Mniszek lekarski – właściwości, zastosowanie i działanie

Mniszek lekarski, Taraxacum officinale, znany również jako mniszek pospolity, jest byliną z rodziny roślin astrowatych. Jego łacińska nazwa pojawia się już w piśmiennictwie średniowiecznym i albo pochodzi od arabskiego tharakchakon, co oznaczałoby roślinę o gorzkim smaku, albo od greckiego określenia używanego na zapalenie oczu – taraksis, na które miał być podobno przez starożytnych Greków stosowany.

1. Gdzie go znajdziemy?
2. Co znajdujemy w mniszku?
3. Mniszek w kuchni
4. Napitki z procentem i bez
5. Mniszkowe łakocie
6. W medycynie ludowej
7. We współczesnym ziołolecznictwie
8. Co mówią badania?
9. W ochronie stawów
10. Wątrobie i nerkom na pomoc
11. W walce z rakiem  
12. Dla zdrowia prostaty
13. Na trawniku i na talerzu

Gdzie go znajdziemy?

Chociaż najczęściej zakłada się, że mniszek lekarski pochodzi z Europy, obecnie występuje na całej półkuli północnej, w tym w północnej Europie, strefie umiarkowanej Ameryki Północnej, a także na szerokich obszarach Azji. Może porastać nawet łąki strefy alpejskiej, czyli położone bardzo wysoko nad poziomem morza, znakomicie tolerując zasadniczo każdy rodzaj gleby.

Co znajdujemy w mniszku?

Jeżeli chodzi o skład chemiczny, mniszek lekarski jest bogatym źródłem kwasów fenolowych (kwasu cykoriowego i chlorogenowego), flawonoidów (pochodnych luteoliny i kwercetyny), kumaryn oraz terpenoidów (głównie laktonów seskwiterpenowych i triterpenoidów), fitosteroli, a także zasadniczo wszystkich witamin (A, C, E, K i B) i minerałów, a w szczególności wapnia, magnezu, żelaza, krzemu, cynku, miedzi i manganu.

Mniszek w kuchni

Chociaż mniszek lekarski jest znany głównie ze swoich właściwości leczniczych, tradycyjnie stosowany jest również na całym świecie jako roślina jadalna, wykorzystywana także w przemyśle spożywczym. Korzenie, liście i kwiaty mniszka jadane bywają zarówno na surowo, jak i też po ugotowaniu.

Z uwagi na wysoką zawartość składników odżywczych, liście mniszka lekarskiego są często dodawane do sałatek. Prażony korzeń mniszka bywa stosowany jako zamiennik kawy. W krajach azjatyckich liście mniszka smażone z brązowym ryżem są dosyć popularnym daniem. Młode liście można również przygotować w formie zupy lub jarzynki, takiej samej jak szpinak. W Turcji zarówno świeże liście mniszka, jak też suszone i mielone, są używane jako przyprawa i dodawane do wielu potraw.

Napitki z procentem i bez

Zarówno kwiaty, jak i korzenie mniszka, mogą być używane do produkcji wina. Przykładowo w polskiej i brytyjskiej kuchni regionalnej wino wytwarza się z kwiatów. Ponadto napary z kwiatów, liści i korzeni bywają spożywane jako herbaty ziołowe, a z kwiatów można również przygotowywać syrop.

W Kanadzie i Wielkiej Brytanii całe ziele mniszka wykorzystywane jest jako dodatek do warzenia piwa, podczas gdy w Belgii wytwarzane jest piwo zwane saison, warzone z dodatkiem kwiatów mniszka lekarskiego.

Mniszkowe łakocie

Ekstrakty z kwiatów mniszka bywają używane jako dodatki smakowe w różnych produktach spożywczych, takich jak desery, cukierki, ciasta, galaretki i puddingi. Pąki kwiatowe mniszka można dodawać do naleśników i omletów, a w kuchniach regionalnych niektórych krajów europejskich są one konserwowane w occie lub solance podobnie do kaparów. Z kolei marmolady i likiery z mniszka lekarskiego to podobno specjały włoskiej kuchni regionalnej.

