Witanolidy – co to jest? Działanie i zastosowanie

Ponieważ w tabelkach składu niektórych suplementów diety pojawiają się związki o tajemniczo brzmiącej nazwie – witanolidy, dlatego warto wyjaśnić, czym one są i jakie mają znaczenie dla naszego organizmu.

1. Co to są witanolidy?
2. Związki o szczególnej budowie
3. Poznajmy bliżej ashwagandhę
4. Królowa ziół ajurwedyjskich
5. Z tradycji ludowej do medycyny akademickiej
6. Witanolidy na celowniku naukowców
7. Witaferyna i witanon - co zauważono?
8. Witanolidy w trosce o sylwetkę
9. Witanolidy – na etykiecie!

Co to są witanolidy?

Witanolidy to biologicznie aktywne składniki m.in. witanii ospałej (Withania somnifera) – rośliny zielarskiej, lepiej nam wszystkim znanej pod nazwą ashwagandha. To właśnie witanolidom, jak uważają specjaliści, ashwagandha zawdzięcza swoje szerokie właściwości prozdrowotne. Witanolidy to ogólna nazwa używana na określenie grupy aktywnych biologicznie składników omawianej ashwagandhy o charakterystycznej budowie, w której to grupie wymieniane są przede wszystkim następujące związki:

• witaferyna
• witanon
• witanolid
• witanozyd
• sominon
• ashwagandhanolid

Związki o szczególnej budowie

Cechą szczególną witanolidów jest ich charakterystyczna struktura chemiczna. Otóż pod względem budowy chemicznej witanolidy są steroidami. Co jednak w tym szczególnego…?

Otóż steroidami jest również wiele hormonów ludzkiego organizmu. Między innymi wszystkie hormony płciowe, takie jak najważniejszy żeński hormon płciowy – estradiol, czy najważniejszy męski hormon płciowy – testosteron. Testosteron jest jednocześnie ważnym hormonem anabolicznym, czyli molekułą sygnałową, kształtującą masę i siłę ludzkich mięśni. Steroidem jest również najważniejszy hormon zaangażowany w reakcję organizmu na stres – kortyzol. Steroidami są także związki regulujące czynności naszego układu nerwowego – tzw. neurosteroidy. Steroidy odpowiadają więc za regulację ogromnej ilości funkcji życiowych ludzkiego organizmu.

Dlatego też, z uwagi na podobieństwo budowy, witanolidy mogą wchodzić w rozmaite reakcje na szlakach sygnalizacyjnych naszych własnych, sygnałowych molekuł steroidowych, a tym samym regulować przebieg rozmaitych funkcji życiowych. I to właśnie steroidowej budowie witanolidów, jak uważają specjaliści, ashwagandha zawdzięcza tak niezwykle szerokie właściwości prozdrowotne.   

Poznajmy bliżej ashwagandhę

Withania somnifera to wiecznie zielony krzew uprawiany na tropikalnych i subtropikalnych obszarach Azji i Afryki. Powszechnie witanię określa się zazwyczaj jej sanskrycką nazwą – ashwagandha, która pochodzi od swoistego zapachu korzeni tej rośliny, przypominającego podobno woń końskiego potu („ashwa” – koń, „gandha” – zapach). Natomiast łaciński przydomek „somnifera” zawdzięcza witania znanym z tradycji ludowej, swoim lekko nasennym właściwościom.

Królowa ziół ajurwedyjskich

Ashwagandha, znana również jako żeńszeń indyjski lub wiśnia ozima, była od niepamiętnych czasów popularnym środkiem stosowanym w tradycyjnym systemie medycyny indyjskiej – Ajurwedy. Uznana za królową ziół ajurwedyjskich, ashwagandha zaliczana była w tym systemie medycznym do kategorii „rasayana”, czyli środków posiadających właściwości odmładzające, wydłużające życie i rewitalizujące.

Z tradycji ludowej do medycyny akademickiej

Zgodnie z tradycją medycyny ajurwedyjskiej, ashwagandha wskazywana jest jako środek przywracający młodzieńczy wigor, zwiększający odporność, poprawiający czynności układu nerwowego, zwiększający siłę i wytrzymałość mięśni, łagodzący stres i wyczerpanie nerwowe, ochraniający serce, wzmacniający mózg, znoszący stany lękowe oraz poprawiający jakość snu, pamięć i funkcje poznawcze.

