Insulinooporność – objawy, przyczyny, suplementacja

Insulinooporność sama w sobie nie jest klasyfikowana przez medycynę jako choroba; specjaliści mówią o niej najczęściej jako o zaburzeniu metabolicznym. Niemniej jest bez wątpienia problemem zdrowotnym, a gdy nie jest kontrolowana, prowadzi do rozwoju choroby – najpierw stanu przedcukrzycowego, a następnie cukrzycy typu 2.

1. Konsekwencje insulinooporności
2. Mechanizm insulinooporności
3. Dwa oblicza glukozy
4. Jak szkodzi glukoza
5. Trzustka pod ostrzałem
6. Trafna diagnoza insulinooporności
7. Przyczyny insulinooporności
8. Leczenie insulinooporności  
9. Szczególne składniki pokarmowe, korygujące insulinooporność
10. Suplementy – rzecz warta rozważenia

Konsekwencje insulinooporności

Niekontrolowana insulinooporność prowadzi również do uszkodzenia, zaburzenia czynności i niewydolności wielu tkanek, organów i narządów, a w szczególności narządu wzroku, układu nerwowego, nerek, mięśnia sercowego, mięśni szkieletowych i naczyń krwionośnych. Jest też jedną z najważniejszych przyczyn przedwczesnego starzenia się organizmu.

Mechanizm insulinooporności

Insulinooporność polega na obniżeniu wrażliwości na insulinę tkanek docelowych dla tego hormonu – głównie tkanki mięśniowej i tłuszczowej. Insulina jest hormonem produkowanym i wydzielanym przez trzustkę. Insulina pełni szereg bardzo ważnych funkcji metabolicznych, szczególnie związanych z utrzymaniem odpowiedniej masy i siły mięśni, jednak jej najważniejszym zadaniem fizjologicznym jest transport glukozy z krwi do komórek tkanek docelowych.

A ponieważ tkanka mięśniowa jest głównym konsumentem glukozy, zaś tkanka tłuszczowa posiada nieograniczoną zdolność jej magazynowania w postaci trójglicerydów, dlatego insulina jest najważniejszym regulatorem poziomu cukru we krwi. Insulina jest jedynym hormonem systemowym, obniżającym poziom cukru.

Dwa oblicza glukozy

Glukoza pojawia się w wysokich stężeniach we krwi głównie na skutek spożycia posiłku bogato węglowodanowego, albowiem w zasadzie wszystkie spożyte węglowodany ulegają przekształceniu do glukozy. I właśnie wzrost stężenia glukozy jest silnym sygnałem pobudzającym trzustkę do uwalniania i produkcji insuliny.

Brutalna prawda o glukozie jest bowiem taka, że z jednej strony jest to najważniejszy substrat energetyczny, z drugiej zaś – relatywnie silna toksyna, która – kiedy pozostaje we krwi długo w wysokich stężeniach – może wyrządzać poważne i liczne szkody.

Jak szkodzi glukoza

Chociaż naukowcy wskazują kilka mechanizmów odpowiedzialnych za toksyczność glukozy, niezmiennie na pierwszy plan wysuwa się zawsze jeden z nich – glikacja, czyli spontaniczny, nieenzymatyczny proces wiązania się cukrów z białkami. A to z tego powodu, że glikacja tworzy nieprzydatne indywidua chemiczne, które w efekcie kolejnych przemian przekształcają się do bardzo szkodliwych molekuł, nazywanych końcowymi produktami zaawansowanej glikacji (AGEs – advanced glycation end products).

AGEs szkodzą naszemu zdrowiu głównie poprzez aktywację czynników transkrypcyjnych, pobudzających nasze geny do produkcji hormonów tkankowych, odpowiedzialnych za inicjację procesów zapalnych. A utrzymujący się permanentnie stan zapalny tkanek prowadzi do ich patologicznej przebudowy, skutkującej chorobami i postępem procesu starzenia się organizmu. AGEs i glikacja odgrywają m.in. kluczową rolę w rozwoju i progresji chorób układu krążenia, powodując zmiany struktury, funkcji i mechanicznych właściwości tkanek, poprzez sieciowanie białek komórkowych i macierzy pozakomórkowej oraz poprzez modulowanie procesów komórkowych, na drodze wiązania receptorów ulokowanych w błonach komórkowych.

Trzustka pod ostrzałem

Tak więc z uwagi na toksyczność glukozy, jej stężenie we krwi musi pozostawać w ścisłych granicach normy, gwarantowanych przez prawidłową aktywność insuliny. Dlatego w warunkach obniżenia wrażliwości tkanek na insulinę utrzymanie właściwego poziomu glukozy we krwi wymaga wzmożenia produkcji insuliny, co prowadzi w dalszym przebiegu insulinooporności do uszkodzenia komórek gruczołowych trzustki i najpierw upośledzenia, a później zaprzestania produkcji i wydzielania insuliny przez te komórki. Czyli najpierw do rozwoju stanu przedcukrzycowego, a następnie cukrzycy typu 2.