Ponadto nektar kwiatów mniszka jest cennym pożytkiem pszczelim i wszyscy dobrze znamy wyborny smak i aromat miodu mniszkowego.

W medycynie ludowej

W medycynie ludowej mniszek jest tradycyjnie stosowany w postaci naparów i wywarów jako środek ogólnie wzmacniający i delikatnie pobudzający. Od stuleci jest też stosowany jako środek pomocny przy problemach z nerkami, wątrobą i pęcherzykiem żółciowym.

W tradycyjnym ziołolecznictwie ludów Ameryki Północnej gotowany w wodzie mniszek lekarski używany był jako lek w przypadku chorób nerek, obrzęków, problemów skórnych, zgagi i rozstroju żołądka. W tradycyjnej medycynie chińskiej wykorzystywano ziele mniszka w leczeniu problemów żołądkowych, zapalenia wyrostka robaczkowego i problemów gruczołów sutkowych, takich jak stany zapalne lub brak mleka u matek karmiących piersią. Z kolei w tradycyjnym ziołolecznictwie europejskim mniszek znajdował zastosowanie w leczeniu chorób gorączkowych, czyraków, cukrzycy, biegunki oraz stanów zapalnych narządu wzroku.

We współczesnym ziołolecznictwie

Natomiast współczesne ziołolecznictwo poleca stosowanie mniszka w leczeniu uporczywych czyraków i owrzodzeń skóry, problemów z oddawaniem moczu, problemów wątrobowych, gorączki, zapalenia sutka, zapalenia spojówek, zapalenia płuc i innych stanów zapalnych.

We współczesnym ziołolecznictwie mniszek lekarski uznawany jest też za jeden z najskuteczniejszych środków oczyszczających organizm z toksyn.

Wszystko zależy od składników   

Korzystne efekty zdrowotne działania mniszka lekarskiego zależą oczywiście od wspominanych wyżej związków fitochemicznych zawartych w tej roślinie. Należą do nich m.in. laktony seskwiterpenowe, które – zgodnie z wynikami badań naukowych – wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, a także triterpenoidy i fitosterole, które mają właściwości przeciwmiażdżycowe.

Ponadto ziele mniszka charakteryzuje się wysokim stężeniem związków fenolowych, w tym kwasów fenolowych o właściwościach przeciwutleniających i kumaryn o działaniu przeciwnowotworowym, przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i przeciwzakrzepowym. Korzenie są również bogate w inulinę, która funkcjonuje w naszym przewodzie pokarmowym jako probiotyk wspomagający pożyteczną mikroflorę jelitową, a także obniża poziom cukru we krwi i wzmacnia układ odpornościowy.

Co mówią badania?

Z uwagi na długą tradycję stosowania w ziołolecznictwie i medycynie ludowej, w bardzo szerokim spektrum rozmaitych schorzeń, mniszek lekarski stał się w czasach współczesnych obiektem licznych badań naukowych. A co udało się ustalić naukowcom w tych badaniach…?

W trosce o serce i układ krążenia

Przeprowadzone dotąd badania sugerują, że organy mniszka lekarskiego, zwłaszcza liście i korzenie, mogą odgrywać ważną rolę w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia, głównie dzięki aktywności antyoksydacyjnej, przeciwzapalnej, przeciwzakrzepowej i przeciwmiażdżycowej ich składników aktywnych biologicznie. Ogólnie w badaniach tych stwierdzono, że preparaty z mniszka lekarskiego wykazują wielofunkcyjne, pozytywne działanie na układ sercowo-naczyniowy oraz choroby układu krążenia.

Pomoc przy odchudzaniu

W jednej z prac naukowcy przebadali działanie przeciwotyłościowe ekstraktu z korzenia mniszka lekarskiego. A podsumowując jej wyniki, stwierdzili, że suplementacja ekstraktu z mniszka lekarskiego pozytywnie reguluje metabolizm tłuszczów i promuje spalanie kwasów tłuszczowych. Stąd też, zdaniem autorów badania, ekstrakt z mniszka należałoby uznać za potencjalny środek zaradczy w zapobieganiu i leczeniu otyłości.