Natomiast u zarania współczesnej medycyny zaliczono ashwagandhę, obok innych podobnie działających ziół, jak przykładowo żeńszeń, do luźno zdefiniowanej grupy adaptogenów, czyli środków poprawiających zdolność adaptacji ich użytkowników do niekorzystnych warunków środowiska zewnętrznego, zwiększających w niespecyficzny sposób odporność organizmu na psychiczne, biologiczne, fizyczne lub chemiczne czynniki stresogenne.

Współcześnie prowadzone badania naukowe potwierdziły skuteczność ashwagandhy szczególnie w obszarze jej aktywności przeciwstresowej i przeciwlękowej. W badaniach tych znalazł również potwierdzenie pozytywny wpływ tego zioła na układ odpornościowy, jakość snu oraz zdolności seksualne mężczyzn i zdolności wysiłkowe sportowców.

Witanolidy na celowniku naukowców

Jednak w wielu przypadkach przedmiotem współcześnie prowadzonych badań były nie tylko preparaty pełnego zioła, ale również poszczególne witanolidy, jako jego składniki aktywne biologicznie.

A w badaniach tych przykładowo wykazano, że witaferyna, witanolid i witanon są aktywnymi składnikami ekstraktów przygotowanych z korzenia, łodygi i liści ashwagandhy. Witanolid był pierwszym wyizolowanym, a tym samym najczęściej badanym, członkiem rodziny witanolidów. W świetle tych badań witanolid okazał się w pierwszej kolejności skutecznym środkiem przeciwzapalnym i efektywnym antyoksydantem.

Witaferyna i witanon - co zauważono?

Natomiast witaferyna w zwierzęcych modelach zapalenia dróg oddechowych hamowała uszkodzenia i zwłóknienia tkanki płucnej. Badanie wpływu witaferyny na eksperymentalnie wywołany u zwierząt laboratoryjnych zawał mózgu wykazało znaczne zmniejszenie obszaru zawału i patologicznego przerostu opon mózgowych.

Jednocześnie duża liczba badań wskazała na aktywność przeciwnowotworową witaferyny i witanonu. W przypadku witanonu w badaniach udokumentowano też jego działanie antystresowe i przeciwstarzeniowe. W zwierzęcym modelu neurodegeneracyjnej choroby Parkinsona, myszy traktowane witanonem uzyskały wyraźną poprawę zdrowia, mierzoną wieloma testami fizjologicznymi.

Witanolidy w trosce o sylwetkę

Spalanie tłuszczu

Jedno z badań wykazało również, że witaferyna promuje różnicowanie komórek brunatnej tkanki tłuszczowej i zwiększa spalanie kwasów tłuszczowych, przez co potencjalnie może wspomagać redukcję tłuszczu, a tym samym sprzyjać utrzymaniu prawidłowej wagi ciała i smukłej sylwetki.

Wpływ na mięśnie

W jeszcze innym eksperymencie zbadano wpływ witanonu na proces miogenezy, czyli różnicowania się macierzystych komórek mięśniowych do włókien mięśniowych, który ma fundamentalne znaczenie dla potreningowej regeneracji mięśni oraz przyrostu ich siły i masy na skutek adaptacji do systematycznie powtarzanych przeciążeń mechanicznych. I jak stwierdzono, witanon aktywował nie tylko proces miogenezy, ale również autofagii, w którym uszkodzone przeciążeniami mechanicznymi białka mięśniowe są rozkładane do wolnych aminokwasów, wykorzystywanych następnie do syntezy nowych białek mięśniowych, odpowiadających za przyrost masy i siły naszych mięśni.

Witanolidy – na etykiecie!

Jeżeli więc w tabeli składu z etykiety produktu zobaczymy witanolidy, możemy wnioskować, że taki suplement będzie z pewnością korzystny dla zdrowia, psychiki i sylwetki.

Sławomir Ambroziak

Źródła:

• https://ods.od.nih.gov/factsheets/Ashwagandha-HealthProfessional/
• https://examine.com/supplements/ashwagandha/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8533065/