Alergia pokarmowa – przyczyny, objawy

Alergie pokarmowe to nieprawidłowe reakcje immunologiczne organizmu na składniki żywności, które u osób zdrowych nie wywołują negatywnych efektów. Stanowią one narastający problem zdrowia publicznego, zwłaszcza w krajach rozwiniętych, gdzie ich częstość wzrasta, szczególnie wśród dzieci. Objawy mogą obejmować zarówno łagodne reakcje skórne, jak i ciężkie reakcje anafilaktyczne zagrażające życiu. Diagnostyka oraz leczenie alergii wymagają interdyscyplinarnego podejścia obejmującego alergologię, immunologię i dietetykę.

1. Klasyfikacja alergii pokarmowych
2. Objawy kliniczne alergii pokarmowej
3. Przyczyny powstawania alergii pokarmowych
4. Leczenie alergii pokarmowych
5. Dietoterapia i suplementacja w alergii

Klasyfikacja alergii pokarmowych

Alergie pokarmowe dzielą się na reakcje IgE-zależne i IgE-niezależne. W pierwszym przypadku układ odpornościowy rozpoznaje alergen i wytwarza immunoglobuliny E (IgE). Przeciwciała te wiążą się z receptorami na mastocytach i bazofilach, uwalniając substancje zapalne, takie jak histamina i leukotrieny. To prowadzi do natychmiastowych objawów klinicznych po spożyciu alergenu, np. orzeszków ziemnych, skorupiaków czy mleka krowiego.

W reakcjach IgE-niezależnych mechanizm jest bardziej złożony i opiera się na aktywacji innych komórek układu immunologicznego, takich jak limfocyty T, co prowadzi do opóźnionych reakcji zapalnych, często obejmujących przewód pokarmowy (np. enteropatia wywołana białkami mleka krowiego). 

Objawy kliniczne alergii pokarmowej

Diagnostyka alergii pokarmowych obejmuje zarówno metody laboratoryjne, jak i testy kliniczne. Podstawą jest szczegółowy wywiad alergologiczny, który pozwala określić potencjalne alergeny wywołujące objawy.

Testy skórne, badania serologiczne

Testy skórne typu „prick” polegają na aplikacji niewielkich ilości alergenów na skórę i ocenie reakcji miejscowej, co pozwala na szybkie wykrycie alergii IgE-zależnych. Badania serologiczne, takie jak wykrycie IgE w surowicy krwi, umożliwiają bardziej precyzyjne określenie uczulenia.

Proby doustne, testy eliminacyjne

W diagnostyce stosuje się także doustne próby prowokacyjne, które są złotym standardem w potwierdzaniu alergii, zwłaszcza w przypadkach niejednoznacznych wyników testów immunologicznych. W przypadku alergii IgE-niezależnych wykorzystuje się testy eliminacyjne, polegające na czasowym wykluczeniu podejrzanego alergenu z diety i ponownym jego wprowadzeniu w warunkach kontrolowanych. 

Przyczyny powstawania alergii pokarmowych

Alergie pokarmowe wynikają z zaburzonej tolerancji immunologicznej na antygeny występujące naturalnie w pożywieniu. U zdrowych osób komórki odpornościowe jelit tolerują białka pokarmowe dzięki anergii immunologicznej, czyli braku reakcji zapalnej limfocytów T. W alergii dochodzi do jej przełamania, co nadmiernie aktywuje układ odpornościowy. Kluczową rolę odgrywają komórki dendrytyczne, które wykrywają alergen i pobudzają organizm do wytwarzania IL-4 i IL-13. Te cytokiny aktywują limfocyty Th2, zwiększając produkcję przeciwciał IgE i nasilając reakcję alergiczną.

Alergie pokarmowe IgE-zależne i niezależne

Leczenie alergii pokarmowych

Leczenie alergii pokarmowych opiera się na eliminacji uczulających pokarmów i łagodzeniu objawów. W alergiach IgE-zależnych standardem jest unikanie alergenów i leki przeciwhistaminowe. W ciężkich przypadkach konieczna jest autostrzykawka z adrenaliną, która hamuje anafilaksję przez skurcz naczyń i rozkurcz oskrzeli. Coraz częściej stosuje się immunoterapię doustną, polegającą na stopniowym podawaniu mikrodawek alergenów w celu wywołania tolerancji, jednak wymaga ona ścisłej kontroli lekarskiej. W alergiach IgE-niezależnych takich jak eozynofilowe zapalenie przełyku, czy enteropatia białkowa, kluczową rolę odgrywa modyfikacja diety i leki przeciwzapalne.