Wspomaganie mięśni

Jak wykazano w badaniach, ekstrakty z mniszka wyraźnie zwiększają wydolność wysiłkową i przyspieszają regenerację powysiłkową mięśni. Ponadto ograniczają rozpad białek i włókien mięśniowych, a także silnie stymulują proces miogenezy, odpowiedzialny za przyrost masy i siły mięśni.

W ochronie stawów

Jednym z aktywnych biologicznie składników mniszka lekarskiego jest taraksasterol, który strukturą molekularną przypomina przeciwzapalny hormon steroidowy – kortyzol. Dlatego też w jednym z badań naukowcy postanowili sprawdzić, czy taraksasterol wykazuje działanie ochronne przed reumatoidalnym zapaleniem stawów poprzez modulację odpowiedzi zapalnych organizmu.

Badanie to dowiodło ochronnego wpływu taraksasterolu na stawy w reumatoidalnym zapaleniu stawów, a jego działanie polegało tutaj na modulacji przebiegu procesów zapalnych na szlakach sygnalizacyjnych mediatorów stanu zapalnego.

Tak więc zdaniem autorów badania, uzyskane przez nich wyniki sugerują, że pochodzący z mniszka lekarskiego taraksasterol może być potencjalnym środkiem ochronnym w profilaktyce reumatoidalnego zapalenia stawów.  

Wątrobie i nerkom na pomoc

Jak pamiętamy, mniszek lekarski był tradycyjnie zalecany przez ziołolecznictwo w profilaktyce lub leczeniu różnych problemów wątrobowych. Wszystko to z uwagi na bogaty skład fitozwiązków o udowodnionym działaniu przeciwko uszkodzeniom wątroby.

W badaniach natomiast dowiedziono, że podawanie ekstraktu z mniszka obniża markery uszkodzenia oraz zmniejsza stopień uszkodzenia tkanki wątroby w przypadku przewlekłej niewydolności tego narządu.

Zgodnie z wioskami autorów tych badań, ekstrakt z mniszka może być potencjalnym środkiem terapeutycznym i zapobiegawczym w przypadku ciężkiego zapalenia wątroby oraz zapalenia nerek, związanego z przewlekłą niewydolnością wątroby.

W walce z rakiem  

Badania wykazały, że ekstrakt z mniszka lekarskiego może hamować proliferację (rozmnażanie się) komórek rakowych i indukować proces ich uśmiercania, zwany fachowo apoptozą. Jak się okazuje, ekstrakt z mniszka oddziałuje też silnie przeciwprzerzutowo na komórki rakowe, m.in. ma komórki glejaka.

Wprawdzie ekstrakty z mniszka badane były głównie w kontekście raka piersi, niemniej wykazano, że mniszek lekarski silnie hamuje proliferację i migrację także innych komórek rakowych, takich jak przykładowo komórki raka żołądka. Kilka badań wykazało ponadto, że związki polifenolowe zawarte w ekstraktach z mniszka działają potencjalnie przeciwnowotworowo w połączeniu z kwasem retinowym, czyli formą witaminy A.

Dla zdrowia prostaty

Mniszek był również badany przez naukowców w kontekście raka prostaty. A zdaniem autorów tych badań, uzyskane przez nich wyniki sugerują, że przetwory z mniszka mogą być potencjalnie stosowane wraz z mitoksantronem i taksolem jako tzw. adiuwanty zwiększające skuteczności tych leków, jak również jako środki służące poprawie jakości życia pacjentów leczonych z powodu raka prostaty, na drodze obniżania toksyczności chemioterapeutyków.

Na trawniku i na talerzu

Któż by przypuszczał, że ten powszechny chwast miejskich trawników, cieszący wiosną oczy złotymi kobiercami usłanymi na zielonej pościeli łąk, okaże się w badaniach tak wielofunkcyjnym pokarmem funkcjonalnym.

Warto więc chyba włączyć mniszka do swojej diety jako tzw. superfood, mając na uwadze jego szerokie właściwości prozdrowotne, czy to w postaci wyszukanych potraw, ziółek, czy suplementów diety.

Autor: Sławomir Ambroziak   

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9002813/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10497591/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7834777/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5228288/
• https://slawomirambroziak.pl/mniszek-redukuje-tluszcz-i-buduje-miesnie/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8063808/