Przesilenie wiosenne - co to jest? Objawy, przyczyny

Przesilenie wiosenne, znane również jako równonoc wiosenna, to moment w roku, kiedy Słońce znajduje się dokładnie nad równikiem niebieskim, co skutkuje niemal równą długością dnia i nocy na całej Ziemi, trwających około 12 godzin. Zjawisko to ma miejsce zwykle 20 lub 21 marca na półkuli północnej i rozpoczyna astronomiczną wiosnę. W tym czasie następuje przejście z krótszych dni zimowych do coraz dłuższych dni wiosennych. Przesilenie wiosenne nie tylko wyznacza moment zmiany sezonu, ale również odgrywa istotną rolę biologiczną.

1. Przyczyny i objawy przesilenia wiosennego
2. Zwalczanie objawów przesilenia
3. Jakie witaminy i minerały mają znaczenie ?

Przyczyny i objawy przesilenia wiosennego

Zmieniający się fotoperiod (czyli długość dnia świetlnego) wpływa na wydzielanie melatoniny, hormonu regulującego sen, nastrój i funkcje poznawcze. Jej produkcja następuje głównie nocą, ale zmienia się czas jej rozpoczęcia i zakończenia – wiosną może się opóźniać jej wieczorny początek i wydłużać obecność poranna, szczególnie gdy ekspozycja na światło jest ograniczona, co może skutkować poranną sennością i zaburzeniami rytmu snu, zwłaszcza u osób wrażliwych. U osób z bezsennością (insomnią) powrót do typowego profilu wydzielania melatoniny bywa spowolniony, co nasila objawy takie jak zmęczenie, czy obniżona koncentracja.

Zmienność aktywności mózgu

Obrazowanie funkcjonalnym rezonansem magnetycznym pokazuje sezonową zmienność aktywności mózgu. Podczas zadań związanych z uwagą i pamięcią roboczą największe różnice występują właśnie w okolicach równonocy, co sugeruje sezonowość procesów poznawczych i możliwość zaburzeń kontroli emocji. W tym samym czasie obserwuje się też spadek stężenia kortyzolu, szczególnie przy wcześniejszych wschodach słońca.

Epizody maniakalne i inne zaburzenia

Wiosną częściej odnotowuje się epizody maniakalne, stany mieszane i samobójstwa u osób z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym, co może być powiązane z gwałtownymi zmianami w ekspozycji na światło i wtórnymi zaburzeniami metabolicznymi, zwłaszcza w biosyntezie argininy i glutaminianu. U dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi i u dzieci z zaburzeniami lękowymi rytm melatoniny bywa rozregulowany w okresach okołorównonocnych, co może wpływać na emocjonalność, sen i impulsywność.

Wzrost libido i wpływ na samopoczucie 

Wiosna przynosi również wzrost libido i wskaźników poczęć u ludzi i zwierząt, prawdopodobnie przez światłozależną aktywację osi podwzgórze–przysadka–gonady. Częściej też dochodzi do zatrzymania miesiączki u kobiet w okresie menopauzalnym. Równonoc wiosenna wiąże się z większą częstością diagnoz raka piersi, co może mieć związek ze zmianami w poziomie witaminy D i melatoniny. Zmiany nasłonecznienia i długości dnia wpływają też na nastrój – kobiety prowadzące dzienniki emocji zauważyły większą zmienność i poprawę samopoczucia w jaśniejsze dni, niezależnie od fazy cyklu, co potwierdza znaczenie światła jako czynnika regulującego emocje i poziom energii.

Kluczowe dla energii i nastroju okresy roku.

Zwalczanie objawów przesilenia

W celu łagodzenia objawów przesilenia wiosennego, takich jak obniżony nastrój, zaburzenia snu, czy zmęczenie, zaleca się stosowanie interwencji opartych na dowodach naukowych. Terapia światłem, polegająca na codziennej ekspozycji na jasne światło o natężeniu 10 000 luksów przez około 30 minut rano, wykazuje pewien stopień skuteczności w regulacji rytmów okołodobowych i poprawie nastroju. 

