Cytryniec chiński - co to jest? Działanie, właściwości

Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) to roślina należąca do rodziny cytryńcowatych (Schisandraceae), znana również pod nazwą Wu Wei Zi, co w tłumaczeniu z chińskiego oznacza "owoc o pięciu smakach". Pochodzi z północno-wschodniej Azji, głównie z Chin, Korei i Japonii, gdzie rośnie dziko w lasach liściastych oraz na zboczach gór. Wschodnia Azja to obszar, na którym cytryniec uprawiany jest od wieków, zarówno w celach prozdrowotnych, jak i ozdobnych. Ze względu na specyficzne właściwości zalicza się go do adaptogenów.

1. Charakterystyka cytryńca
2. Właściwości cytryńca chińskiego
3. Mechanizm działania
4. Schizandra a wydolność fizyczna
5. Cytryniec a mikrobiom jelitowy i waga ciała
6. Dawkowanie schizandry
7. Z czym warto łączyć cytryniec?

Charakterystyka cytryńca

Cytryniec chiński to pnącze osiągające długość do 8-15 metrów, które wspina się po drzewach i krzewach za pomocą swoich długich, giętkich pędów. Rośnie w szerokim zakresie warunków klimatycznych, od chłodnych, umiarkowanych stref po bardziej kontynentalne regiony.  Liście rośliny są jajowate, o długości 5-10 cm, ciemnozielone, błyszczące i mają charakterystyczne ząbkowane brzegi. Kwiaty są drobne, białe lub różowawe, po zapyleniu przekształcają się w jaskrawo czerwone, soczyste jagody.

Jagody cytryńca są małe, o średnicy 5-7 mm, zebrane w grona po kilkanaście sztuk. Charakteryzują się unikalnym, kompleksowym smakiem, który łączy w sobie pięć podstawowych smaków: słodki, kwaśny, gorzki, słony i pikantny, co nadaje im wyjątkowy profil sensoryczny. Właśnie z owoców przerobionych na proszek przygotowuje się ekstrakty.

Właściwości cytryńca chińskiego

Schisandra chinensis, opisana już w 200 roku n.e. w chińskiej książce medycznej Shen Nong Ben Cao Jing, tradycyjnie stosowana była jako środek na kaszel i astmę. Jej owoce i nasiona były używane do poprawy widzenia nocnego, zmniejszania głodu, pragnienia i zmęczenia. W 1960 roku w Rosji wykazano jej właściwości adaptogenne, co przypisano głównie obecności lignanów, z których najważniejsze są schizandryna i schizandrol.

Mechanizm działania

Adaptogenne działanie cytryńca wynika z jego właściwości antyoksydacyjnych oraz potencjalnego wpływu na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza. W prostych modelach eksperymentalnych zaobserwowano, że lignany w niektórych przypadkach mogą obniżać poziom hormonu uwalniającego kortykotropinę. Hormon ten stymuluje przysadkę mózgową do wydzielania adrenokortykotropiny, która następnie pobudza nadnercza do produkcji kortyzolu, tak zwanego hormonu stresu. Jest to odpowiedź hormonalna na stres, która w fizjologicznych warunkach jest niezbędna do przeżycia, jednak w warunkach przewlekłych może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia.

Ogólny opis cytryńca chińskiego

Schizandra a wydolność fizyczna

Chociaż w badaniach laboratoryjnych na komórkach i tkankach oraz organizmach zwierzęcych zaobserwowano wiele korzystnych aktywności biologicznych substancji zawartych w cytryńcu, to niewiele było do tej pory wielu badań klinicznych na dużych grupach i badań kontrolowanych przez placebo, które oceniłyby efektywność działania w organizmie człowieka. Kilka takich projektów badawczych dotyczyło potencjalnego wpływu schizandry na wydolność fizyczną, szczególnie wśród osób starszych.

Poprawa masy mięśniowej

W jednym z badań przeprowadzono eksperyment z udziałem osób starszych z relatywnie niską masą mięśniową, które przez 12 tygodni przyjmowali 1 g ekstraktu z cytryńca dziennie. Uczestnicy wykonywali także nisko intensywne ćwiczenia, takie jak chodzenie przez 30-60 minut dziennie przez co najmniej trzy dni w tygodniu. Wyniki pokazały, że suplementacja ekstraktem z cytryńca spowodowała znaczny wzrost siły prostowników kolan, zarówno prawego (o 10,2 Nm), jak i lewego (o 6,7 Nm) w porównaniu z grupą placebo.

Menopauza

W innym badaniu, które obejmowało zdrowe kobiety po menopauzie, również przez 12 tygodni podawano 1000 mg ekstraktu z cytryńca dziennie. Analiza wyników wykazała znaczący wzrost siły mięśni czworogłowych uda oraz istotne obniżenie poziomu mleczanu w spoczynku, co sugeruje poprawę wytrzymałości mięśniowej i zmniejszenie zmęczenia.

