również aldehydy sandałowe, kwasy organiczne oraz śladowe ilości fitosteroli.

Zastosowania sandałowca białego

Drewno sandałowca, cenione za swoją trwałość i zapach, było wykorzystywane do produkcji rzeźb, przedmiotów rytualnych, a także mebli i intarsji. Szczególną rolę odgrywało w świątyniach hinduistycznych i buddyjskich, gdzie stosowane było w rytuałach oczyszczających oraz jako materiał do produkcji kadzideł. W rejonach jego naturalnego występowania drewno sandałowca służy także do produkcji pyłu, który po zmieszaniu z wodą tworzy pastę wykorzystywaną w różnych kontekstach kulturowych i religijnych.

Cechą charakterystyczną olejku z sandałowca jest jego trwałość, bowiem zapach utrzymuje się na skórze i tkaninach przez wiele godzin, co czyni go jednym z najbardziej pożądanych składników perfum i kosmetyków.    

Autentyczność olejków sandałowych

Badania chromatograficzne z zastosowaniem spektrometrii mas wykazały, że żaden z sześciu przebadanych olejków sprzedawanych jako sandałowe nie spełniał norm ISO 3518:2002, szczególnie pod względem zawartości α-santalolu. Tylko jedna próbka zawierała zarówno α-, jak i β-santalol, co potwierdzało jej pochodzenie z Santalum album, natomiast pozostałe zawierały związki typowe dla olejku Amyris balsamifera lub były mieszaninami syntetycznymi.

Oznakowanie produktów było prawidłowe jedynie w trzech przypadkach, przy czym syntetyczne olejki opisywane jako w 100% naturalne stanowią szczególne zagrożenie z uwagi na brak danych toksykologicznych dotyczących innych, słabiej poznanych substancji.

Ogólna charakterystyka sandałowca białego

Działanie sandałowca białego

Dane dotyczące działania sandałowca pozyskane z badań z udziałem ludzi są bardzo ograniczone. Dotychczas opublikowano wyniki jednego projektu pilotażowego, którego celem była ocena wpływu olejku sandałowego na poziom lęku u pacjentów w opiece paliatywnej. W badaniu tym, obejmującym 34 osoby, analizowano skuteczność masażu aromaterapeutycznego z użyciem 1% olejku z Santalum album w porównaniu do masażu olejem migdałowym.

Redukcja leku

Wyniki, mimo ograniczeń związanych z małą próbą i wysokim odsetkiem rezygnacji, sugerowały, że olejek sandałowy może mieć potencjał w redukcji lęku, jednak nie pozwalały na wyciągnięcie statystycznie istotnych wniosków. Dotychczasowe badania dotyczące działania przeciwnowotworowego olejku sandałowego oraz jego głównego składnika, α-santalolu, mają charakter wstępny i obejmują głównie modele in vitro oraz badania na zwierzętach laboratoryjnych.

Działanie antynowotworowe

Eksperymenty przeprowadzone na liniach komórkowych oraz myszach wskazują, że α-santalol może wykazywać właściwości chemoprewencyjne, prowadząc do zatrzymania cyklu komórkowego oraz indukcji apoptozy w komórkach nowotworowych, m.in. skóry, piersi i prostaty.

Wyizolowane pochodne α-santalolu, takie jak hydroksysantalole, wykazały selektywną cytotoksyczność względem komórek nowotworowych, nie wpływając istotnie na zdrowe komórki ludzkie. Mimo obiecujących wyników brak jest badań klinicznych potwierdzających skuteczność tych związków u ludzi, a mechanizmy działania pozostają w dużej mierze niepoznane, wymagając dalszych, szczegółowych analiz.

Na skórę 

W kontekście kondycji skóry zaobserwowano, że olejek sandałowy może działać przeciwzapalnie, przeciwdrobnoustrojowo oraz hamująco na różnicowanie i rozwój wadliwych komórek, co sugeruje znaczenie w zwalczaniu takich schorzeń dermatologicznych jak trądzik, łuszczyca, egzema czy brodawki skórne.