Badania wskazują, że taka forma terapii może przynieść znaczną ulgę osobom cierpiącym na sezonowe zaburzenia afektywne, zwłaszcza w okresie wiosennym, kiedy dochodzi do szybkich zmian w długości dnia. Dodatkowo, regularna aktywność fizyczna, szczególnie na świeżym powietrzu, może wspomagać poprawę samopoczucia poprzez zwiększenie poziomu serotoniny i endorfin.

Jakie witaminy i minerały mają znaczenie ?

Niektóre badania sugerują również korzystny wpływ suplementacji witaminą D na nastrój, jednak wyniki są niejednoznaczne i wymagają dalszych badań.  Ponadto, przegląd literatury wskazuje, że niedobory witamin z grupy B, witaminy C, żelaza, magnezu i cynku mogą wpływać na poziom energii, funkcje poznawcze i nastrój, co sugeruje, że ich odpowiednia podaż jest istotna dla ogólnego samopoczucia.

Źródła:

• Matthews CD, Guerin MV, Wang X. Human plasma melatonin and urinary 6-sulphatoxy melatonin: studies in natural annual photoperiod and in extended darkness. Clin Endocrinol (Oxf). 1991;35(1):21-27. doi:10.1111/j.1365-2265.1991.tb03491.x
• Bratlid T, Wahlund B. Alterations in serum melatonin and sleep in individuals in a sub-arctic region from winter to spring. Int J Circumpolar Health. 2003;62(3):242-254. doi:10.3402/ijch.v62i3.17561
• Meyer C, Muto V, Jaspar M, et al. Seasonality in human cognitive brain responses. Proc Natl Acad Sci U S A. 2016;113(11):3066-3071. doi:10.1073/pnas.1518129113
• Paclt I, Ptácek R, Kuzelová H, et al. Circadian rhythms of saliva melatonin in ADHD, anxious and normal children. Neuro Endocrinol Lett. 2011;32(6):790-798.
• Liu X, Feng S, Li Z, et al. Metabolic changes in patients with bipolar disorder in spring. Chronobiol Int. 2023;40(5):653-660. doi:10.1080/07420528.2023.2197063
• Roenneberg T, Aschoff J. Annual rhythm of human reproduction: I. Biology, sociology, or both?. J Biol Rhythms. 1990;5(3):195-216. doi:10.1177/074873049000500303
• Muvhali PT, Bonato M, Malecki IA, du Plessis L, Soley JT, Cloete SWP. Ostrich ejaculate characteristics and male libido around equinox and solstice dates. Trop Anim Health Prod. 2020;52(5):2609-2619. doi:10.1007/s11250-020-02299-2
• Einon D. The influence of ambient light and menstrual status on the moods of a nonclinical population of young women. Psychosom Med. 1997;59(6):616-619. doi:10.1097/00006842-199711000-00010
• Garai J, Világi S, Répásy I, Koppán M, Bódis J. Short communication: seasonal onset of menopause?. Hum Reprod. 2004;19(7):1666-1667. doi:10.1093/humrep/deh260
• Oh EY, Ansell C, Nawaz H, Yang CH, Wood PA, Hrushesky WJ. Global breast cancer seasonality. Breast Cancer Res Treat. 2010;123(1):233-243. doi:10.1007/s10549-009-0676-7
• Hadlow NC, Brown S, Wardrop R, Henley D. The effects of season, daylight saving and time of sunrise on serum cortisol in a large population. Chronobiol Int. 2014;31(2):243-251. doi:10.3109/07420528.2013.844162
• Tardy AL, Pouteau E, Marquez D, Yilmaz C, Scholey A. Vitamins and Minerals for Energy, Fatigue and Cognition: A Narrative Review of the Biochemical and Clinical Evidence. Nutrients. 2020;12(1):228. Published 2020 Jan 16. doi:10.3390/nu12010228