Lubczyk – właściwości lecznicze, zastosowanie

Lubczyk ogrodowy (Levisticum officinale) jest rośliną należącą do rodziny selerowatych (Apiaceae), której rola w kulinariach jest niezastąpiona. Historia uprawy i stosowania lubczyku sięga starożytności, a pierwsze wzmianki o nim pochodzą już z tekstów rzymskich. Ze względu na swój charakterystyczny, intensywny aromat roślina ta odgrywała kluczową rolę w tradycyjnym zielarstwie wielu kultur europejskich, a także stosowana była jako afrodyzjak w obrzędach związanych z miłością.

1. Wygląd i występowanie lubczyku
2. Właściwości lubczyku
3. Flawonoidy w lubczyku
4. Zastosowanie kulinarne lubczyku
5. Działanie lubczyku

Wygląd i występowanie lubczyku

W warunkach naturalnych lubczyk występuje przede wszystkim na terenach Europy południowej i centralnej, zwłaszcza w górskich regionach południowo-wschodniej części kontynentu. Jest często uprawiany w ogrodach przydomowych oraz gospodarstwach ekologicznych, ceniony zarówno za swoje walory dekoracyjne, jak i użytkowe.

Lubczyk ogrodowy jest byliną, która osiąga zwykle od 1 do 2 metrów wysokości. Posiada masywny, rozgałęziony system korzeniowy, charakteryzujący się silnym aromatem, przypominającym seler, z wyraźnie pikantnymi nutami zapachowymi. Łodyga rośliny jest wzniesiona, sztywna, pusta w środku, a na jej powierzchni widoczne są charakterystyczne  bruzdy, co wyróżnia ją spośród innych roślin z tej samej rodziny. Liście lubczyku są ciemnozielone, lśniące, głęboko pierzasto podzielone, z wyraźnie zaznaczonymi blaszkami o ostrych zakończeniach.

Właściwości lubczyku

Pod względem sensorycznym lubczyk ogrodowy odznacza się intensywnym aromatem, wynikającym z obecności olejku eterycznego w korzeniach, liściach i nasionach. Olejek ten składa się głównie z ftalidów (takich jak ligustylid, butylftalid, sedanolid), monoterpenów (np. alfa-terpineol, alfa- i beta-pinen, limonen), a także seskwiterpenów, które nadają mu wyraźne, ostro-selerowe nuty zapachowe z korzenno-pikantnym akcentem. Substancje te decydują również o charakterystycznym, lekko gorzkawym i pikantnym smaku lubczyku, który intensywnie wyczuwalny jest zwłaszcza w świeżych liściach i korzeniach.

Flawonoidy w lubczyku

Wśród flawonoidów obecnych w lubczyku na uwagę zasługują przede wszystkim związki takie jak kwercetyna, rutyna i apigenina, natomiast kwasy fenolowe obejmują głównie kwas chlorogenowy, kawowy i ferulowy. Ponadto w lubczyku obecne są także kumaryny, które kształtują nie tylko jego cechy sensoryczne, ale również wpływają na reakcje chemiczne zachodzące podczas przetwarzania lub suszenia surowca roślinnego.

Dzięki obecności licznych substancji bioaktywnych lubczyk ogrodowy może wykazywać właściwości prozdrowotne, czy według historycznych doniesień ludowych wręcz lecznicze, jednak aktualny stan wiedzy naukowej nie pozwala na jednoznaczne potwierdzenie takiego działania u ludzi.

Zastosowanie kulinarne lubczyku

W kuchni lubczyk ogrodowy stosowany jest głównie jako przyprawa aromatyczna i dodatek smakowy, ceniony jest szczególnie w kuchniach środkowo- i południowoeuropejskich. Z uwagi na intensywny aromat lubczyku zaleca się jego ostrożne dodawanie, aby uniknąć dominacji nad innymi składnikami potrawy.

Liście

Najczęściej wykorzystywane są świeże liście, które dzięki intensywnemu aromatowi i specyficznemu, ostro-gorzkiemu smakowi znajdują zastosowanie przede wszystkim do przyprawiania potraw z warzyw korzeniowych, zup, rosołów oraz potraw mięsnych. Dużo aromatu zachowują również mrożone liście, jednak suszone są zdecydowanie mniej intensywne w smaku.

Korzeń

Korzeń lubczyku, zarówno świeży, jak i suszony, jest również popularnym składnikiem mieszanek przyprawowych, szczególnie tych przeznaczonych do wywarów warzywnych, marynat, sosów, bulionów oraz domowych konserw warzywnych. Właściwości sensoryczne lubczyku doskonale podkreślają smak umami, dzięki czemu mogą być urozmaiceniem diety dla osób ograniczających produkty bogate w sól.