Jak się objawia insulinooporność?

Chociaż objawy insulinooportości nie są szczególnie charakterystyczne, niemniej należy zwracać uwagę na takie symptomy, jak:

• nadmierna senność po posiłkach, szczególnie obfitujących w węglowodany
• napady apetytu na słodycze
• głód napadowy, pojawiający się 2-3 godz. po poprzednim posiłku
• tendencja do tycia
• obniżenie nastroju
• problemy z pamięcią i koncentracją
• rozdrażnienie
• uczucie ciągłego zmęczenia
• bóle głowy
• bóle stawów
• zmiany skórne

Trafna diagnoza insulinooporności

Jeżeli obserwujesz u siebie kilka z tych objawów i w związku z tym podejrzewasz, że coś jest nie tak, powinieneś zwrócić się z tym problemem do lekarza (najlepiej diabetologa), który zleci komplet odpowiednich badań diagnostycznych. Diagnoza ewentualnej insulinooporności nastąpi w tej sytuacji, kiedy wyniki badań wykażą podwyższone stężenie insuliny we krwi, w odniesieniu do stężenia glukozy.

Przyczyny insulinooporności

Jeżeli pominiemy rzadko występujące czynniki genetyczne, takie jak wrodzona obniżona wrażliwość tkanek na insulinę i produkcja przez trzustkę insuliny o nieprawidłowej budowie, większość przyczyn rozwoju insulinooporności okazuje się ściśle związana ze stylem naszego życia. Jako czynniki wywołujące i nasilające insulinooporność wymieniane są bowiem na pierwszym miejscu w literaturze tematu:

nieracjonalne odżywianie – dieta wysokokaloryczna, obfitująca w cukry proste (wypieki, słodycze) i tłuszcze trans (gotowe dania, czipsy, fast foody), głodówki i diety niedoborowe, podjadanie pomiędzy posiłkami

• zaburzenia odżywiania – bulimia i anoreksja
• niska aktywność fizyczna, brak ruchu, siedzący tryb życia
• nadwaga i otyłość, szczególnie otyłość brzuszna
• używki – głównie alkohol i nikotyna
• niedobór snu
• permanentny stres

Należy przy tym pamiętać, że wymienione wyżej czynnik niosą wyższe ryzyko rozwoju insulinooporności w starszym wieku i w przypadku stosowania leków antykoncepcyjnych.

Leczenie insulinooporności  

W przypadku diagnozy insulinooporności, podstawą jej terapii jest odpowiednio zbilansowana, racjonalna dieta oraz regularna aktywność fizyczna.

Wprawdzie istnieją leki ze wskazaniem do terapii insulinooporności, ale farmakoterapia w przypadku tego problemu może być jedynie metodą wspomagającą zasadnicze postępowanie terapeutyczne, obejmujące dietę i ruch. Jeżeli insulinooporność jest efektem niezdrowego stylu życia, zazwyczaj dobrze poddaje się terapii dietą i ruchem. Ponieważ zdecydowana większość osób borykających się z insulinoopornością to ludzie otyli, dlatego już samo obniżenie masy ciała poprawia z reguły wrażliwość tkanek na insulinę.

Podstawą diet zalecanych w terapii insulinooporności jest spożywanie produktów o jak najmniejszym stopniu przetworzenia i o niskim indeksie glikemicznym (IG poniżej 55), który wskazuje na to, jak wysoko spożycie danego produktu podnosi poziom glukozy i insuliny we krwi.

Szczególne składniki pokarmowe, korygujące insulinooporność

Od pewnego czasu naukowcy prowadzą też badania nad różnymi mikroskładnikami pokarmowymi, które byłyby w stanie wspomagać korektę insulinooporności, stosowane np. w postaci suplementów diety. I rzeczywiście, w badaniach dowiedziono skuteczności niektórych z tych mikroskładników, oto więc kilka przykładów:

Berberyna występująca w największych ilościach w pożywieniu, w owocach berberysu.

W badaniu, w którym diabetycy z cukrzycą typu 2 otrzymywali przez miesiąc 1 g berberyny dziennie, odnotowano u nich 20-procentowy spadek poziomu glukozy we krwi na czczo i 26-procentowy po posiłku, przy 12-procentowym obniżeniu stężenia glukozy w krwinkach czerwonych i ogólnej tendencji do poprawy wrażliwości tkanek na insulinę.

Charantyna występująca w największych ilościach w pożywieniu, w owocach gorzkiego melona.

