Lucerna - właściwości, działanie, na co pomaga

Lucerna (Medicago sativa; znana też jako alfalfa) jest rośliną, która od dawna towarzyszy człowiekowi w uprawach i codziennym życiu, zarówno jako źródło pożywienia, jak i surowiec o znaczeniu gospodarczym. Odgrywa istotną rolę w rolnictwie, jako wartościowa pasza i naturalny składnik wzbogacający ziemię. W codziennym życiu znajduje zastosowanie także w kuchni, w postaci kiełków lub suszu do przygotowania naparów z liści. Lucerna wywodzi się z terenów Azji Zachodniej i Południowej, ale od dawna jest obecna na wielu kontynentach.

1. Wygląd lucerny
2. Występowanie lucerny
3. Właściwości odżywcze lucerny
4. Pomocne działanie lucerny

Wygląd lucerny

Lucerna to wieloletnia roślina z rodziny bobowatych, o głęboko sięgającym systemie korzeniowym, który może dochodzić nawet do kilku metrów. Jej łodygi są cienkie, ale mocne, rozgałęzione i osiągają zazwyczaj od trzydziestu centymetrów do nawet metra wysokości, w zależności od warunków środowiskowych i sposobu uprawy. Liście mają kształt eliptyczny i składają się z trzech drobnych listków, co jest cechą charakterystyczną wielu roślin z tej grupy.  Ich powierzchnia bywa delikatnie owłosiona.

Kwiaty lucerny są drobne i przybierają barwę od niebieskofioletowej po fioletową, rzadziej żółtawą, zebrane w gęste kwiatostany. Owoce mają postać drobnych, spiralnie skręconych strąków, w których znajdują się niewielkie, żółtobrązowe nasiona o owalnym kształcie i gładkiej powierzchni.

Występowanie lucerny

Lucerna pochodzi z obszarów Azji Zachodniej i Południowej, jednak od wieków jest rozpowszechniona niemal na całym świecie, szczególnie w Europie, Ameryce Północnej i Australii, gdzie stała się jednym z najważniejszych gatunków pastewnych. Lucerna najlepiej rośnie w klimacie umiarkowanym i słonecznym, na glebach bogatych w wapń.

Dzięki symbiozie z bakteriami z rodzaju Rhizobium, które zasiedlają jej korzenie, lucerna potrafi wiązać azot z powietrza i przekształcać go w formę przyswajalną dla roślin, co oznacza, że sama wzbogaca glebę w ten pierwiastek. Właśnie z tego powodu jest często wykorzystywana w płodozmianie jako roślina poprawiająca żyzność ziemi i ograniczająca potrzebę stosowania nawozów azotowych.

W wielu krajach uprawia się ją zarówno jako paszę dla zwierząt, szczególnie w formie suszu, siana lub kiszonki, jak i jako roślinę źródłową do produkcji suplementów diety i ekstraktów roślinnych. W sprzyjających warunkach może dawać kilka pokosów w ciągu roku, a jej zielona masa jest bogata w białko, błonnik, chlorofil i mikroelementy. W naturze spotyka się ją również na łąkach, przydrożach i polach, gdzie wyrasta spontanicznie, tworząc gęste, zielone kępy o delikatnym zapachu.

Ogólna charakterystyka lucerny

Właściwości odżywcze lucerny

Kiełki w potrawach

Lucerna ma długą historię wykorzystania nie tylko jako pasza dla zwierząt, lecz także w kuchni i w praktykach rolnictwa ekologicznego. W zastosowaniach kulinarnych najczęściej wykorzystuje się jej młode kiełki, które są delikatne w smaku, lekko orzechowe i chrupiące. Kiełki lucerny można dodawać do kanapek, sałatek, czy smoothie lub zup. Wyróżniają się zawartością witamin, zwłaszcza witaminy K, C i części z grupy B, a także pierwiastków mineralnych, takich jak wapń i magnez.

"Kiełki posiadają wiele prozdrowotnych właściwości oraz wartości odżywczych, ponieważ w nasionach, które wchodzą w fazę kiełkowania, zachodzi wiele cennych procesów, między innymi wydzielanie się enzymów, które powodują zwiększenie się ilości witamin, przemiany cukrów, rozkład białek na aminokwasy." Łukasz Domeracki - mgr Technologii Żywności

Liście i kwiaty

Wysokim zagęszczeniem substancji odżywczych charakteryzują się też nasiona, które stosować można jako dodatek do niemal każdego rodzaju potraw. Nasiona lucerny były przedmiotem badań naukowych prowadzonych z udziałem ludzi w warunkach kontrolowanych. Czasami w kuchni wykorzystuje się również suszone liście lucerny, które po zmieleniu dodaje się do koktajli lub zup kremów, podobnie jak sproszkowane zielone rośliny typu młody jęczmień, czy spirulina.

