Zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego dotyczą zarówno dzieci, jak i dorosłych, a ich etiologia może być wieloczynnikowa, obejmująca aspekty dietetyczne, psychologiczne, farmakologiczne i neurohormonalne. Jednym z najczęstszych problemów są zaparcia oraz często towarzyszące objawy dysfunkcji przewodu pokarmowego, takie jak wzdęcia, bóle brzucha, biegunki lub uczucie pełności. W praktykach zielarskich od wieków stosowane jest kilka produktów, które mogą przynieść ulgę, co potwierdzają współczesne obserwacje.
![ból brzucha zaparcia]()
- Charakterystyka zaparć
- Przyczyny pierwotne i wtórne
- Fitoterapia zaparć i problemów trawiennych
Charakterystyka zaparć
Zaparcia, czyli utrudnione, zbyt rzadkie lub niepełne wypróżnianie, mogą przyjmować postać przewlekłą lub epizodyczną i są jednym z najczęstszych objawów czynnościowych ze strony przewodu pokarmowego. Kryteria diagnostyczne Rzymskie IV (Rome IV), stosowane do identyfikacji zaburzeń czynnościowych jelit, określają zaparcia jako obecność dwóch lub więcej objawów takich jak:
- twardy lub zbity stolec (według skali Bristol typ 1 i 2)
- wysiłek przy defekacji, uczucie niepełnego wypróżnienia
- blokada anorektalna
- konieczność manualnego wspomagania defekacji
występujące przez co najmniej trzy miesiące.
Przyczyny pierwotne i wtórne
![problemy trawienne]()
Przyczyny mogą mieć charakter pierwotny, związany z motoryką jelit (np. spowolnienie pasażu jelitowego, dyssynergia mięśni dna miednicy) lub wtórny, wynikający z czynników zewnętrznych i współistniejących chorób, takich jak niedoczynność tarczycy, cukrzyca, choroby neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona), depresja czy działania niepożądane leków (opioidy, leki przeciwcholinergiczne, preparaty żelaza, antagoniści kanału wapniowego).
Kobiecy problem
U kobiet w okresie pomenopauzalnym zaparcia mogą również wynikać ze zmian hormonalnych wpływających na perystaltykę jelit. Istotną rolę odgrywa także zaburzona mikrobiota jelitowa, do której doprowadzić może stosowanie antybiotyków, czy dieta uboga w błonnik pokarmowy. Niski poziom aktywności fizycznej, niedostateczna podaż płynów oraz przewlekły stres są kolejnymi czynnikami ryzyka, które mogą nasilać objawy zaparć.
Poza zaparciami układ trawienny może manifestować inne formy dysfunkcji, takie jak zespół jelita nadwrażliwego (IBS), niestrawność czynnościowa (functional dyspepsia), refluks żołądkowo-przełykowy (GERD), wzdęcia czynnościowe, czy biegunki przewlekłe. Niektóre objawy w tych schorzeniach się pokrywają, co utrudnia precyzyjną diagnostykę.
Zaparcia wśród innych zaburzeń trawiennych
|
Etiologia
|
Przykładowe zaburzenia / objawy
|
|
Funkcjonalna
|
Zespół jelita nadwrażliwego (IBS), dyspepsja czynnościowa
|
|
Psychogenna
|
Niestrawność w przebiegu depresji, anoreksja psychiczna
|
|
Neurologiczna
|
Choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane
|
|
Hormonalna
|
Niedoczynność tarczycy, cukrzyca
|
|
Mechaniczna
|
Zwężenia jelit, uchyłki
|
|
Zapalenie
|
Choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego
|
|
Farmakologiczna
|
Zaparcia po opioidach, biegunki po antybiotykach
|
|
Dieta i styl życia
|
Zaparcia z niedoboru błonnika, dyskomfort po nadmiarze FODMAP
|
|
Mikrobiologiczna
|
Dysbioza jelitowa, SIBO (przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego)
|
|
Immunologiczna
|
Celiakia, alergie pokarmowe IgE-zależne i IgE-niezależne
|
Fitoterapia zaparć i problemów trawiennych
![koper włoski napar]()
Fitoterapeutyki (środki zawierające zioła w określonej dawce) mogą stanowić wartościowe wsparcie w terapii chorób czynnościowych przewodu pokarmowego, jednak ich stosowanie powinno być poprzedzone analizą interakcji i przeciwwskazań, szczególnie u pacjentów przyjmujących inne leki.
