Obniżona odporność - jakie są przyczyny i objawy

Obniżona odporność to stan organizmu charakteryzujący się zmniejszoną zdolnością do obrony przed infekcjami i innymi zagrożeniami środowiskowymi. Układ immunologiczny, składający się z komórek, białek, narządów i tkanek, pełni kluczową funkcję w eliminacji patogenów, takich jak bakterie, wirusy, grzyby, czy pasożyty. Jego sprawność może być warunkowana zarówno czynnikami wrodzonymi, jak i nabytymi, a każde zakłócenie równowagi immunologicznej może prowadzić do zwiększonej podatności na problemy ze zdrowiem.

1. Przyczyny obniżenia odporności
2. Objawy zaburzeń odporności
3. Leczenie zaburzeń odporności
4. Dieta w obniżonej odporności

Przyczyny obniżenia odporności

Obniżona odporność może być pierwotna, związana z wrodzonymi niedoborami immunologicznymi, lub wtórna, wynikająca z czynników środowiskowych i chorób współistniejących.

Pierwotne niedobory, choć rzadkie, mają podłoże genetyczne i objawiają się w dzieciństwie nawracającymi zakażeniami.

Wtórne osłabienie odporności występuje częściej i wynika z przewlekłego stresu, niedożywienia, niedoborów składników odżywczych, nadmiernego wysiłku bez regeneracji, leków immunosupresyjnych, chorób przewlekłych (cukrzyca, niewydolność nerek, nowotwory, autoimmunizacja), infekcji wirusowych (np. HIV) oraz starzenia się organizmu.

Niekorzystny wpływ wysoko przetworzonej żywności, nadmiaru cukrów prostych, tłuszczów trans, soli, alkoholu i papierosów na stan zapalny i stres oksydacyjny może dodatkowo osłabiać odporność. U osób starszych dochodzi do immunosenescencji, czyli osłabienia funkcji odpornościowych skutkującego gorszą reakcją na patogeny i szczepienia.

Objawy zaburzeń odporności

Osoby z obniżoną odpornością częściej chorują, a infekcje są dłuższe i trudniejsze do wyleczenia. Charakterystyczne są nawracające zakażenia dróg oddechowych, układu moczowego, skóry i błon śluzowych, przewlekłe zmęczenie, trudności w gojeniu ran oraz skłonność do stanów zapalnych, takich jak zapalenie zatok, czy ucha środkowego. Diagnostyka obejmuje ocenę liczby i funkcji leukocytów, immunoglobulin oraz markerów stanu zapalnego.

W bardziej złożonych przypadkach stosuje się badania immunofenotypowe lub testy funkcji limfocytów T i B. Różnicowanie przyczyn uwzględnia także niedobory witamin, takich jak D, a także cynku, czy żelaza, które mogą wpływać na funkcje odpornościowe.

Główne przyczyny zaburzeń odporności

Leczenie zaburzeń odporności

Terapia obniżonej odporności zależy od przyczyny i może obejmować zarówno leczenie farmakologiczne, jak i zmiany stylu życia. W przypadkach pierwotnych niedoborów odporności konieczne jest wdrożenie leczenia immunoglobulinami lub przeszczepienia komórek macierzystych. W sytuacji wtórnych zaburzeń kluczowe jest leczenie choroby podstawowej oraz eliminacja czynników pogarszających odporność, takich jak stres, czy niedobory żywieniowe.

W niektórych przypadkach stosuje się immunomodulatory, które regulują aktywność układu odpornościowego. Brak podjęcia terapii może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak przewlekłe stany zapalne, ciężkie infekcje, a w skrajnych przypadkach posocznica lub rozwój chorób nowotworowych.

Dieta w obniżonej odporności

Dietoprofilaktyka i dietoterapia mają kluczowe znaczenie w modulacji odporności.

Pełnowartościowe białko jest niezbędne do syntezy przeciwciał, enzymów i cytokin regulujących odpowiedź immunologiczną. Aminokwasy, np. glutamina i arginina, wspierają proliferację limfocytów i makrofagów. Niedobór białka osłabia odporność komórkową i humoralną (antygenową), zwiększając podatność na infekcje.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, obecne głównie w tłustych rybach, wykazują działanie przeciwzapalne poprzez syntezę eikozanoidów i prostaglandyn.

Prebiotyki, czyli błonnik i oligosacharydy obecne w warzywach, owocach i produktach pełnoziarnistych, stanowią pożywkę dla korzystnych bakterii jelitowych, wspierając ich wzrost i aktywność metaboliczną. Mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w regulacji odporności, wpływając na dojrzewanie limfocytów, produkcję przeciwciał oraz funkcję bariery jelitowej, która chroni organizm przed patogenami.

Probiotyki, obecne w fermentowanych produktach mlecznych, kiszonkach i suplementach, mogą wspierać równowagę mikroflory, poprawiając jej skład i funkcjonowanie. Dodatkowo wpływają na produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które wzmacniają integralność nabłonka jelitowego i modulują reakcje zapalne poprzez stymulację wydzielania przeciwzapalnych cytokin.

Witaminy C i E oraz karotenoidy pomagają neutralizować wolne rodniki, zmniejszając stres oksydacyjny i wspierając kondycję komórek organizmu. Witamina C dodatkowo pobudza produkcję kolagenu, co przyspiesza regenerację błon śluzowych, stanowiących warstwę ochronną.

Witamina D. Istotne znaczenie ma też witamina D, która należy do czynników ochronnych m.in. w niektórych chorobach autoimmunologicznych. Pierwiastki, takie jak cynk, selen, żelazo i magnez, również odgrywają istotną rolę w odporności.

Cynk wspiera namnażanie limfocytów T i produkcję przeciwciał, a jego niedobór zwiększa ryzyko infekcji.

Selen chroni komórki odpornościowe przed uszkodzeniem oksydacyjnym, a jego brak może osłabić działanie m.in. tarczycy.

Żelazo jest niezbędne do prawidłowej pracy komórek żernych i transportu tlenu w organizmie.

Źródła:

• Munteanu C, Schwartz B. The relationship between nutrition and the immune system. Front Nutr. 2022 Dec 8;9:1082500. doi: 10.3389/fnut.2022.1082500. PMID: 36570149; PMCID: PMC9772031.
• Institute of Medicine (US) Committee on Military Nutrition Research. Military Strategies for Sustainment of Nutrition and Immune Function in the Field. Washington (DC): National Academies Press (US); 1999. 7, Nutrition and Immune Responses: What Do We Know? Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK230970/
• Bourke CD, Berkley JA, Prendergast AJ. Immune Dysfunction as a Cause and Consequence of Malnutrition. Trends Immunol. 2016 Jun;37(6):386-398. doi: 10.1016/j.it.2016.04.003. Epub 2016 May 26. PMID: 27237815; PMCID: PMC4889773.