Co ciekawe, w jeszcze innym badaniu oceniano wpływ cytryńca na objawy menopauzy przy użyciu kwestionariusza Kupperman Index, narzędzia do oceny nasilenia objawów menopauzalnych. Kobiety w wieku 40-70 lat przyjmowały ekstrakt przez 6 tygodni, a wyniki wykazały, że całkowite wyniki KI były znacząco niższe w grupie przyjmującej ekstrakt w porównaniu do placebo.

Cytryniec a mikrobiom jelitowy i waga ciała

Lignany zawarte w cytryńcu są substratami odżywczymi dla mikrobioty jelitowej. Regulacja składu mikrobioty jelitowej za pomocą polifenoli, takich jak lignany, może wpłynąć na stan zdrowia jelit i być metodą na wsparcie organizmu w zaburzeniach neuro- i immunologicznych. W badaniu z udziałem kobiet z nadmierną masą ciała suplementacja cytryńcem przez 12 tygodni wykazała zmiany w mikrobiocie jelitowej, które związane były z korzystnymi zmianami metabolicznymi, takimi jak obniżenie masy tłuszczowej i poziomów enzymów wątrobowych.

Dawkowanie schizandry

Dawkowanie cytryńca chińskiego oraz jego aktywnych związków, takich jak schizandryna czy schizandrol, zależy od celu stosowania i formy preparatu. W tradycyjnej fitoterapii chińskiej owoce cytryńca są zwykle suszone i używane w formie naparów, wywarów lub proszków, a typowa dawka wynosi od 1 do 6 gramów dziennie. W przypadku ekstraktów standaryzowanych na zawartość schizandryny zalecane dawki mogą wynosić od 100 do 500 mg dziennie, w zależności od koncentracji aktywnego składnika. Schizandrol, jako jeden z aktywnych związków lignanowych, także może być standaryzowany w ekstraktach, a jego dawkowanie zwykle jest określane przez producenta suplementu.

Z czym warto łączyć cytryniec?

Cytryniec chiński często łączy się z innymi adaptogenami i ziołami, aby potencjalnie wzmocnić jego efekty i wszechstronność działania. Popularne kombinacje obejmują połączenia z żeń-szeniem (Panax ginseng) i różeńcem górskim (Rhodiola rosea), które wpływać mogą na neuroprzekaźniki związane z redukcją stresu i zmęczenia. Cytryniec bywa również łączony z ashwagandhą (Withania somnifera), która działa uspokajająco i może wspomagać organizm w redukcji poziomu kortyzolu, tworząc synergiczne działanie wspomagające równowagę hormonalną.

Źródła:

• Todorova, V., Ivanov, K., Delattre, C., Nalbantova, V., Karcheva-Bahchevanska, D., & Ivanova, S. (2021). Plant Adaptogens-History and Future Perspectives. Nutrients, 13(8), 2861. https://doi.org/10.3390/nu13082861
• Wu, Y., Ding, C., Liu, C., Dan, L., Xu, H., Li, X., Li, Y., Song, X., & Zhang, D. (2024). Schisandrol A, the Major Active Constitute in Schisandra chinensis: A Review of Its Preparation, Biological Activities, and Pharmacokinetics Analysis. The American journal of Chinese medicine, 52(3), 717–752. https://doi.org/10.1142/S0192415X24500290
• Wróbel-Biedrawa, D., & Podolak, I. (2024). Anti-Neuroinflammatory Effects of Adaptogens: A Mini-Review. Molecules (Basel, Switzerland), 29(4), 866. https://doi.org/10.3390/molecules29040866
• Park, J., Han, S., & Park, H. (2020). Effect of Schisandra Chinensis Extract Supplementation on Quadriceps Muscle Strength and Fatigue in Adult Women: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial. International journal of environmental research and public health, 17(7), 2475. https://doi.org/10.3390/ijerph17072475
• Park, J. Y., & Kim, K. H. (2016). A randomized, double-blind, placebo-controlled trial of Schisandra chinensis for menopausal symptoms. Climacteric : the journal of the International Menopause Society, 19(6), 574–580. https://doi.org/10.1080/13697137.2016.1238453
• Song, M. Y., Wang, J. H., Eom, T., & Kim, H. (2015). Schisandra chinensis fruit modulates the gut microbiota composition in association with metabolic markers in obese women: a randomized, double-blind placebo-controlled study. Nutrition research (New York, N.Y.), 35(8), 655–663. https://doi.org/10.1016/j.nutres.2015.05.001
• Senizza, A., Rocchetti, G., Mosele, J. I., Patrone, V., Callegari, M. L., Morelli, L., & Lucini, L. (2020). Lignans and Gut Microbiota: An Interplay Revealing Potential Health Implications. Molecules (Basel, Switzerland), 25(23), 5709. https://doi.org/10.3390/molecules25235709
• Wang, X., Wang, X., Yao, H., Shen, C., Geng, K., & Xie, H. (2024). A comprehensive review on Schisandrin and its pharmacological features. Naunyn-Schmiedeberg's archives of pharmacology, 397(2), 783–794. https://doi.org/10.1007/s00210-023-02687-z