Senes
Na przykład Senna alexandrina (senes), roślina zawierająca antrachinony, działa przeczyszczająco, co zostało potwierdzone w badaniach z zastosowaniem placebo, a jej działanie opiera się na stymulacji motoryki okrężnicy oraz hamowaniu wchłaniania wody w jelicie grubym. Preparaty z senesu są skuteczne w poprawie rytmu wypróżnień u pacjentów z przewlekłymi zaparciami, choć ich długotrwałe stosowanie może prowadzić do zaburzeń mikrobiomu jelitowego i stanu śluzówki jelit.
Mięta pieprzowa
Mentha piperita (mięta pieprzowa) zawiera mentol, substancję wykazującą działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie jelit, co potwierdzono w licznych badaniach z udziałem ludzi analizujących skuteczność olejku miętowego w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego.
Koper włoski
Foeniculum vulgare (koper włoski) działa wiatropędnie i rozkurczająco, a w połączeniu z innymi ziołami może wspomagać leczenie niestrawności czynnościowej.
Ziołowe preparaty złożone
W badaniach nad preparatami złożonymi, zawierającymi Matricaria chamomilla (rumianek), Glycyrrhiza glabra (lukrecja) oraz Melissa officinalis (melisa), wykazano poprawę parametrów trawiennych, takich jak czas opróżniania żołądka, redukcja wzdęć i uczucia przepełnienia.
Probiotyki
W procesie trawienia, a nawet przetwarzania substancji aktywnych z ziół na trawienie, uczestniczą bakterie probiotyczne. Stosowanie ich badane było w kontekście pracy zarówno jelit, jak i żołądka, a nawet wątroby i trzustki. Probiotykoterapia może być ważnym czynnikiem wspierającym prewencję oraz terapię wielu schorzeń powiązanych z układem pokarmowym, jednak wymaga precyzyjnego doboru szczepów oraz dawek.
Źródła:
- Black CJ, Drossman DA, Talley NJ, Ruddy J, Ford AC. Functional gastrointestinal disorders: advances in understanding and management. Lancet. 2020;396(10263):1664-1674. doi:10.1016/S0140-6736(20)32115-2
- Yao Y, Habib M, Bajwa HF, et al. Herbal therapies in gastrointestinal and hepatic disorders: An evidence-based clinical review. Front Pharmacol. 2022;13:962095. Published 2022 Oct 5. doi:10.3389/fphar.2022.962095
- Mars RAT, Frith M, Kashyap PC. Functional Gastrointestinal Disorders and the Microbiome-What Is the Best Strategy for Moving Microbiome-based Therapies for Functional Gastrointestinal Disorders into the Clinic?. Gastroenterology. 2021;160(2):538-555. doi:10.1053/j.gastro.2020.10.058
- Yan L, Zhang X, Li Y, Liu C, Yang H, Yang C. The role of psychological factors in functional gastrointestinal disorders: a systematic review and meta-analysis. Int J Colorectal Dis. 2023;38(1):65. Published 2023 Mar 9. doi:10.1007/s00384-023-04333-9
Zawarte treści mają charakter wyłącznie edukacyjny i informacyjny. Starannie dbamy o ich merytoryczną poprawność. Niemniej jednak, nie mają one na celu zastępować indywidualnej porady u specjalisty, dostosowanej do konkretnej sytuacji czytelnika.