W rolnictwie

W produkcji żywności dla zwierząt stosuje się także ekstrakty białkowe z lucerny, które powstają po odwodnieniu jej masy zielonej. W rolnictwie ekologicznym lucerna odgrywa bardzo ważną rolę jako naturalny nawóz i roślina poprawiająca strukturę gleby. Dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu rozluźnia podłoże, zwiększa jego przepuszczalność i retencję wody. Po ścięciu lub przyoraniu lucerny duża część azotu pozostaje w glebie, co poprawia jej żyzność i zmniejsza potrzebę stosowania nawozów sztucznych.

Zielony nawóz

Często stosuje się ją jako tzw. zielony nawóz wykorzystywany do przygotowania tzw. „herbatki kompostowej” z lucerny, czyli naturalnego nawozu w płynie, który powstaje po namoczeniu suszonej rośliny w wodzie przez kilka dni. Tak uzyskany roztwór zawiera rozpuszczone związki azotu, fosforu i potasu oraz drobnoustroje glebowe, które po podlaniu roślin wspierają ich wzrost.

Pomocne działanie lucerny

Dostępne są jedynie nieliczne wyniki badań klinicznych przeprowadzonych wśród ludzi dotyczących spożywania lucerny. Jedno z najstarszych przeprowadzono w latach osiemdziesiątych u piętnastu pacjentów z zaburzeniami lipidowymi. Przez osiem tygodni podawano im po czterdzieści gramów nasion lucerny w trzech porcjach dziennie, razem z posiłkami.

"Powszechnie wykorzystywane rośliny - koniczyna i lucerna obfitują w kumestany – izoflawony o kilkadziesiąt razy silniejszej aktywności estrogenowej od izoflawonów sojowych. Tak więc przechodząc na dietę wegańską, paradoksalnie drastycznie obniżamy ryzyko rozwoju ginekomastii!" Sławomir Ambroziak - Farmakolog

Korzyści regularnej konsumpcji

Zaobserwowano, że stosowanie lucerny może pomagać w obniżaniu cholesterolu całkowitego i frakcji LDL (lipoprotein o niskiej gęstości, kojarzonych z ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych), gdyż wśród badanych wykryto redukcję średnio o kilkanaście procent, a u niektórych osób nawet o jedną czwartą. Towarzyszył temu spadek stężenia apolipoproteiny B, która odpowiada za transport cholesterolu we krwi.

Po zakończeniu suplementacji wartości lipidów wracały do stanu wyjściowego, co wskazuje, że efekt utrzymywał się głównie podczas regularnego spożywania nasion. Działanie to mogło być wywołane zarówno przez błonnik, jak i niektóre substancje bioaktywne.

Męska niepłodność

Drugim dobrze opisanym badaniem jest praca z 2024 roku, w której sześćdziesięciu mężczyzn z idiopatyczną niepłodnością (o nieznanej przyczynie) zostało losowo przydzielonych do grupy otrzymującej witaminę E lub do grupy suplementowanej witaminą E i sześcioma gramami proszku z nasion lucerny dziennie przez dwanaście tygodni. W tej drugiej grupie stwierdzono poprawę jakości nasienia, obejmującą wzrost liczby plemników, ich ruchliwości i morfologii. Co więcej, w czasie badania doszło do kilku naturalnych ciąż u partnerek uczestników stosujących lucernę, co daje przesłanki, że może pomagać na niepłodność.

Źródła:

• Xu, Y., Duan, X., Wu, Y., Huang, H., Fu, T., Chu, H., & Xue, S. (2024). Carbon sequestration potential and its main drivers in soils under alfalfa (Medicago sativa L.). The Science of the total environment, 935, 173338. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2024.173338
• Shahmirzadi, A. S., Shafi, H., Shirafkan, H., Memariani, Z., Gorji, N., & Moeini, R. (2024). Effect of Medicago sativa seed powder (Plus vitamin E vs. vitamin E alone) on semen analysis in men with idiopathic infertility: A double blind randomized clinical trial. Journal of ethnopharmacology, 322, 117606. https://doi.org/10.1016/j.jep.2023.117606
• Mölgaard, J., von Schenck, H., & Olsson, A. G. (1987). Alfalfa seeds lower low density lipoprotein cholesterol and apolipoprotein B concentrations in patients with type II hyperlipoproteinemia. Atherosclerosis, 65(1-2), 173–179. https://doi.org/10.1016/0021-9150(87)90019-0