Suszony lubczyk

Suszony lubczyk jest często wykorzystywany w produkcji gotowych mieszanek przypraw, kostek bulionowych oraz koncentratów zup, nadając im charakterystyczny aromat i głębię smaku kojarzoną powszechnie z domową kuchnią. Nasiona lubczyku również bywają stosowane w kuchni jako dodatek smakowy, wykorzystuje się je np. do chleba, czy przetworów warzywnych.

Ogólna charakterystyka lubczyku

Działanie lubczyku

Lubczyk ogrodowy wykazuje potencjał, który w przyszłości może okazać się istotny dla zdrowia człowieka, choć jak dotąd większość badań prowadzona była na poziomie komórkowym lub na modelach zwierzęcych, a dane kliniczne są bardzo ograniczone. Obserwacje z dotychczasowych analiz sugerują, że zawarte w tej roślinie związki, takie jak flawonoidy, kwasy fenolowe, ftalidy oraz składniki olejków eterycznych, mogą działać przeciwbakteryjnie, antyoksydacyjnie, przeciwzapalnie i wspomagać metabolizm glukozy i lipidów.

Przy antybiotykoterapii

W niektórych eksperymentach wykazano, że ekstrakty z lubczyku mogą osłabiać mechanizmy oporności bakterii Gram-ujemnych, co może zwiększać skuteczność niektórych antybiotyków, oraz że wybrane związki obecne w olejku eterycznym mogą oddziaływać na enzymy ważne w procesach namnażania prątków gruźlicy.

Gospodarka cukrowa

Pojawiają się również doniesienia, że lubczyk może wpływać korzystnie na gospodarkę cukrową i lipidową u zwierząt z cukrzycą, obniżając poziom glukozy i poprawiając profil lipidowy, co być może ma związek z hamowaniem enzymów trawiących węglowodany i modyfikacją ekspresji transporterów glukozy.

Ochrona wątroby

W badaniach nad ochroną wątroby zauważono, że ekstrakty wodne z lubczyku mogą zmniejszać uszkodzenia komórek wątrobowych wywołane przez toksyczne substancje, prawdopodobnie dzięki zdolności do ograniczania stresu oksydacyjnego i stabilizacji pracy mitochondriów.

Czy wpływa na mózg?

Wyniki pojedynczych badań na zwierzętach sugerują, że w kontekście funkcjonowania mózgu lubczyk może łagodzić objawy neurozapalne, a przez to poprawiać pamięć i sprzyjać neurogenezie (tworzeniu połączeń nerwowych), co może wiązać się z jego potencjalnym działaniem antyoksydacyjnym. Choć efekty te wydają się obiecujące, konieczne są dalsze badania z udziałem ludzi, aby zweryfikować skuteczność i bezpieczeństwo stosowania preparatów na bazie tej rośliny w kontekście wspomagania zdrowia.

Źródła:

• Garvey MI, Rahman MM, Gibbons S, Piddock LJ. Medicinal plant extracts with efflux inhibitory activity against Gram-negative bacteria. Int J Antimicrob Agents. 2011;37(2):145-151. doi:10.1016/j.ijantimicag.2010.10.027
• Jakubczyk A, Złotek U, Rybczyńska-Tkaczyk K. Influence of Elicitation and Drying Methods on Anti-Metabolic Syndrome, and Antimicrobial Properties of Extracts and Hydrolysates Obtained from Elicited Lovage (Levisticum officinale Koch). Nutrients. 2021;13(12):4365. Published 2021 Dec 4. doi:10.3390/nu13124365
• Ghaedi N, Pouraboli I, Askari N. Antidiabetic Properties of Hydroalcoholic Leaf and Stem Extract of Levisticum officinale: An implication for α-amylase Inhibitory Activity of Extract Ingredients through Molecular Docking. Iran J Pharm Res. 2020;19(1):231-250. doi:10.22037/ijpr.2020.15140.12901
• Afarnegan H, Shahraki A, Shahraki J. The hepatoprotective effects of aquatic extract of Levisticum officinale against paraquat hepatocyte toxicity. Pak J Pharm Sci. 2017;30(6(Supplementary)):2363-2368.
• Amraie E, Pouraboli I, Salehi H, Rajaei Z. Treadmill running and Levisticum Officinale extract protect against LPS-induced memory deficits by modulating neurogenesis, neuroinflammation and oxidative stress. Metab Brain Dis. 2023;38(3):999-1011. doi:10.1007/s11011-022-01140-z
• Amraie E, Pouraboli I, Rajaei Z. Neuroprotective effects of Levisticum officinale on LPS-induced spatial learning and memory impairments through neurotrophic, anti-inflammatory, and antioxidant properties. Food Funct. 2020;11(7):6608-6621. doi:10.1039/d0fo01030h
• Miran M, Feizabadi MM, Kazemian H, Kardan-Yamchi J, Monsef-Esfahani HR, Ebrahimi SN. The activity of Levisticum officinale W.D.J. Koch essential oil against multidrug-resistant Mycobacterium tuberclosis. Iran J Microbiol. 2018;10(6):394-399.