Czy niedobór wapnia może prowadzić do osteoporozy?

Osteoporoza jest chorobą dotykającą naszego szkieletu, charakteryzującą się niską masą kostną i nieprawidłową strukturą tkanki kostnej, prowadzącą do wzrostu porowatości, czyli zrzeszotnienia kości, a w konsekwencji do wzrostu ich podatności na złamania.

1. Pytanie o przyczyny osteoporozy
2. Więcej o wapniu
3. Więcej o kośćcu
4. Za mało wapnia
5. Więcej dowodów
6. Problematyka wapnia w trzech punktach

Pytanie o przyczyny osteoporozy

Ta postępująca z wiekiem choroba dotyka głównie osób dojrzałych i starszych, a redukcja masy kostnej u seniorów jest wynikiem spadku poziomu głównego męskiego i żeńskiego hormonu płciowego – testosteronu i estradiolu – odpowiednio u mężczyzn i kobiet.

Równolegle do wynikających z wieku deficytów hormonalnych, drugą główną przyczyną rozwoju osteoporozy są błędy dietetyczne, polegające na żywieniu z niedoborem składników pokarmowych, zaangażowanych w procesy kościotwórcze – białka, wapnia oraz witaminy D3 i K2. W przypadku dietetycznych przyczyn rozwoju osteoporozy, na pierwszy plan wysuwa się sposób odżywiania z niedoborem wapnia. Innymi słowy, w kontekście osteoporozy, najważniejszy w diecie jest wapń.

Więcej o wapniu

Wapń jest pierwiastkiem niezbędnym do przebiegu wielu kluczowych procesów życiowych. Wapń jest niezbędny nie tylko w procesie kościotworzenia, ale m.in. również w procesie krzepnięcia krwi, aktywności hormonalnej, pobudliwości nerwowo-mięśniowej oraz czynności mięśnia sercowego.

Jednak wapń jest przede wszystkim kluczowym składnikiem architektury tkanki kostnej, zapewniającym kościom ich wytrzymałość mechaniczną. Tkanka kostna jest bowiem rodzajem tkanki łącznej, zbudowanej głównie ze zmineralizowanej macierzy zewnątrzkomórkowej, w związku z czym ok. 90% masy kości osób dorosłych tworzy wapń w połączeniu z fosforem, w postaci kryształów specyficznego minerału – hydroksyapatytu.

Więcej o kośćcu

Kościec jest jednocześnie magazynem jonów wapniowych. Chociaż więc organizm magazynuje ponad 99% wapnia w kościach, a tylko ułamek procenta zasobów wapniowych organizmu przebywa w osoczu krwi, to właśnie poziom wapnia osocza dyktuje równowagę życiową tego pierwiastka, albowiem z obiegiem krwi dociera on do wszystkich, potrzebujących go tkanek naszego organizmu.

Kiedy więc spada poziom wapnia w osoczu krwi, wzrasta intensywność procesu resorpcji kości uwalniającego wapń z tkanki kostnej do krwiobiegu, co ma na celu wyrównanie stężenia wapnia osoczowego. I właśnie do utrzymania tej równowagi niezbędny jest odpowiedni udział wapnia w diecie, albowiem spożyty wapń wysyca osocze swoimi jonami, a na tej drodze hamuje resorpcję kości i zapobiega utracie masy kostnej.

Za mało wapnia

Jak wynika z badań, większość osób cierpiących na osteoporozę spożywa lub spożywało na wcześniejszym etapie swojego życia niedostateczne ilości wapnia. Przykładowo w jednym z badań wykazano, 82% objętych tym badaniem pacjentów z osteoporozą przyjmowało mniej, aniżeli zalecane minimum – 1000 mg wapnia dziennie. W innych badaniach niższy o 35% od przeciętnego poziom wapnia w organizmie był skorelowany z wyższym o ok. 15% rozpadem tkanki kostnej i niższą o ok. 6.5% gęstością mineralną kości.

Ostatecznie więc ustalono, że długotrwały niedobór wapnia odgrywa kluczową rolę w rozwoju osteoporozy. Otóż niskie spożycie wapnia przyczynia się do zmniejszenia gęstości mineralnej kości, wczesnej utraty masy tkanki kostnej i zwiększenia ryzyka złamań kości.

Więcej dowodów

W jednej z metaanaliz dowodów naukowych przeanalizowano 139 publikacji badań nad związkiem pomiędzy poziomem spożycia wapnia a zdrowiem kości. Spośród 52 kontrolowanych przez autorów badań nad suplementacją wapnia, oprócz dwóch, wszystkie wykazały przy wysokim spożyciu albo lepszą równowagę kostną, albo większy przyrost, albo mniejszą utratę masy kostnej, albo spadek ryzyka złamań kości.

Ponadto trzy czwarte z 86 badań obserwacyjnych, oceniających relacje pomiędzy poborem wapnia z diety a stanem kośćca, także dawało wyniki pozytywne, co dowodzi, że związek przyczynowo-skutkowy (większe spożycie wapnia – mniejsze ryzyko osteoporozy), ustalony w badaniach kontrolowanych przez badaczy, występuje również powszechnie w życiu codziennym.

Dodatkowo wszystkie badania oceniające związek pomiędzy przeciwosteoporotyczną aktywnością hormonów płciowych a poziomem spożycia wapnia wskazały na znaczny wzrost osteoprotekcyjnego działania tych hormonów przy wysokim spożyciu tego pierwiastka. Tak więc zdaniem autorów omawianej tu metaanalizy, dowody naukowe jednoznacznie potwierdzają, że wysokie spożycie wapnia sprzyja zdrowiu kości.

Problematyka wapnia w trzech punktach

W jednym z opracowań naukowych, dotyczących związku spożycia wapnia z rozwojem osteoporozy, autorzy podsumowali tę problematykę w trzech najważniejszych punktach:

1. Ogromna liczba dowodów naukowych wskazuje na to, że wysokie spożycie wapnia wspomaga przyrost masy tkanki kostnej w okresie wzrastania, opóźnia utratę tkanki kostnej związaną z wiekiem i zmniejsza ryzyko złamań osteoporotycznych u osób starszych.
2. Wysokie spożycie wapnia jest szczególnie ważne jako terapia wspomagająca u pacjentów z osteoporozą otrzymujących obecnie zatwierdzone leki działające pozytywnie na kości. Przykładowo, w przypadku leczenia estradiolem, wysokie spożycie wapnia znacznie zwiększa ochronny efekt działania tego hormonu na kości.
3. Ponieważ szczytową masę kostną człowiek osiąga zazwyczaj w wieku ok. 30. lat, dlatego aktywność fizyczna oraz spożywanie zalecanych norm wapnia w okresie dojrzewania i wczesnej dorosłości zapewnia szczytowy rozwój masy kostnej, chroniącej przed rozwojem osteoporozy w późniejszym okresie życia.

Wapń wyznacza kierunek

Jednym zdaniem: niski udział wapnia w diecie, a co za tym idzie – niedobór tego pierwiastka w organizmie, to droga prowadząca prosto do rozwoju osteoporozy.

Autor: Sławomir Ambroziak

Źródła:

• https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07315724.2000.10718088
• https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2621390/