Melisa lekarska - działanie, dawkowanie i właściwości

Właściwości aromatyczne melisy lekarskiej sprawiają, że ma ogromne grono zwolenników na niemal całym świecie. Przemawia za tym również jej odporność na warunki atmosferyczne i łatwość w uprawie. Melisa jest rośliną dostępną i przystępną, a jej obecność w ogrodach, na polach uprawnych oraz w produktach zielarskich i farmaceutycznych jest wyrazem uznania dla jej wiekowej tradycji wykorzystania.

1. Właściwości melisy
2. Działanie melisy
3. Łagodzenie demencji
4. Regulacja koncentracji
5. Schładzanie „nerwów”
6. Dawkowanie melisy

Właściwości melisy

Melisa lekarska jest rośliną o delikatnych, lekko „owłosionych” liściach, które przy rozcieraniu wydzielają intensywne, cytrusowo-ziołowe aromaty. Liście są jasnozielone, mają kształt sercowaty lub owalny i wyraźnie zaznaczone unaczynienie. Roślina ta produkuje małe, białe lub bladoróżowe kwiaty w okresie letnim, które przyciągają liczne owady, zwłaszcza pszczoły. Melisa osiąga wysokość do 70-150 cm i preferuje słoneczne do półcienistych stanowisk z dobrze przepuszczalną glebą.

Pochodzenie melisy

Pochodząca z ciepłych brzegów basenu Morza Śródziemnego, melisa lekarska rozpowszechniona jest daleko poza swoimi naturalnymi granicami występowania.

Rola w handlu

Melisa lekarska odgrywa znaczącą rolę w sektorze komercyjnym, szczególnie w przemyśle zielarskim i farmaceutycznym oraz kosmetycznym. Jej liście, bogate w olejki eteryczne oraz inne substancje bioaktywne, są cennym surowcem do produkcji szerokiej gamy produktów, od herbat ziołowych i suplementów, po ekstrakty i olejki wykorzystywane w aromaterapii i w trosce o skórę.

Działanie melisy

Melissa officinalis od dawna cieszy się uznaniem w tradycyjnej farmakopei, czyli spisach obserwacji dotyczących działania konkretnych surowców i substancji na człowieka. Współcześnie znajduje zastosowanie głównie jako łagodny środek uspokajający i przeciwskurczowy, jednak coraz więcej mówi się też o działaniu pro-kognitywnym.

Łagodzenie demencji

Jednym z punktów skupienia w ostatnich badaniach są właściwości cholinergiczne zawartego w melisie kwasu rozmarynowego. Oznacza to, że melisa może wpływać na poziom neuroprzekaźnika acetylocholiny, która bierze udział w podstawowych funkcjach mózgu i mięśni.

Choroba Alzheimera

W badaniach in vitro zasugerowano już, że ekstrakty melisy mogą łagodzić deficyty poznawcze związane z chorobą Alzheimera. Odpowiedzialny może za to być właśnie kwas rozmarynowy, który może hamować tworzenie włókien amyloidu-β oraz jego łączenie się i odkładanie. Substancja ta jest jedną z tych, która odpowiada za patofizjologię demencji. 

Funkcje poznawcze

Pojawiają się już pierwsze raporty z badań związanych z kognitywnymi funkcjami melisy przeprowadzonych z udziałem ludzi. Badanie oceniające wpływ ekstraktu melisy na funkcje poznawcze u starszych dorosłych bez demencji wykazało, że nie było znaczących różnic w miarach poznawczych między grupą placebo a grupą M. officinalis od początku do 96 tygodnia. Jednakże, na podstawie analizy wyników specyficznej skali do oceny demencji u wyselekcjonowanych uczestników bez nadciśnienia, stwierdzono, że wynik testu funkcji poznawczych wzrósł w grupie M. officinalis i zmniejszył się w grupie placebo, a różnica ta była statystycznie znacząca.

Regulacja koncentracji

W eksperymencie, w którym losowo przypisano uczestników do grup z suplementacją lub placebo, zbadano efekty stosowania ekstraktu melisy na funkcje poznawcze i nastrój u dwudziestu zdrowych młodych uczestników. Otrzymali pojedyncze dawki 300, 600 i 900 mg M. officinalis lub odpowiednik placebo w odstępach siedmiodniowych. Funkcje poznawcze były oceniane za pomocą komputerowego zestawu testów Cognitive Drug Research oraz dwóch zadań odejmowania cyfr, przeprowadzanych bezpośrednio przed podaniem dawki oraz 1, 2.5, 4 i 6 godzin później.

Dokładności uwagi 

Rezultaty obejmowały utrzymującą się poprawę dokładności uwagi po podaniu 600 mg melisy. Samoocena „spokoju” mierzona skalami nastroju Bond-Ladera była podwyższona najwcześniej przez najniższą dawkę (po 1h i 300 mg), podczas gdy „czujność” była znacząco obniżona we wszystkich punktach czasowych po najwyższej dawce (900 mg).

Wpływ na stres

Celem kolejnego badania było zbadanie wpływu melisy na laboratoryjnie wywoływany stres psychologiczny. W tym badaniu zwerbowano 18 zdrowych ochotników, którzy otrzymali dwie oddzielne pojedyncze dawki ekstraktu M. officinalis (300 mg, 600 mg) oraz placebo, w dniach oddzielonych siedmiodniowym okresem prania. Modulacja nastroju była oceniana przed dawką i godzinę po dawce podczas 20-minutowej wersji zestawu symulacji stresu o zdefiniowanej intensywności (DISS).

