Jak odbudować florę bakteryjną po antybiotyku?

Antybiotyki to jedno z najważniejszych osiągnięć medycyny, które zrewolucjonizowało leczenie chorób zakaźnych i przyczyniło się do znacznego zmniejszenia liczby zgonów z powodu infekcji bakteryjnych. Ich zastosowanie pozwoliło na eliminowanie infekcji, które dawniej prowadziły do poważnych powikłań, a nawet śmierci. Pomimo ogromnych korzyści zdrowotnych, stosowanie antybiotyków niesie ze sobą również ryzyko poważnych skutków ubocznych, w tym negatywny wpływ na mikrobiotę jelitową, zwaną niekiedy florą bakteryjną.

1. Charakterystyka antybiotyków
2. Skutki uboczne antybiotykoterapii
3. Regeneracja flory bakteryjnej

Charakterystyka antybiotyków

Czym są antybiotyki i na co działają?

Antybiotyki są substancjami chemicznymi, które działają na bakterie poprzez hamowanie ich wzrostu (bakteriostatyczne) lub prowadzenie do ich śmierci (bakteriobójcze). Znalazły zastosowanie w leczeniu wielu infekcji bakteryjnych, takich jak zapalenie płuc, angina, zakażenia układu moczowego, posocznica czy choroby przenoszone drogą płciową. Wśród najczęściej stosowanych grup antybiotyków wymienia się penicyliny, cefalosporyny, tetracykliny, makrolidy, aminoglikozydy oraz fluorochinolony.

W czym tkwi problem?

Pomimo ich szerokiej skuteczności, problemem globalnym staje się nadmierne przepisywanie antybiotyków, szczególnie w przypadkach infekcji wirusowych, w których nie wykazują one żadnej skuteczności. Nadużywanie antybiotyków przyczynia się do powstawania i rozprzestrzeniania opornych szczepów bakteryjnych, takich jak MRSA (gronkowiec złocisty oporny na metycylinę), czy wielooporne pałeczki jelitowe. Szacuje się, że do 2050 roku infekcje wywołane bakteriami opornymi na antybiotyki mogą być jedną z głównych przyczyn zgonów na świecie.

Skutki uboczne antybiotykoterapii

Stosowanie antybiotyków prowadzi do poważnych zmian w organizmie, zwłaszcza w kontekście mikrobioty jelitowej, która jest ekosystemem zawierającym różnorodne bakterie, wirusy, grzyby i inne mikroorganizmy współpracujące z komórkami organizmu gospodarza. Antybiotyki eliminują nie tylko bakterie patogenne, ale także te pożyteczne, takie jak Lactobacillus, Bifidobacterium, czy Akkermansia muciniphila, co skutkuje spadkiem różnorodności mikrobioty.

Konsekwencje 

W konsekwencji pojawiają się problemy trawienne, takie jak biegunki, wzdęcia czy zaburzenia wchłaniania. Długoterminowe skutki obejmują zwiększone ryzyko chorób metabolicznych, takich jak cukrzyca typu 2, otyłość oraz zaburzeń psychicznych, w tym depresji i lęku. Wzrasta również przepuszczalność bariery jelitowej, co umożliwia przechodzenie toksyn i cząsteczek prozapalnych do krwiobiegu. Problematyczne jest również ryzyko zakażeń wtórnych, np. Clostridioides difficile, które mogą mieć ciężki przebieg i wymagać hospitalizacji.

Przykłady antybiotyków stosowanych w różnego rodzaju infekcjach

Regeneracja flory bakteryjnej

Dieta

Odbudowa mikrobioty jelitowej po antybiotykoterapii wymaga wszechstronnego podejścia. Kluczowa jest dieta bogata w prebiotyki, takie jak inulina, FOS (fruktooligosacharydy), GOS (galaktooligosacharydy) i skrobia oporna, które wspierają wzrost korzystnych bakterii. Produkty fermentowane, np. kefir, jogurt naturalny, kiszona kapusta czy miso, dostarczają żywych kultur bakteryjnych, wspomagając regenerację mikrobiomu.

Suplementacja probiotykami 

Suplementacja probiotykami powinna być indywidualnie dobrana, opierając się na szczepach o potwierdzonej skuteczności, takich jak Lactobacillus rhamnosus, Saccharomyces boulardii, czy Bifidobacterium breve. Badania kliniczne pokazują, że probiotyki mogą zapobiegać biegunkom poantybiotykowym, odbudowywać barierę jelitową i zmniejszać stany zapalne.

Tryb życia

Oprócz diety i suplementacji istotne jest prowadzenie zdrowego trybu życia, który minimalizuje stres, zapewnia odpowiednią ilość snu oraz regularną aktywność fizyczną. Stres zwiększa wydzielanie kortyzolu, co może wpływać negatywnie na mikrobiom, dlatego techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy joga, a nawet techniki oddechowe mogą być pomocne.

Unikanie alkoholu, papierosów, leków przeciwbólowych oraz żywności wysoko przetworzonej, bogatej w cukry proste i tłuszcze trans, jest równie ważne, ponieważ taka dieta sprzyja rozwojowi patogenów i pogarsza stan mikrobioty. Wprowadzenie do jadłospisu różnorodnych warzyw, owoców, orzechów i nasion wspomaga regenerację mikroorganizmów.

Źródła:

• van Hecke, O., Wang, K., Lee, J. J., Roberts, N. W., & Butler, C. C. (2017). Implications of Antibiotic Resistance for Patients' Recovery From Common Infections in the Community: A Systematic Review and Meta-analysis. Clinical infectious diseases : an official publication of the Infectious Diseases Society of America, 65(3), 371–382. https://doi.org/10.1093/cid/cix233
• Szajewska, H., Scott, K. P., de Meij, T., Forslund-Startceva, S. K., Knight, R., Koren, O., Little, P., Johnston, B. C., Łukasik, J., Suez, J., Tancredi, D. J., & Sanders, M. E. (2024). Antibiotic-perturbed microbiota and the role of probiotics. Nature reviews. Gastroenterology & hepatology, 10.1038/s41575-024-01023-x. Advance online publication. https://doi.org/10.1038/s41575-024-01023-x