Dietoterapia i suplementacja w alergii

Żywienie kobiet w ciąży

W kontekście prewencji pierwotnej, czyli zapobiegania rozwojowi alergii u osób z grup ryzyka, istotną rolę odgrywa prawidłowe żywienie kobiet w ciąży i okresie laktacji. Wbrew wcześniejszym zaleceniom co do unikania potencjalnych alergenów przez ciężarne i karmiące matki, obecne wytyczne wskazują, że eliminacja produktów alergennych, takich jak mleko, jaja czy orzechy, nie zmniejsza ryzyka wystąpienia alergii u dziecka, a wręcz może przyczyniać się do osłabienia rozwoju tolerancji immunologicznej.

Dieta niemowląt

Również wprowadzanie pokarmów stałych u niemowląt powinno odbywać się zgodnie z aktualnymi rekomendacjami – opóźnianie ekspozycji na alergeny nie zmniejsza ryzyka alergii, a wcześniejsze ich wprowadzenie, szczególnie w przypadku orzechów ziemnych i jaj, może sprzyjać rozwojowi tolerancji.

Eliminacja alergenu z diety

W dietoterapii alergii pokarmowych podstawowym elementem jest eliminacja alergenu z diety, co w przypadku wielu osób wiąże się z koniecznością starannego planowania jadłospisu, aby uniknąć niedoborów składników odżywczych. Dlatego w przypadku długoterminowej diety eliminacyjnej zaleca się stosowanie wzbogaconych produktów spożywczych lub odpowiedniej suplementacji.

Rola mikrobioty

Kluczowe znaczenie ma również mikrobiota jelitowa, której skład i funkcjonowanie mają istotny wpływ na regulację odpowiedzi immunologicznej. Coraz więcej wyników badań sugeruje, że dysbioza jelitowa może sprzyjać rozwojowi alergii, a odpowiednia probiotykoterapia, szczególnie szczepami Lactobacillus rhamnosus GG, Bifidobacterium lactis, czy Lactobacillus reuteri, może wspierać rozwój tolerancji immunologicznej.

Kwasy tłuszczowe i witamina D

Kwasy tłuszczowe omega-3 działają przeciwzapalnie i modulują odpowiedź immunologiczną. Suplementacja DHA i EPA jest szczególnie ważna przy niskim poziomie spożycia tłustych ryb morskich. Niedobór witaminy D zwiększa ryzyko atopii i może osłabiać układ odpornościowy, dlatego przy małej ekspozycji na słońce oraz niskim poziomie spożycia ryb zaleca się jej suplementację.

Co jeszcze może pomóc?

W trudnych do kontrolowania alergiach stosuje się dietę immunomodulacyjną, bogatą w cynk, selen, magnez i witaminy z grupy B. Korzystne działanie mogą wykazywać też polifenole roślinne, obecne m.in. w zielonej herbacie, jagodach i oliwie z oliwek. W dietoterapii alergii coraz większy nacisk kładzie się na dietę o niskim indeksie prozapalnym, eliminującą przetworzoną żywność, cukry rafinowane i tłuszcze trans, które nasilają stan zapalny i mogą sprzyjać alergiom.

Źródła:

• Sicherer SH, Sampson HA. Food allergy: A review and update on epidemiology, pathogenesis, diagnosis, prevention, and management. J Allergy Clin Immunol. 2018 Jan;141(1):41-58. doi: 10.1016/j.jaci.2017.11.003. Epub 2017 Nov 21. PMID: 29157945.
• Muraro A, de Silva D, Halken S, Worm M, Khaleva E, Arasi S, Dunn-Galvin A, Nwaru BI, De Jong NW, Rodríguez Del Río P, Turner PJ, Smith P, Begin P, Angier E, Arshad H, Ballmer-Weber B, Beyer K, Bindslev-Jensen C, Cianferoni A, Demoulin C, Deschildre A, Ebisawa M, Fernandez-Rivas MM, Fiocchi A, Flokstra-de Blok B, Gerdts J, Gradman J, Grimshaw K, Jones C, Lau S, Loh R, Alvaro Lozano M, Makela M, Marchisotto MJ, Meyer R, Mills C, Nilsson C, Nowak-Wegrzyn A, Nurmatov U, Pajno G, Podestà M, Poulsen LK, Sampson HA, Sanchez A, Schnadt S, Szajewska H, Van Ree R, Venter C, Vlieg-Boerstra B, Warner A, Wong G, Wood R, Zuberbier T, Roberts G; GA2LEN Food Allergy Guideline Group; GALEN Food Allergy Guideline Group. Managing food allergy: GA2LEN guideline 2022. World Allergy Organ J. 2022 Sep 7;15(9):100687. doi: 10.1016/j.waojou.2022.100687. PMID: 36119657; PMCID: PMC9467869.