Wyniki pokazały, że dawka 600 mg melisy złagodziła negatywne efekty modulacji nastroju przez protokół laboratoryjny DISS. Zaobserwowano znacząco zwiększoną samoocenę spokoju, jednak również obniżoną samoocenę czujności. Co ciekawe, znaczący wzrost szybkości przetwarzania matematycznego, bez obniżenia dokładności, zaobserwowano po spożyciu dawki 300 mg.

Schładzanie „nerwów”

W kontekście działania uspokajającego przeprowadzono więcej badań z dobrą metodologią niż w przypadku działania poprawiającego wydolność umysłową. Podkreśla to opublikowana w sierpniu 2021 roku analiza wyników dostępnych raportów z eksperymentów.

Analizę przeprowadzono, by ocenić, jak melisa lekarska wpływa na objawy lękowe i depresyjne, oraz by rozpoznać potencjalne negatywne reakcje. Okazało się, że historyczne źródła wiedzy o tym surowcu zielarskim się nie myliły, bowiem wykazano, że stosowanie melisy lekarskiej może skutecznie redukować poziom lęku i depresji w porównaniu z placebo, przy czym nie zaobserwowano przy tym poważniejszych efektów ubocznych.

Przykładowe dawkowanie melisy w różnych przypadkach

Dawkowanie melisy

Z reguły dawkowanie melisy mieści się w zakresie 200 – 600 mg dziennie. Zakres ten uznaje się za zarówno skuteczny, jak i bezpieczny. Oceniono to w dwóch badaniach farmakokinetycznych przeprowadzonych na grupie jedenastu zdrowych osób. Uczestnicy przyjmowali ekstrakt Melissa officinalis zawierający 500 mg kwasu rozmarynowego, zarówno na czczo, jak i po posiłku. W obu przypadkach badanie wykazało, że kwas ten osiągał maksymalne stężenie w surowicy około godziny po podaniu.

Spożycie pokarmu zwiększało całkowity czas działania kwasu rozmarynowego i opóźniało czas osiągnięcia maksymalnego stężenia w surowicy. Suplementacja nie wywołała żadnych negatywnych efektów na funkcje wątroby, nerek czy parametry krwi. Żaden z uczestników nie zgłosił niepożądanych efektów związanych z leczeniem.

Źródła:

• Kennedy DO, Scholey AB, Tildesley NT, Perry EK, Wesnes KA. Modulation of mood and cognitive performance following acute administration of Melissa officinalis (lemon balm). Pharmacol Biochem Behav. 2002 Jul;72(4):953-64. doi: 10.1016/s0091-3057(02)00777-3. PMID: 12062586.
• Kennedy DO, Little W, Scholey AB. Attenuation of laboratory-induced stress in humans after acute administration of Melissa officinalis (Lemon Balm). Psychosom Med. 2004 Jul-Aug;66(4):607-13. doi: 10.1097/01.psy.0000132877.72833.71. PMID: 15272110.
• Noguchi-Shinohara M, Hamaguchi T, Sakai K, Komatsu J, Iwasa K, Horimoto M, Nakamura H, Yamada M, Ono K. Effects of Melissa officinalis Extract Containing Rosmarinic Acid on Cognition in Older Adults Without Dementia: A Randomized Controlled Trial. J Alzheimers Dis. 2023;91(2):805-814. doi: 10.3233/JAD-220953. PMID: 36502333.
• Safari M, Asadi A, Aryaeian N, Huseini HF, Shidfar F, Jazayeri S, Malek M, Hosseini AF, Hamidi Z. The effects of melissa officinalis on depression and anxiety in type 2 diabetes patients with depression: a randomized double-blinded placebo-controlled clinical trial. BMC Complement Med Ther. 2023 May 2;23(1):140. doi: 10.1186/s12906-023-03978-x. PMID: 37131158; PMCID: PMC10152712.
• Noguchi-Shinohara M, Ono K, Hamaguchi T, Nagai T, Kobayashi S, Komatsu J, Samuraki-Yokohama M, Iwasa K, Yokoyama K, Nakamura H, Yamada M. Safety and efficacy of Melissa officinalis extract containing rosmarinic acid in the prevention of Alzheimer's disease progression. Sci Rep. 2020 Oct 29;10(1):18627. doi: 10.1038/s41598-020-73729-2. PMID: 33122694; PMCID: PMC7596544.
• Akhondzadeh S, Noroozian M, Mohammadi M, Ohadinia S, Jamshidi AH, Khani M. Melissa officinalis extract in the treatment of patients with mild to moderate Alzheimer's disease: a double blind, randomised, placebo controlled trial. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2003 Jul;74(7):863-6. doi: 10.1136/jnnp.74.7.863. PMID: 12810768; PMCID: PMC1738567.
• Noguchi-Shinohara M, Ono K, Hamaguchi T, Iwasa K, Nagai T, Kobayashi S, Nakamura H, Yamada M. Pharmacokinetics, Safety and Tolerability of Melissa officinalis Extract which Contained Rosmarinic Acid in Healthy Individuals: A Randomized Controlled Trial. PLoS One. 2015 May 15;10(5):e0126422. doi: 10.1371/journal.pone.0126422. PMID: 25978046; PMCID: PMC4433273.