Niestrawność - ile trwa, przyczyny, objawy

Trawienie dostarcza organizmowi zasobów do codziennego funkcjonowania i eliminuje produkty uboczne metabolizmu oraz toksyny. Proces ten zależy szerokiego spektrum czynników, w tym od równowagi mikrobiologicznej, stanu błon śluzowych jelit, mięśni przewodu pokarmowego i aktywności enzymów. Bez sprawnego trawienia nie da się utrzymać równowagi metabolicznej, odpornościowej ani hormonalnej, dlatego niestrawność, zwłaszcza przewlekła, może być poważnym zagrożeniem dla zdrowia zarówno fizycznego, jak i psychicznego.

1. Charakterystyka procesu trawienia
2. Przyczyny niestrawności
3. Czas trwania i objawy niestrawności
4. Objawy i przyczyny niestrawności
5. Konsekwencje niestrawności
6. Hamowanie niestrawności

Charakterystyka procesu trawienia

Od jamy ustnej...

Trawienie zaczyna się w jamie ustnej, gdzie mechaniczne rozdrabnianie i enzymy w ślinie rozkładają węglowodany oraz zmiękczają pokarm. W żołądku kwas solny i enzymy trawią białka, umożliwiając ich późniejsze wchłanianie w jelicie cienkim. Tam trzustka i wątroba dostarczają enzymów i żółci, które rozkładają tłuszcze, węglowodany i białka na kwasy tłuszczowe, cukry proste i aminokwasy. Te składniki są wchłaniane przez jelita do krwi, skąd trafiają do komórek organizmu, zapewniając energię, regenerację tkanek i produkcję hormonów.

Mikrobiota jelitowa i jej rola

Mikrobiota jelitowa, zasiedlająca przewód pokarmowy, wspiera ten proces, produkując enzymy rozkładające substancje odżywcze i krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, jak maślan, które chronią jelita i wspomagają wchłanianie składników oraz elektrolitów. Mikrobiota odgrywa także ważną rolę w regulacji układu odpornościowego i zdrowia psychicznego poprzez oś jelitowo-mózgową.

Przyczyny niestrawności

Błędy dietetyczne

Jedną z najczęstszych przyczyn niestrawności są błędy dietetyczne, takie jak spożywanie tłustych, smażonych potraw, zbyt obfitych posiłków, czy słonych i słodkich przekąsek. Żywność o wysokim stopniu przetworzenia często daje małą sytość, a jednocześnie obciąża żołądek i spowalnia jego opróżnianie. Warto wiedzieć, że podobny efekt obciążenia przewodu pokarmowego wywołuje również nadmierne spożycie błonnika z warzyw, ziaren oraz nasion i strączków, szczególnie przy jednoczesnym zbyt słabym nawodnieniu.

Używki, zbyt szybkie jedzenie, stres

Picie alkoholu oraz palenie papierosów mogą drażnić błonę śluzową przewodu pokarmowego i nasilać objawy niestrawności. Zbyt szybkie jedzenie, zwłaszcza w stresie, niewłaściwe żucie i połykanie dużych kęsów również mogą powodować problemy, ponieważ zaburzają wstępne etapy trawienia. Dodatkowo, stres i napięcie psychiczne mogą zakłócać funkcje trawienne.

Choroby przewodu pokarmowego

Nawracająca niestrawność często wynika z chorób przewodu pokarmowego, takich jak refluks, wrzody żołądka, zapalenie błony śluzowej żołądka, czy zespół jelita drażliwego. Do jej przyczyn należą również infekcje, takie jak zakażenie Helicobacter pylori, oraz zaburzenia mikrobioty jelitowej spowodowane stosowaniem antybiotyków, inhibitorów pompy protonowej lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Niedobory enzymów i styl życia 

Niedobory enzymów trawiennych, jak laktazy w nietolerancji laktozy, mogą wynikać z czynników genetycznych predysponujących do takich zaburzeń. Przewlekłe choroby, takie jak cukrzyca i zaburzenia tarczycy, w połączeniu z siedzącym trybem życia i brakiem ruchu dodatkowo spowalniają motorykę jelit. Otyłość lub ciąża z kolei zwiększają ciśnienie w jamie brzusznej, co prowadzi do uczucia ciężkości i dyskomfortu.