Poziom cukru i tłuszczu we krwi

Oprócz wstępnych badań nad działaniem przeciwnowotworowym, wpływem na skórę i właściwościami przeciwdrobnoustrojowymi, pojawiają się również pojedyncze doniesienia sugerujące możliwe działanie w innych obszarach zdrowia. W badaniach na zwierzętach frakcja eterowa Santalum album mogła obniżać poziom cukru i tłuszczów we krwi u szczurów z cukrzycą, co wskazuje na potencjalne działanie przeciwcukrzycowe i przeciwmiażdżycowe.

Procesy zapalne

W modelu niewydolności serca u myszy olejek sandałowy wydawał się chronić mięsień sercowy, prawdopodobnie poprzez wpływ na procesy związane z działaniem przeciwutleniającym i przeciwzapalnym. W badaniach laboratoryjnych na komórkach nerwowych ekstrakt z Santalum album wpłynął na reakcje zapalne zmieniając poziom cytokin i działając na wybrane aspekty zmian obserwowanych chorobach neurologicznych.

Źródła:

• Kucharska M, Frydrych B, Wesolowski W, Szymanska JA, Kilanowicz A. A Comparison of the Composition of Selected Commercial Sandalwood Oils with the International Standard. Molecules. 2021;26(8):2249. Published 2021 Apr 13. doi:10.3390/molecules26082249
• Burdock GA, Carabin IG. Safety assessment of sandalwood oil (Santalum album L.). Food Chem Toxicol. 2008;46(2):421-432. doi:10.1016/j.fct.2007.09.092
• Kyle G. Evaluating the effectiveness of aromatherapy in reducing levels of anxiety in palliative care patients: results of a pilot study. Complement Ther Clin Pract. 2006;12(2):148-155. doi:10.1016/j.ctcp.2005.11.003
• Santha S, Dwivedi C. Anticancer Effects of Sandalwood (Santalum album). Anticancer Res. 2015;35(6):3137-3145.
• Matsuo Y, Mimaki Y. α-Santalol derivatives from Santalum album and their cytotoxic activities [published correction appears in Phytochemistry. 2012 Sep;81:175]. Phytochemistry. 2012;77:304-311. doi:10.1016/j.phytochem.2012.02.007
• Matsuo Y, Mimaki Y. Lignans from Santalum album and their cytotoxic activities. Chem Pharm Bull (Tokyo). 2010;58(4):587-590. doi:10.1248/cpb.58.587
• Hosen ME, Jahan Supti S, Akash S, et al. Mechanistic insight of Staphylococcus aureus associated skin cancer in humans by Santalum album derived phytochemicals: an extensive computational and experimental approaches. Front Chem. 2023;11:1273408. Published 2023 Nov 21. doi:10.3389/fchem.2023.1273408
• Moy RL, Levenson C. Sandalwood Album Oil as a Botanical Therapeutic in Dermatology. J Clin Aesthet Dermatol. 2017;10(10):34-39.
• Kulkarni CR, Joglekar MM, Patil SB, Arvindekar AU. Antihyperglycemic and antihyperlipidemic effect of Santalum album in streptozotocin induced diabetic rats. Pharm Biol. 2012;50(3):360-365. doi:10.3109/13880209.2011.604677
• Ding B, Jiang L, Zhang N, et al. Santalum album L. alleviates cardiac function injury in heart failure by synergistically inhibiting inflammation, oxidative stress and apoptosis through multiple components. Chin Med. 2024;19(1):98. Published 2024 Jul 15. doi:10.1186/s13020-024-00968-0
• Suganya K, Liu QF, Koo BS. Santalum album extract exhibits neuroprotective effect against the TLR3-mediated neuroinflammatory response in human SH-SY5Y neuroblastoma cells. Phytother Res. 2021;35(4):1991-2004. doi:10.1002/ptr.6942