Jedno ze 120 badań dostarczających dowodów na jej aktywność przeciwcukrzycową przykładowo wykazało, że pacjenci cierpiący na cukrzycę typu 2, którzy przez 16 tygodni spożywali codziennie 6 g suszonego przecieru z gorzkiego melona, odznaczali się wyraźnie niższym poziomem glikowanej (uszkodzonej cukrem) hemoglobiny we krwi, w odniesieniu do cukrzyków z grupy kontrolnej. Przy czym u diabetyków spożywających przecier obserwowano również znaczący spadek poziomu końcowych produktów zaawansowanej glikacji (AGEs), których wysokie stężenie, jak już wiemy, uszkadza tkanki i które są w związku z tym uznawane za wskaźnik powikłań insulinooporności i cukrzycy.

Karnozyna pochodząca z produktów mięsnych.

Wzrost insulinooporności na czczo po obciążeniu glukozą został zahamowany u osób przyjmujących przez 12 tygodni 2 g karnozyny dziennie, którego to efektu nie zaobserwowano w przypadku ochotników z grupy placebo. U ochotników z upośledzoną tolerancją glukozy, przyjmujących karnozynę, badane do 2 godzin po obciążeniu tym cukrem stężenia glukozy i insuliny we krwi były niższe, w porównaniu z osobami otrzymującymi placebo. Jako źródło karnozyny dobrze sprawdza się też beta alanina, która jest jej prekursorem.

Kwas alfa liponowy (ALA) pojawiający w się w niewielkich ilościach w wielu produktach spożywczych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.

Gdy podsumowano wyniki badań klinicznych, prowadzonych łącznie na przestrzeni 10 lat, w których testowano podawanie kwasu alfa liponowego pacjentom z cukrzycą, wyciągnięto wnioski, że suplementacja ALA szczególnie skutecznie zapobiega niszczeniu komórek gruczołowych trzustki produkujących insulinę, zwiększa wychwyt glukozy przez tkanki oraz spowalnia rozwój powikłań cukrzycowych, takich jak polineuropatie cukrzycowe.

Koenzym Q10 – szeroko rozpowszechniony w pokarmach roślinnych i zwierzęcych, a zwłaszcza w mięsie, rybach, orzechach i niektórych olejach, ale jedynie w niewielkich ilościach.

Główne wyniki wykonanej swojego czasu metaanalizy badań wykazały, że suplementacja koenzymu Q10 obniża poziom glukozy i insuliny oraz markerów cukrzycy i insulinooporności. Oznacza to, zdaniem autorów publikacji, że suplementacja koenzymu Q10 może mieć zdecydowanie korzystny wpływ na kontrolę poziomu cukru we krwi. Najwyższą skuteczność w obniżaniu poziomu glukozy we krwi, insuliny oraz markerów cukrzycy i insulinooporności, jak wynika z tego badania, wykazuje dawka 100-200 mg koenzymu Q10 na dobę.

Witamina D3 występująca głównie w rybach, wątróbkach rybnych i tranie.

Jak donoszono w jednym z niedawno opublikowanych opracowań naukowych, długotrwałe badania obserwacyjne wskazują na wysoce spójne powiązania pomiędzy wyższym poziomem witaminy D3 we krwi a niższym ryzykiem wystąpienia cukrzycy w różnych populacjach, w tym w populacjach ze stanem przedcukrzycowym. Badania przeprowadzone na osobach ze stanem przedcukrzycowym wskazują na zmniejszenie ryzyka wystąpienia cukrzycy przy suplementacji witaminy D3.

Witamina K2 występująca głównie w fermentowanych produktach mlecznych i sojowych.

W ostatnich latach dowody z prospektywnych badań obserwacyjnych i badań klinicznych wykazały zmniejszenie ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 dzięki suplementacji witaminy K2. Badania te wykazały, że spożycie witaminy K2 zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 o 7% wraz ze wzrostem jej spożycia o każde 10 μg.

Witamina K2 poprawia wrażliwość na insulinę poprzez udział w tym zjawisku białka zależnego od witaminy K, osteokalcyny, a także dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym i zdolności do obniżania poziom lipidów krwi. Witamina K2 ma lepszy wpływ na ograniczanie ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 niż witamina K1, znajdowana w świeżych produktach roślinnych.

Suplementy – rzecz warta rozważenia

Mając na uwadze wyniki przedstawionych tu badań, walcząc z insulinoopornością za pomocą aktywności fizycznej i diety, można pomyśleć o uzupełnianiu tej diety suplementami opartymi na omówionych wyżej mikroskładnikach pokarmowych. A kończąc, warto podkreślić, że dzienna dawka ruchu, zdrowa racjonalna dieta i odpowiednia suplementacja to też jednocześnie najcenniejsze metody profilaktyki insulinooporności.

Autor: Sławomir Ambroziak

Źródła:

• https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/insulinoopornosc-czy-prowadzi-do-cukrzycy
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9358422/
• https://academic.oup.com/jcem/article-abstract/93/7/2559/2598635?redirectedFrom=fulltext
• https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0974694313003277
• https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/oby.21434
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3221300/
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7571449/
• https://www.diabetesresearchclinicalpractice.com/article/S0168-8227(17)31256-1/abstract