Czas trwania i objawy niestrawności

Niestrawność zwykle trwa od kilku godzin do kilku dni, w zależności od jej przyczyny i sposobu leczenia. Objawia się przede wszystkim uczuciem ciężkości w żołądku, które pojawia się po posiłku i może być szczególnie dokuczliwe po spożyciu tłustych lub obfitych potraw. Często towarzyszy jej ból lub dyskomfort w górnej części brzucha, który może mieć charakter piekący, kłujący lub uciskający. Typowym objawem jest zgaga, czyli uczucie pieczenia za mostkiem, które wynika z cofania się treści żołądkowej do przełyku. Pojawiają się również wzdęcia, które wywołują uczucie napięcia i pełności w jamie brzusznej, a także odbijanie, często o nieprzyjemnym smaku lub zapachu.

Wpływ na jakość życia

U niektórych osób występują nudności, które mogą prowadzić do wymiotów, zwłaszcza w przypadku spożycia bardzo tłustych lub ciężkostrawnych potraw. Mogą pojawić się także gazy, które powodują dodatkowy dyskomfort. Objawy te często nasilają się w pozycji leżącej lub podczas pochylania się, co utrudnia odpoczynek i sen. W przypadku przewlekłej niestrawności objawy mogą być bardziej subtelne, ale ich długotrwały charakter prowadzi do wyczerpania i obniżenia jakości życia.

Objawy i przyczyny niestrawności

Konsekwencje niestrawności

Niestrawność powoduje liczne uciążliwe objawy, które negatywnie wpływają na codzienne funkcjonowanie i samopoczucie. Najczęściej występują uczucie ciężkości w żołądku, wzdęcia, odbijanie, zgaga i bóle brzucha. Niewchłonięte składniki odżywcze mogą fermentować w jelitach, co prowadzi do nadmiernego gromadzenia się gazów, dyskomfortu i bólu. Przy utrzymujących się problemach konieczna jest diagnostyka medyczna pod kątem chorób przewodu pokarmowego oraz ewentualne wprowadzenie leczenia farmakologicznego.

Utrzymujące się wzdęcia oraz dolegliwości bólowe osłabiają koncentrację, pogarszają nastrój i obniżają wydajność w codziennych obowiązkach. Długotrwałe problemy trawienne mogą prowadzić do niedoborów witamin i minerałów, skutkując osłabieniem odporności, mięśni, kruchością włosów i paznokci oraz problemami skórnymi. Uczucie pełności w żołądku często zniechęca do jedzenia, co dodatkowo pogłębia niedobory.

Hamowanie niestrawności

Zmiana nawyków i diety

Aby zwalczyć niestrawność, warto zmienić nawyki żywieniowe, spożywając mniejsze, lekkostrawne posiłki i unikając tłustych potraw oraz składników nasilających objawy. Regulacja poziomu podaży błonnika wspiera motorykę jelit, a odpowiednie nawodnienie zapobiega zaparciom. Regularna aktywność fizyczna poprawia pasaż jelitowy i zmniejsza uczucie ciężkości, podobnie jak redukcja stresu za pomocą jogi lub medytacji. Herbaty z mięty, rumianku czy kopru włoskiego mogą w pewnym stopniu łagodzić dolegliwości związane z niestrawnością.

Wspierająca suplementacja - co warto wypróbować?

Ekstrakty z ostropestu, czy karczocha mogą wesprzeć wątrobę i funkcjonowanie dróg żółciowych, co bezpośrednio przekłada się na efektywność trawienia. W niektórych przypadkach pomocne mogą być enzymy trawienne, takie jak proteazy, lipazy i laktazy, czy maltazy. Uniwersalną pomoc stanowią probiotyki, które wprowadzają do przewodu pokarmowego mikroorganizmy współpracujące z komórkami organizmu człowieka, usprawniając trawienie.

Źródła:

• Talley, N. J., Phung, N., & Kalantar, J. S. (2001). ABC of the upper gastrointestingal tract: Indigestion: When is it functional?. BMJ (Clinical research ed.), 323(7324), 1294–1297. https://doi.org/10.1136/bmj.323.7324.1294
• Chisty A. (2021). Update on Indigestion. The Medical clinics of North America, 105(1), 19–30. https://doi.org/10.1016/j.mcna.2020.08.012