Wskaźnik BMI - co to jest? Jak obliczyć?

Wpływ BMI na zdrowie jest wieloczynnikowy i silnie zależny od kontekstu klinicznego — nie zawsze wyższa masa ciała działa jednoznacznie niekorzystnie. Warto dodać, że obecne metody zapobiegania nadwadze lub zaburzeniom odżywiania prowadzącym do niedowagi nie zawsze radzą sobie z tymi problemami w sposób efektywny i długotrwały. Konieczne są dalsze badania, które pozwolą lepiej zrozumieć, jak skutecznie zapobiegać tym złożonym problemom zdrowotnym, jednak warto wiedzieć, jak obliczyć ten wskaźnik.

1. Uwarunkowania wysokiego BMI
2. BMI a stan zdrowia
3. Obliczanie BMI

Uwarunkowania wysokiego BMI

Masa ciała matki przed ciążą znacząco wpływa na zdrowie zarówno samej kobiety, jak i dziecka. Kobiety z nadwagą lub otyłością przed ciążą mają większe ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej, nadciśnienia ciążowego, a także częściej rodzą przez cesarskie cięcie lub doświadczają krwotoków po porodzie. U ich dzieci częściej występują problemy, takie jak przedwczesny poród, duża masa urodzeniowa (makrosomia), niskie oceny zdrowia tuż po urodzeniu (skala APGAR poniżej 7 punktów) oraz pobyt na oddziale intensywnej terapii noworodków.

Jednocześnie zauważono, że otyłość rodziców może być przekazywana dzieciom nie tylko przez geny, ale również przez styl życia całej rodziny. Zarówno matki, jak i ojcowie mają podobny wpływ na masę ciała swoich dorosłych dzieci. Niestety, osoby z nadwagą często niepoprawnie oceniają swoją masę ciała, zwykle ją zaniżając, co utrudnia skuteczną zmianę stylu życia.

BMI a stan zdrowia

W latach 2020–2025 znacznie poszerzono wiedzę o związkach między wskaźnikiem masy ciała (BMI), a zdrowiem i śmiertelnością. Zaobserwowano, że genetycznie uwarunkowane wyższe BMI zwiększa ryzyko wielu przewlekłych chorób, takich jak cukrzyca typu 2, choroby układu krążenia, astma, POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc), zaburzenia trawienne, choroby mięśniowo-szkieletowe, stwardnienie rozsiane oraz nowotwory przewodu pokarmowego, macicy, nerek i pęcherza.

Jednocześnie wykazano, że wyższy BMI może obniżać ryzyko zachorowania na osteoporozę oraz niektóre nowotwory, co tłumaczy się złożoną rolą hormonów i metabolizmu tłuszczu. Jednak wśród osób już chorych, np. na raka piersi, nadwaga i otyłość obniżały szanse przeżycia, podczas gdy w raku przewodu pokarmowego i płuc działały odwrotnie.

W chorobach układu sercowo-naczyniowego nadwaga bywała paradoksalnie związana z niższą śmiertelnością, szczególnie w ostrym zespole wieńcowym, niewydolności serca i migotaniu przedsionków, natomiast niedowaga jednoznacznie pogarszała rokowanie. Podobne wyniki uzyskano u pacjentów z COVID-19, w stanie ciężkim oraz po operacjach.

Sugeruje to, że umiarkowany nadmiar masy ciała może w niektórych sytuacjach pełnić funkcję ochronną, prawdopodobnie dzięki zapasowi energii i czynnikom hormonalnym. Coraz częściej zwraca się też uwagę na przewlekły stan zapalny i hiperinsulinemię jako czynniki, które mogą zmieniać związek między BMI, a ryzykiem zgonu. Niedowaga zwiększała też ryzyko chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Parkinsona i demencja, a także śmiertelność wśród pacjentów onkologicznych.

Skala BMI według Światowej Organizacji Zdrowia

Obliczanie BMI

BMI (Body Mass Index) to wskaźnik masy ciała obliczany według wzoru: masa ciała w kilogramach podzielona przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu (kg/m²). Choć prosty i powszechnie stosowany, nie uwzględnia składu ciała ani rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, dlatego coraz częściej uzupełniany jest innymi metodami. Obwód talii oraz stosunek talii do bioder (WHR) pozwalają ocenić ilość tłuszczu trzewnego, który silnie wiąże się z ryzykiem metabolicznym.

Alternatywne wskaźniki, takie jak RFM (Relative Fat Mass) czy ABSI (A Body Shape Index), lepiej uwzględniają proporcje ciała i rozkład tkanki tłuszczowej, dzięki czemu dokładniej odzwierciedlają ryzyko zdrowotne. Dodatkowo stosuje się metody analizy składu ciała, np. bioimpedancję (BIA) i densytometrię (DXA), które precyzyjnie określają zawartość tłuszczu, mięśni i kości.

Źródła:

• Vats H, Saxena R, Sachdeva MP, Walia GK, Gupta V. Impact of maternal pre-pregnancy body mass index on maternal, fetal and neonatal adverse outcomes in the worldwide populations: A systematic review and meta-analysis. Obes Res Clin Pract. 2021;15(6):536-545. doi:10.1016/j.orcp.2021.10.005
• Zhang J, Clayton GL, Overvad K, Olsen A, Lawlor DA, Dahm CC. Body mass index in parents and their adult offspring: A systematic review and meta-analysis. Obes Rev. 2024;25(1):e13644. doi:10.1111/obr.13644
• Freigang R, Geier AK, Schmid GL, Frese T, Klement A, Unverzagt S. Misclassification of Self-Reported Body Mass Index Categories. Dtsch Arztebl Int. 2020;117(15):253-260. doi:10.3238/arztebl.2020.0253
• Le LK, Tan EJ, Perez JK, et al. Prevention of high body mass index and eating disorders: a systematic review and meta-analysis. Eat Weight Disord. 2022;27(8):2989-3003. doi:10.1007/s40519-022-01458-8
• Larsson SC, Burgess S. Causal role of high body mass index in multiple chronic diseases: a systematic review and meta-analysis of Mendelian randomization studies. BMC Med. 2021;19(1):320. Published 2021 Dec 15. doi:10.1186/s12916-021-02188-x
• Wiebe N, Lloyd A, Crumley ET, Tonelli M. Associations between body mass index and all-cause mortality: A systematic review and meta-analysis. Obes Rev. 2023;24(10):e13588. doi:10.1111/obr.13588
• Rahmani J, Roudsari AH, Bawadi H, et al. Body mass index and risk of Parkinson, Alzheimer, Dementia, and Dementia mortality: a systematic review and dose-response meta-analysis of cohort studies among 5 million participants. Nutr Neurosci. 2022;25(3):423-431. doi:10.1080/1028415X.2020.1758888
• Wen H, Deng G, Shi X, et al. Body mass index, weight change, and cancer prognosis: a meta-analysis and systematic review of 73 cohort studies. ESMO Open. 2024;9(3):102241. doi:10.1016/j.esmoop.2024.102241
• Meng F, Guo F, Abulimiti B, et al. Body mass index and all-cause mortality in patients with cardiogenic shock: A systematic review and meta-analysis. Am J Emerg Med. 2021;43:97-102. doi:10.1016/j.ajem.2021.01.003
• Abou Ghayda R, Duck-Young Park D, Lee JY, et al. Body mass index and mortality in patients with cardiovascular disease: an umbrella review of meta-analyses. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2021;25(1):273-286. doi:10.26355/eurrev_202101_24393